Koruyucu Ailelere Yapılan Ödemeler

Koruyucu ailelerden talep edenlere bakım ücreti ve harçlık olmak üzere iki ana ödeme yanında çeşitli kalemlerde ödemeler yapılmaktadır.

Dünya’daki uygulamalar, koruyucu ailelerin kendi geçimlerini sağlayacak şekilde ödeme yapılmasının bu hizmet modelinin yaygınlaşmasında önemli rol oynadığını göstermektedir (Karataş, 2007, s. 16). 2012 yılında çıkan KAY ile

koruyucu ailelere yapılan ödeme miktarları yükseltilmiş ve aile bütçesine ciddi oranda katkı yapacak rakamlar belirlenmiştir. Yine faklı türden koruyucu aile modelleri tanımlanarak bu işi profesyonel meslek olarak yapacak ve geçimini bu hizmetten sağlayacak koruyucu aile uygulamalarının önünü açan adımlar atılmıştır.

Koruyucu ailelere yapılan ödeme miktarları incelendiğinde, rakamların çocuğun masraflarına yetecek kadar olduğu görülür. Bunda ki amacın, insanların sadece para kazanmak için koruyucu aile olabilecekleri endişesidir (Taştekil, 1990, s.

8 ve Şenocak, 2006, s. 196). Toplumumuzda yaygın kanı olarak “ailelerin sadece para için çocuk bakması” fikri olumsuz karşılanmaktadır. Ancak gelişmiş ülkelerde uygulanan ve mevcut KAY’de yer alan geçici koruyucu ve uzmanlaşmış koruyucu aile modelleri incelendiğinde bu işi yapan ailelerin geçimini bu işten sağlaması teşvik edilmektedir. Bu noktada standartların iyi belirlenmesi, ailelerin iyi seçilmesi ve denetlenmesi ile söz konusu kaygılar giderilebilir. Yani ailelerin para için koruyucu aile olmasında bir mahsur yoktur ve hatta profesyonel bakış bunu gerektirir. Sonuçta korunma ihtiyacı olan bir çocuğun yurt, yuva veya ev tipi bir kuruluş ortamında kalmasındansa, koruyucu aile hizmet modelinin gereklerini kavramış, istenen eğitimleri almış bilinçli ve donanımlı koruyucu aileler yanında kalması tercih edilecek bir durumdur.

Mevcut KAY’e göre; koruyucu aile yanına yerleştirilen çocukların bakım, eğitim ve yetiştirilmelerine ilişkin harcamalara karşılık olmak üzere talepte bulunan koruyucu ailelere her çocuk için, gösterge rakamının (10270), memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak tutarın 0-3 yaş için % 50, 4-5 yaş için % 75, 6-14 yaş için % 80, 15-18 yaş için % 85 ve 19 yaş üstü için % 90 oranlar karşılığı tutarı, hiçbir kesinti yapılmaksızın aylık ve net olarak ödenir (KAY, md. 24-1). Aylık ödemeler, koruyucu aileler adına açılan banka hesaplarına yatırılır (2015/7 Genelge, md. 2).

Bakım ödemesi her ayın yedisine kadar peşin olarak yapılır. Ayın ilk beşinci gününden sonra yapılan yerleştirmelerde ve çocuğun koruyucu aile ilişkisinin sona erdiği ayda çocuğun koruyucu aile yanında kaldığı gün sayısı ile orantılı olarak ödeme yapılır, varsa fazla ödeme geri alınır (KAY, md. 24-5). Uygulamada bu durum geri almak için pek çok prosedürü içeren iş ve işlemleri gerektirmekte ve zorluklara neden olmaktadır. Özemelerin geçici koruyucu aile modelinde olduğu gibi bir sonraki ayın ilk haftasında yapılması bu durumun çözümü olarak düşünülebilir.

Özel zorlukları veya ihtiyaçları bulunan ya da engelli çocuklar için aylık bakım ücreti engel ve yaş durumu dikkate alınarak % 50 oranında arttırılarak uygulanır (KAY, md. 24-2). Engelli sağlık kurulu raporu bulunan çocuklara engel oranına bakılmaksızın artırımlı olarak ödeme yapılır (2015/7 Genelge, md. 4).

