Koruyucu Aile Türleri

Uluslararası standartlara ulaşma hedefiyle KAY’de süreli koruyucu aile modeli, akraba veya yakın çevre koruyucu aile modeli, geçici koruyucu aile modeli, ve uzmanlaşmış koruyucu aile modeli tanımlanmıştır (Yazıcı, 2014, s. 254). Ancak uygulamada henüz geçici koruyucu aile modeli ve uzmanlaşmış koruyucu aile modeli yok denecek kadar azdır. İlerleyen süreçte bu modellerde de koruyucu aileler olması beklenmektedir. Şimdi KAY 4. maddesinde tanımlanan dört farklı koruyucu aile modelini biraz daha yakından inceleyeceğiz.

2.2.2.1. Akraba ve Yakın Çevre Koruyucu Aile

KAY’de akraba ve yakın çevre koruyucu aile; “veli ya da vasi dışında kalan kan bağı bulunan akrabalar ya da çocuğun iletişim içinde olduğu veya tanıdığı bakıcı, komşu gibi yakın çevresinde olan, tercih etmeleri halinde en az temel ana, baba eğitimleri kapsamında eğitim almış kişi ve ailelerin sağladığı bakım” (KAY, md. 4) olarak tanımlanmıştır.

Yerleştirme işlemleri yapılırken; öncelikle akrabalara ya da belli bir süredir devam eden ana-baba-çocuk ilişkisinin kurulduğu yakın çevre ailelerden uygun olanlara koruyucu aile olmaları yönünde teklifte bulunulur. Bu kişilerin koruyucu aile

olmak istemesi durumunda, yapılacak sosyal inceleme sonucuna göre uygun görülmesi halinde süreli ailelerde aranan yaş ve eğitim şartı aranmaz (KAY, md. 8-6).

Bu aileler sıra listesine alınmaksızın işlemleri yapılır (2015-6 Genelge, A-15).

Böylelikle korunma ihtiyacı olan çocuk için, çocuğun var olan ilişki ve iletişimleri ile yaşamını sürdürdüğü ortam değiştirilmeden çocuk için en iyi çözümün üretilmesi hedeflenmiştir.

Biyolojik ailesi yanına döndürülemeyen çocuk, öncelikle akraba veya yakın çevre koruyucu aile modeli kapsamında değerlendirilir. Bu kapsamda aile yoksa durumuna uygun başka bir koruyucu aile yanına yerleştirilir (KAY, md. 21-2-3), eğer akraba veya tanıdıkları çocuğun bulunduğu ilden başka bir ilde ise, ÇHGM bilgilendirilerek, ilgili illerdeki koruyucu aile birimleri tarafından işlemler takip edilerek çocuk yerleştirme işlemi yapılır (2015-6 Genelge, Ç-2).

Akrabası ve yakınları tarafından bakımı üstlenilmiş olan çocuklar, korunmaya ihtiyacı olan çocuk durumuna gelirse, ilgili mahkemeden korunma kararı veya bakım tedbiri talep edilerek çocuk kuruluş bakımına alınmaksızın koruyucu aile hizmetinden yararlandırılabilir (2015-6 Genelge, Ğ-2-a).

Toplumumuzda aile yapısındaki değişim sonucunda, aile ve akraba ilişkileri zayıflamış, kadının çalışma hayatına girmesi ile aileler akraba çocuklarının sorumluluğunu almamaya başlamış, gönüllü olarak yapılan hizmetler giderek azalmıştır. Eskiden gönüllü olarak yapılan hizmetler, günümüzde devlet destekli hale bürünmüştür (Ünal, 2015, s. 894). 2016 yıl sonu itibariyle İstanbul ilinde koruyucu aile yanında bulunan 411 çocuktan 71 çocuk, 56 akraba ve yakın çevre koruyucu aile yanında yaşamlarını sürdürmektedirler. Gönüllü olarak akrabaları yanında bakılan ancak korunma altında olmadığı için kayıtlara girmeyen çocuklar bu değerlendirmenin dışındadır.

2.2.2.2. Süreli Koruyucu Aile

Biyolojik ailesi yanına kısa sürede döndürülme imkânı bulunmayan ya da kalıcı olarak aile yanına yerleştirilemeyen çocuklara, tercihen temel ana-baba eğitimleri ve KAEP1 eğitimini almış kişi ve ailelerin sağladığı bakım (KAY, md. 4-1-r) olarak tanımlanan ve en yaygın olan koruyucu aile modelidir. Süreli koruyucu aile

yerleştirmelerinde temel aile eğitimi ve KAEP1 eğitimini tamamlayanlar öncelikle tercih edilir (KAY, md. 10-5).

