Koruyucu Aile Eğitimleri

Koruyucu aile konusunda yapılmış olan tez, kitap ve makale çalışmaları incelendiğinde sınırlı sayıdaki kaynakta koruyucu ailelerin eğitilmesi gerektiği üzerinde durulmuş ancak eğitim içeriğine ilişkin hiçbir detaya girilmemiştir. Bugüne kadar sistemli bir koruyucu aile eğitim programının ortaya konulmamış olması bu konunun literatürde yeterince yer almamasının başlıca sebebi olarak düşünülebilir.

2012 tarihli KAY gereği ASPB ÇHGM tarafından koruyucu aile eğitim içerikleri hazırlanmış ve illerde 2013 yılından itibaren uygulamaya başlanmıştır. Literatüre katkı sağlamak amacıyla hazırlanmış olan koruyucu aile eğitim paketlerinin içeriğini bu bölümde ele alacağız. Koruyucu ailelerin sistemli bir eğitimden geçmeleri bu hizmet modelinin nitelik olarak gelişimine katkı sağlayacak önemli bir dönüm noktasıdır. Eğitim içeriklerinin anlatımına geçmeden önce ise koruyucu aile eğitimlerinin önemi ve gerekliliği üzerinde durulacaktır.

2.2.4.1. Koruyucu Aile Eğitimlerinin Önemi ve Gerekliliği

Koruyucu aileler iyi eğitilmeli ve bu hizmet modeline profesyonel bakış kazandırılmalıdır. Bu eğitimler ile ailelerdeki “çocuğun bir gün biyolojik ailesine dönebileceği” düşüncesinden kaynaklanan kaygıları giderilebilir (Karataş, 2007, s.

17). Bu korkunun pek çok ailenin koruyucu aile olmasını engelleyen önemli bir etken olup olmadığının tespit edilmesi konusu bu araştırmanın amaçlarından biridir.

Koruyucu ailelerin ciddi anlamda eğitim ihtiyaçları vardır. Verilecek eğitimler ailelerin koruyucu aile olmaktan vazgeçmelerini de önleyecektir (Özbesler, 2009, s.

88). Koruyucu aile olmakla ilgili işlemler kolaylaştırılmalı, koruyucu aile adayları ve koruyucu aileler belli bir standarttan geçirilmelidir (Karataş, 2007, s. 16).

KAY incelendiğinde; koruyucu aile eğitimleri yönetmeliğin 10. maddesinde ayrı bir bölüm başlığı olarak ele alınmıştır. Daha önceki mevzuatlarda sadece adı geçen koruyucu aile eğitimleri ilk defa kapsamlı bir şekilde bu yönetmelikte yer verilmiştir.

Yönetmeliğin 4. maddesinde üç çeşit eğitim tanımlanmış olup bunlar;

1 - Temel Aile Eğitimi: Çocuğun desteklenmesi amacıyla çocuk gelişimi, ihtiyaçları ve etkili ebeveynlik yapılması kapsamında temel ana, baba eğitimini de içeren genel ebeveynlik becerilerinin kazanıldığı eğitimi,

2 - Koruyucu Aile Birinci Kademe Eğitimi (KAEP1): Korunmaya ihtiyacı olan çocuğun öz ailesi dışında bir başka aile yanında yetiştirilmesine ilişkin olarak verilen eğitimi,

3 - Koruyucu Aile İkinci Kademe Eğitimi (KAEP2): Özel zorlukları ve ihtiyaçları olan korunma ihtiyacı olan çocuğa hizmet vermek üzere koruyucu aile temel eğitimini almış kişilere verilen uzmanlık eğitimi olarak ifade edilmiştir.

Koruyucu aile eğitimlerinin planlanması il müdürlüklerindeki koruyucu aile birimlerinin sorumluluğuna (KAY, md. 12-f) verilirken, koruyucu ailelere de il müdürlükleri tarafından koruyucu aile konusunda yapılacak eğitim ve çalışmalara katılma yükümlülüğü verilmiştir (KAY, md. 15-ğ).