Kardeş çocuklar hariç olmak üzere aile yanına özel zorlukları olan veya engelli, iki ya da üç çocuğun aynı anda yerleştirilmesi halinde, ikinci çocuk için belirtilen ödemenin % 80 kadarı, üçüncü ve sonraki çocuklar için % 60 oranında ödeme yapılır (KAY, md. 24-4). İstanbul’da 2016 yılında 32 koruyucu aile yanında birden çok çocuk kalmıştır. Bunların çoğunluğu kardeşlerdir. Yine aynı yıl 2 ayrı koruyucu aile yanında 4’er kardeşin kaldığı vakalar en yüksek sayıdaki kardeş çocuklar olarak kayıtlara geçmiştir.

Geçici koruyucu aile ödemesi ay sonunda ve çocuğun aile yanında kaldığı gün hesaplanarak süreli ailelerdeki gibi yapılır. Ancak ailenin yanına aynı ay içinde beş çocuktan fazla yerleştirme yapılması halinde ilave olarak ek gösterge dahil en yüksek Devlet memuru aylığının % 30’u eklenerek ödeme yapılır. İhtiyaç halinde çocukların mama, bez, giyim ve okul malzeme masraflarının karşılanması amacıyla kuruluşta kalan çocuklar kadar her çocuk için peşin ödeme yapılır (KAY, md. 25).

Koruyucu aile hizmeti kapsamında olup okula devam eden veya öğrenimini sürdüremeyen çocuklara, kuruluş bakımındaki çocuklara verilen miktar kadar harçlık ödenir. Koruyucu aileye aylık bakım ücreti ile birlikte yanlarında bulunan çocuğa verilmek üzere ödenen harçlık, çocukların kişisel gelişimlerinin sağlanabilmesi için koruyucu aile tarafından çocuğa verilir. Çocuğa verilen harçlığın, kuruluş bakımındaki çocuklara verilen harçlıkla aynı olması için koruyucu ailelere gerekli yönlendirme yapılır (KAY, md. 26).

Koruyucu aile komisyonu tarafından, çocuk hakkında para kavramının gelişmediğine veya parasını koruyamayacağına karar verilen engelli çocukların harçlıklarının, çocukların bakım, eğitim ve yetiştirilmelerine ilişkin harcamalara karşılık olduğu hakkında koruyucu ailelere gerekli yönlendirme yapılır (KAY, md.

26-1-b).

Koruyucu aile yanında eğitime veya mesleki eğitim ya da kursa devam etmeyen eğitim yaşındaki çocuklar için aylık bakım ücreti yaş grubuna göre aldığı

ücretin % 50’si oranında ödenir (KAY, md. 24-3). Yani eğitimine devam etmeyen çocuklar için aylık bakım ücreti yarıya iner.

Tam gün öğrenim görüp de yemeklerini evde yeme olanağı bulamayan çocuklara, öğrenim süresince harçlıkları iki kat artırılarak ödenir (KAY, md. 26-2), yemek için harçlık iki katına çıkarıldığı için ayrıca yemek ücreti ödemesi yapılmaz (2015/7 Genelge, md. 12).

Koruyucu aile yanında bakılan çocukların gelişim ve eğitimlerinin desteklenmesi için sorumlu SÇG’nin değerlendirmesi ve uygun bulması halinde koruyucu ailelere gerekli ödemeler yapılır (KAY, md. 26-3). Yönetmelik bu konuda vakadan sorumlu SÇG’ye esnek ve geniş bir yetki vermiştir. Uygulamada özellikle dikkat edilmesi gereken noktalardan birisi de çocuk için hizmet alındıktan sonra ödemenin yapılmasıdır. Aksi halde yersiz ödeme yapılmış olur ve aileden yersiz ödemenin hesaplanarak geri alınması gerekmektedir. Bu durum özellikle üniversiteye hazırlık eğitimi, servis vb. ücretlerinin yıllık peşin ödendiği durumlarda karşımıza çıkar. Bu gibi durumlarda aileler uyarılarak aylık fatura almaları ve her ayın sonunda alınan ücret karşılığının ödenmesi şeklinde veya hizmet tamamen alındıktan sonra tamamının ödenmesi şeklinde uygulanmalıdır.