2012 yılında yayınlanan KAY öncesinde uygulanan koruyucu aile hizmetlerinde farklı koruyucu aile modelleri tanımlanmadığı için tek tip koruyucu aile uygulaması vardı. Bu da yıllardır uygulanan ve en yaygın olan koruyucu aile modelidir. Bu modelin isminin “süreli” olması uygulamada ailelerde kısa süreliğine koruyucu aile olmak gibi yanlış anlamalara neden olabilmektedir. Her ne kadar ismi süreli olsa da bu modelde koruyucu aileliğin sonlanmasını gerektiren sebepler olmadığı sürece çocuk reşit oluncaya kadar, eğer yükseköğrenim görüyor ise 25 yaşından gün alıncaya kadar süreli koruyucu ailesi ile birlikte yaşamını devam ettirmektedir.

Bu model uygulamada en çok karşımıza çıkan ve koruyucu aile denince ilk akla gelen asıl modeldir. Çalışmamızın genelinde bahsedilen koruyucu aile modeli bu model olduğu için bu kısımda bu modelle ilgili daha fazla ayrıntıya girilmeyecektir.

2.2.2.3. Geçici Koruyucu Aile Modeli

Geçici koruyucu aile; acil korunması gereken ya da hakkında hizmet planı oluşturulmamış ve kuruluş bakımına yerleştirilmemiş ya da kendisi için planlanan hizmet modelinden çeşitli nedenlerle henüz yararlandırılamamış çocuklar için, temel ana, baba eğitimleri ile KAEP1 ve KAEP2 eğitimlerini almış profesyonel kişi ve ailelerin sağladığı birkaç gün ile en fazla bir ay arasında değişen bakım (KAY, md. 4-1-e) olarak tanımlanmıştır. Bu modeldeki temel amaç korunma ihtiyacı olan çocukların kuruluş bakımı yerine geçici koruyucu aile yanına alınıp oradan tekrar aile ortamına kavuşturulması böylece hiç kuruluş ortamı görmemesidir.

Geçici koruyucu aile yanına aynı anda; 0-3 yaş grubu için en fazla iki çocuk, 4 yaş ve üzeri için aralarında en fazla 3 yaş farkı olmak üzere en çok 3 çocuk yerleştirilebilir. Kardeş çocuklarda sayı şartı aranmaz. Geçici koruyucu aileler yanında aynı anda en fazla 2 suça karışan çocuk bulunur. Suç mağduru çocuklar ile suça karışan çocukların aynı geçici koruyucu aile yanında bulunmaması esastır. Özel zorlukları ve ihtiyaçları olan çocuklar ile diğer çocukların aynı geçici koruyucu aile yanında bulunmaması gerekir. Geçici koruyucu aileler yanına yerleştirilecek

çocukların birbirlerine zarar vermemeleri için; korunma altına alınma nedenleri, yaş ve cinsiyetleri açısından özel bir değerlendirme yapılır. İl müdürlüğü tarafından geçici koruyucu aileler yanına yerleştirilmesine karar verilen çocuklar, doktor raporu alındıktan sonra günün her saatinde aileler yanına yerleştirilebilir. Mesai saatleri dışında yapılacak yerleştirmeler, il müdürlüğünce görevlendirilen SÇG tarafından yerine getirilir (KAY, md. 14).

2.2.2.4. Uzmanlaşmış Koruyucu Aile

Özel zorlukları ve ihtiyaçları olan çocuklara yardımcı olabilecek lisans eğitimine sahip olan veya eşlerden biri en az ilköğretim düzeyinde olmak üzere temel ana, baba eğitimleri, KAEP1 ve KAEP2 eğitimlerini almış kişi ve ailelerin sağladığı bakım (KAY, md. 4-1-ş) olarak tanımlanmıştır.

Profesyonel koruyucu ailelik olarak da nitelendirilen uzmanlaşmış koruyucu aile modelinde amaç korunma altına alınmış tüm çocukların aile ortamında yetiştirilmesini sağlamaktır. Bu model özel zorlukları olan, genel olarak koruyucu aile adayları tarafından bakım sorumlulukları kolay kolay üstlenilmeyen, suç mağduru ya da suça sürüklenmiş çocuklardır. Bu model bu yönüyle kuruluş bakımından başka alternatifi olmayan çocuklar için bir çıkış yolu olarak görülebilir. Uygulamada henüz yok denecek kadar az olmakla birlikte ilerleyen süreçte bu tür ailelerin artacağı düşüncesi ile mevzuatlarda altyapısı oluşturulmuştur. Koruyucu aile hizmet modelinin iyice yaygınlaşıp, ailelerin bu konudaki tecrübeleri arttıkça bu koruyucu aile modeli sayısında da artış olacağı beklenmektedir.

Yine engelli çocuklar ile bağımlılık yapan madde kullanma deneyimi olan çocukların da süreli koruyucu aile modelinden çıkartılarak, uzmanlaşmış koruyucu aile modeli kapsamında değerlendirilmesi daha doğru olacaktır.