Yine koruyucu aile eğitimlerini tamamlayan ailelere ek: 7’de örneği verilen

“katılım belgesi” verilmesi, bu eğitimin hangi ilden alındığına bakılmaksızın diğer illerde de geçerli olması ve çocuk yerleştirilirken öncelikle eğitim alan ailelerin tercih edilmesi (KAY, md. 10) yönetmelikte ifade edilmiştir. Bunlar da bize bu yönetmelikle beraber koruyucu aile eğitimlerinin ne kadar önemsendiğini göstermektedir.

Uzmanlaşmış koruyucu aileler ve geçici koruyucu ailelerin ise belli bölümlerden lisans eğitimi almış veya KAEP1 ve KAEP2 eğitimlerini almış olması gerekmektedir (KAY, md. 8-2).

Koruyucu aile eğitimleri ile ilgili olarak dikkat çeken bir nokta da korunma altına alınmadan önceki yaşantıları ya da mevcut durumları açısından özel zorlukları veya ihtiyaçları olan çocukların KAEP2 eğitimi alan aileler ile mesleki çalışma alanları veya lisans eğitimleri gereği çocuğun özel bakımını sağlayacak düzeyde bilgi ve deneyim sahibi olan koruyucu aileler yanına yerleştirilmesinin güvence altına alınmış olmasıdır (KAY, md. 10). Suça sürüklenmiş veya suç mağduru olan korunma altındaki çocukların belli niteliklere sahip aileler yanına yerleştirilmesinin düzenlemesi ile hem çocuk hem de aileler açısından sağlıklı bir koruyucu aile hizmeti

hedeflenmiştir. Bu aynı zamanda hem aileler hem de çocuklar için önleyici bir tedbirdir.

2.2.4.2. Koruyucu Aile Eğitim Paketleri ve İçeriği

ASPB ÇHGM ilgili akademisyenlerin katılımı ve alanda çalışan SÇG’lerin deneyimlerini birleştiren uzun ve titiz bir çalışma sonucunda KAEP1 ve KAEP2 hazırlamıştır. KAEP1 ve KAEP2 ayrı ayrı paket halinde hazırlanmıştır. Bu eğitimlerin ailelere verilmesi için il müdürlüklerindeki koruyucu aile birimlerinde çalışan SÇG’ler farklı zaman ve mekanlarda hizmet içi eğitimlere tabi tutulmuştur. Eğitimi alan her SÇG’ye ek: 8’de örneği verilen “Katılım Belgesi” düzenlenmiştir. KAEP1 ve KAEP2 eğitimini tamamlayan farklı illerden, nispeten tecrübeli olan SÇG’ler ayrıca eğitimcilerin eğitimi programına alınmıştır. Bu SÇG’ler illerdeki koruyucu aile birimlerinde yeni çalışmaya başlayan ve daha önce eğitim almamış olan SÇG’lere eğitim vermeye yetkili olmak üzere eğitilmişlerdir. ASPB verilerine göre 2017 yılı Temmuz ayı itibariyle bu eğitimleri alan SÇG sayıları aşağıdaki gibidir.

Tablo: 15

Türkiye’de ASPB bünyesinde koruyucu aile eğitimi verilen SÇG sayıları

Eğitim İçeriği Sayı

KAEP1 (1. Kademe Eğitimi) verilen SÇG sayısı 191

KAEP2 (2. Kademe Eğitimi) verilen SÇG sayısı 70

Eğitimcilerin eğitimi (formatör) programına alınan SÇG sayısı 34 Kaynak : ASPB ÇHGM Aile Yanında Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı verileri