Çocukların okul servis ücretleri ile 4-5 yaş grubu kreş veya anaokulu çocuklarının servis ücretleri, servis bulunmaması halinde ulaşım giderleri karşılığı aylık otobüs bilet ücreti ödenir (KAY, md. 26-3-a). Servis ücreti ödemeleri çocuğun bulunduğu ilde Valilik tarafından uygulanmasına izin verilmiş olan servis ücret tarifesinde belirtilen alt ve üst limitler içinde (İstanbul’da 2016-2017 eğitim öğretim dönemi için ek: 10) olacak şekilde yapılır (2015/7 Genelge, md. 13). Aylık toplu taşıma ücretinin çocuk adına mı yoksa anaokulu çağındaki çocuğa refakat etmek zorunda olan yetişkin adına mı ödeneceği yönetmelikte belirtilmediği için farklı uygulamalara neden olabilecek ve netleştirilmesi gereken bir durumdur. 6 yaş altındaki çocuklar için toplu taşıma hizmetinin çoğunlukla ücretsiz olduğu da dikkate alındığında ona refakat etmek zorunda olan bir yetişkin adına ödeme yapılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Çocukların gelişim ve eğitim ihtiyaçlarının karşılanması veya bir meslek edinmek üzere kamu ya da özel kuruluşlar tarafından açılan kurslara katılacakların öncelikle ücretsiz kontenjanlardan yararlanma durumları değerlendirilir. Bu imkândan

yararlanamayanların kurs süresince kurs bedelleri, eğitim ve öğretimlerine ilişkin etüt, kurs, yaz okulu, harç, sınav ve kayıt ücretleri ile bunlara ilişkin her türlü araç gereç ve malzeme giderleri karşılanır. Çocuğun gelişim ve eğitim ihtiyaçları SÇG tarafından değerlendirilerek uygun bulunması halinde çocuk bir yıl içinde birden fazla kursa katılabilir. Bu kapsamdaki giderlerin karşılanması fatura karşılığı aylık ya da tamamı şeklinde ödenebilir (KAY, md. 26-3-b). Uygulamada bu kursların verdiği hizmet gereği ilgili bakanlıklardan çalışma izni almış olması dikkat edilmesi gereken önemli bir noktadır.

Bazen de ailelerin nasıl olsa ödemesi yapılıyor düşüncesi ile çocukların sınırlarını zorlayarak farklı farklı kurslara göndermeye çalıştığı görülebilmektedir. Bu noktada sorumlu SÇG çocuğun kapasitesi ve yeteneklerini dikkate almalı ve aileyi bu konuda bilgilendirip yönlendirmelidir.

Başka illere öğrenim amacı ile gitmesi gereken çocukların ulaşım giderleri, bir günlük konaklama bedeli ile çocuğun okula kaydı ve kalacağı yere yerleştirilmesi ile ilgili olarak yardımcı olmak üzere giden koruyucu anne ve babanın da ulaşım ve bir günlük konaklama giderleri 10/2/1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanununun 8.

maddesine göre memur veya hizmetli olmayanlar için ödenecek tutarı geçmeyecek şekilde ödenir (KAY, md. 26-3-c). Çocuğun ya da koruyucu ailenin kara, hava ya da denizyolu ile yolculuk yapabilmesine ilişkin ödemelerin yapılabilmesi için mülki amir onayı alınmalıdır (2015/7 Genelge, md. 16).

Eğitim amacıyla koruyucu ailesinin ikamet ettiği ilden başka bir ilde eğitim gören çocuklar için aylık bakım ve diğer ödemleri koruyucu ailenin kütük kaydının bulunduğu il müdürlüğünce gerçekleştirilir (KAY, md. 26-3-ç). 2016 yıl sonu itibariyle koruyucu aileleri başka illerde olup eğitim amacıyla İstanbul’a gelen 3 üniversite ve 1 lise öğrencisinin işlemleri bu şekilde gerçekleştirilmiştir.

Öğrenim amacıyla yurt dışına çıkacak çocuklar için düzenlenecek pasaportlar, 2008/2 Harçlar Kanunu İç Genelgesi kapsamında harç ücretinden muaftır. Ayrıca öğrenime devam ettiği okulun katılımıyla gerçekleşecek program/proje kapsamında okul yetkilileri ve diğer öğrencilerle birlikte yurt dışına çıkacak çocuğun yol giderleri de karşılanmaktadır (2015/7 Genelge, md. 17).

Koruyucu aile yanında açık lise veya yüksek öğrenime ya da uzaktan eğitime devam eden çocuklar için korunma kararları ve eğitimleri süresince, ayrıca çocuklar

KAY kapsamında biyolojik aileleri yanında izinli oldukları süreçte ödemeler yapılır (2015/7 Genelge, md. 5). Koruyucu aile yanındaki çocukların kamu/özel kurumlardan burs almaları halinde burs ücreti çocuğa verilmek üzere koruyucu aileye ödenir (2015/7 Genelge, md. 6).