Koruyucu aile eğitim paketleri hazırlanırken bilimsel verilere ek olarak ülkemizdeki uygulama tecrübelerinin bu eğitim içeriğine eklenmesi özellikle dikkat çekicidir. Eğitimler planlanırken eğitim alacak ailelerin 9 ila 20 kişilik gruplar halinde eğitilmeleri planlanmıştır. Tek yönlü bilgilendirmeye dayalı bir eğitim değil, tüm katılımcıların aktif rol aldığı ve yetişkin eğitimi ilkelerine göre şekillendirilmiş bir eğitim programı oluşturulmuştur. Eğitim paketlerinin içerisinde modül kitapçıkları, CD ve uygulama rehberleri mevcuttur. KAEP1 ve KAEP2 koruyucu aile eğitim

paketleri her bir oturumda bir konu işlenecek şekilde modüller halinde planlanmıştır.

Oturumların haftalık olarak gerçekleştirilmesi ve her oturumda bir modül içeriğinin verilmesi gerektiği uygulama rehberlerinde belirtilmiştir. Her bir eğitim oturumunun içerik akışı, kullanılacak malzeme ve materyaller ile ayrılması gereken sürelerin belirtildiği yapılandırılmış bir eğitim paketi ortaya çıkartılmıştır. Uygulamada eğitimlerin içeriği, bilgilerin verilme şekli ve etkililiği konusunda ailelerden olumlu geri dönüşler alınmıştır. Eğitim paketlerine ait modüllerin neler olduğu ve toplam eğitim süreleri aşağıdaki Tablo 16’da gösterilmiştir.

Tablo: 16

Koruyucu aile eğitim paketi (KAEP) modülleri ve eğitim süreleri

Kademe Aşama Modül Adı Süre Kaynak: Araştırmacı tarafından KAEP1 ve KAEP2 incelenerek hazırlanmıştır.

Çalışmamızın bu bölümünde ASPB ÇHGM tarafından hazırlanan KAEP1 ve KAEP2 eğitim paketlerinin içeriğinde hangi modüller ve modüllerin içeriğinde neler olduğu kısaca açıklanacaktır. Modüllerle ilgili bilgilerin tamamı eğitim paketlerindeki modül kitapçıklarından derlenmiş ayrıca araştırmacının ASPB bünyesinde aldığı eğitimler ile bu eğitimleri koruyucu ailelere aktarırken edindiği eğitim tecrübelerinden oluşmaktadır.

2.2.4.2.1. Birinci Kademe Koruyucu Aile Eğitim Paketi (KAEP1)

KAEP1 9 modülden oluşmuş olup her bir modül ve içeriği aşağıda kısa kısa anlatılmıştır.

Modüllerden birincisi Merhaba Modülü’dür. Bu modülde; koruyucu aile adayı olan ailelerle tanışmak, bu eğitim sürecinin genel çerçevesini açıklamak; korunmaya ihtiyacı olan çocuk kavramı, koruyucu aile ve evlat edinme hizmet modelleri ile aralarındaki farklar açıklanmaktadır. Çocuğun iletişim halinde olduğu koruyucu aile, biyolojik aile ve koruyucu aile biriminin işbirliği içinde çalışmasının gereği ve önemi vurgulanmış ve çocuğun duygularını, isteklerini ve haklarını tanımanın onun hayatındaki önemine dikkat çekilmiştir (KAEP1, 2013, Merhaba).

İkincisi Hazırım Modülü’dür. Bu modülde; aday ailelerin, yanlarına çocuk yerleştirilme sürecinde yaşanabilecekler ve yapılması gerekenler konusunda bilgi sahibi olmaları amaçlanmıştır. Ailelerin çocukla ilk karşılaşma ve tanışma sürecinde nasıl davranmaları gerektiği, çocuğun önceki deneyimlerinin ilk iletişimlere etkisi, çocuğun kimlik duygusunu korumanın önemi, çocukla ilgili gizli tutulması gereken bilgiler, çocuğun aile bireyleri ve yakın çevreyle tanıştırılmasının önemi, ilk günlerin bir uyum süreci olduğu ve bu süreçte sürekli ve tutarlı davranış sergilemenin önemi üzerinde durulmuştur (KAEP1, 2013, Hazırım).