Ayrıca koruyucu aile yanında bakılan çocuklar için masraflarının artacağı düşünülen dönemlerde aylık ödemelerde artırım yapılır. Okula giden çocuklara her yıl bir defaya mahsus olmak üzere Eylül ayında okul masraflarının karşılanması amacıyla bakım ücreti 3 kat, yıllık giyim masraflarının karşılanması için Nisan ve Ekim aylarında 2 kat, artırılarak ödeme yapılır (KAY, md. 26-5). MEB Temel Eğitim Genel Müdürlüğünce zorunlu eğitim kapsamında olmadığı belirtilen anaokulu, anasınıfı, uygulama sınıflarını kapsayan okul öncesi eğitime devam eden çocuklar ile öğrenim çağı dışında olan engelli çocuklar için Eylül ayındaki artırımlı ödeme yapılmaz (2015/7 Genelge, md. 18). Aylık bakım ücreti talep etmeyen koruyucu ailelere de talepleri halinde giyim, eğitim harçlık ve diğer eğitim ödemeleri yapılır (KAY, md.

26).

Sözleşmesi devam eden koruyucu ailelerden, eşine veya bir yakınına bağlı olmaksızın emekliliğine esas sosyal güvencesi olmayan eşlerden birinin bir asgari ücret tutarı üzerinden SGK kapsamında isteğe bağlı sigortasını yaptırması ve ödeme belgesinin ibrazı halinde primleri aylık ödemelere ilave edilerek karşılanır (KAY, md.

24-6). KAY ile gelen önemli yeniliklerden biri, koruyucu ailelerin isteğe bağlı sigorta primlerinin karşılanmasıdır. Bu teşvik edici düzenleme ile koruyucu aile sayısını artırmak hedeflenmiştir (Yazıcı, 2014, s. 254). İstanbul’da 2016 yılı içerisinde 78 aileye düzenli olarak isteğe bağlı sigorta primi ödemesi yapılmıştır. Uygulama da dikkatten kaçırılmaması gerek bir husus ise tek ebeveyn olarak koruyucu ailelik yapanlar için bu durumun geçerli olmamasıdır. Yani tek kadın veya erkek koruyucu aile olabiliyorken isteğe bağlı sigortası karşılanmamaktadır. Bu durumun mevcut SGK mevzuatlarının bir gereği mi yoksa bir eksiklik mi olduğu üzerinde durulması gereken bir konudur.

Koruyucu ailenin hesabına yatırılmakta olan aylık bakım ödemesinde belirlenen eksikliklerin giderilmesi amacıyla yapılacak geçmişe dönük ödemelerde mali yılın sonundan başlayarak beş yıl içinde geriye dönük ödeme yapılabilmektedir

(2015/7 Genelge, md. 11). Bu maddeden de anlaşılacağı üzere haksız ya da hatalı yapılmış işlemlerin telafisi için beş yıllık bir süre vardır.

Koruyucu aile yanındaki çocuklar için yapılan giyim ve eğitim masrafları ödemesinin, hizmetin sonlandırılması nedeniyle geri alınmasının gerekli olduğu hallerde, yapılmış olan ödemenin öncelikle çocuk için kullanılıp kullanılmadığının belirlenmesi, kullanılmadığının tespit edilmesi durumunda geri alınması (2015/7 Genelge, md. 19) gerekmektedir.

Her altı ayda bir değişen ve 2017 yılı ilk altı ayına ait koruyucu aile ödeme miktarları ve türleri aşağıdaki Tablo 17’de gösterilmiştir.

Tablo: 17

Koruyucu ailelere yapılan ödemeler (2017 yılı 2. 6 ay) Yaş ve öğrenim durum Aylık bakım

* Bakım ücreti Eylül ayında 3 kat, Ekim ve Nisan aylarında 2 kat olarak ödenir Ayrıca

İsteğe bağlı SGK (568,80TL) Eşlerden biri için asgari ücret üzerinden Tamamı 4 yaş üzeri okul servis ücreti Bulunduğu ilde belirlenen sınırlarda Tamamı Meslek edinme kursları yıllık Birden çok kursa gidebilir 1.708 TL

S.B.S Hazırlık yıllık 3.211 TL

Üniversiteye hazırlık yıllık 5.002 TL

Kaynak: http://www.koruyucuaile.gov.tr verileri kullanılarak oluşturulmuştur.

Sayıları az olsa da ödeme talep etmeyen aileler vardır. Uygulamada genellikle ailelerin yapılan ödemeleri çocuk adına biriktirdikleri gözlenir. İstanbul’da koruyucu ailelerin çocuk adına açılan para veya altın hesabı, bireysel emeklilik ödemesi, konut alınması gibi çeşitli yatırım araçları ile çocuk adına tasarrufta bulunmaları sık karşılaşılan bir durumdur.