Üçüncü modül Birlikteyiz Modülü’dür. Bu modül ile; koruyucu aile adaylarının çocuğun gelişimsel özellikleri, ortaya çıkabilecek sorunlar, iletişim becerileri, destek alma ihtiyacı ile muhtemel ayrılık durumları konularında bilgi ve becerilerini geliştirmek amaçlanmaktadır. Koruyucu ailesi oldukları çocuklar ile biyolojik çocukların aslında benzer davranışlar sergileyeceği, yanlarına yerleşen çocuğun gelişimsel özellikleri ile özel durumlarının neler olduğu, hizmetin sonlandırılması gerektiğinde bunun nasıl olması gerektiği ve çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilecek sorunların çözümünde koruyucu aile birimi ile iletişimin önemi ele alınmıştır (KAEP1, 2013, Birlikteyiz).

Dördüncüsü İki Ailelik Modülü’dür. Ailelere, yanlarına yerleştirilen çocukla sağlıklı ilişki ve iletişim kurma yöntemleri yanında, iletişim araçlarının kullanımının önemi, kendilerinin çocuğun yaşamında ne kadar büyük öneme sahip oldukları bu modülde anlatılmıştır. Çocuğun önem verdiği ilişkilerin kendileri ile benzer olduğu, bakımı üstlenilen çocuğun ilişki dinamiklerinin kimlerden oluştuğu, çocuğun önceki

ilişkileri sağlıksız bile olsa çocuk için yok sayılamaz ve önemli olduğu, biyolojik aile ile iletişimin çocuk üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri ile karşılaşılan iletişim sorunlarına ilişkin çözüm önerileri, çocuğun kendi geçmişi ve bazı özelliklerini kimlerden aldığına ilişkin merakının doğal olduğu bu modülde anlatılan konuları oluşturmuştur (KAEP1, 2013, İki Ailelik).

Beşinci modül Güvenli Bağ Kurma Modülü’dür. Bu modül ile; koruyucu aile ile birlikte yaşamaya başlayan çocuğun güvenli bağlanması ve bağlanma türleri ile çocuğa uygun yaklaşım modellerinin belirlenmesine ilişkin bilgi ve becerilerin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Ailelerin güvenli ve güvensiz bağlanma ile bunların nasıl oluştuğunu ve çocuğun davranışlarına etkisini öğrenmesi, her çocuğun yaş dönemlerine göre gelişim farklılıkları olabileceği, zor davranışlar karşısında ailelerin nasıl bir yol izleyeceği konularına yer verilmiştir (KAEP1, 2013, Güvenli Bağ Kurma).

Altıncısı Yaşam Düzeni Modülü’dür. Ailenin tüm bireyleri için geçerli olan kuralların belirlenmesi ve bu kuralların tutarlılıkta uygulanmasının önemi, kriz durumlarında çocuğun, kendisine ve çevresine zarar vermeden sakinleştirilmesi, çocuğun özelliklerine göre görev paylaşımı, bu görev paylaşımının çocuğun yaşı ve durumu değiştikçe yeniden gözden geçirilmesi, ailedeki bazı davranışların çocuğun geçmiş yaşam deneyimleri ve alışkanlıkları nedeniyle farklı değerlendirilebileceği konuları bu modülde ele alınmıştır (KAEP1, 2013, Yaşam Düzeni).

Yedincisi Beceri Kazanma Modülü’dür. Bu eğitim modülünde çocuğun kendi kendine hayata tutunabilmesi için gerekli olan temel yaşam becerilerini kazanmasının önemi ve öğretimi açıklanmıştır. Koruyucu ailelerin çocuğa temel yaşam becerilerini nasıl kazandıracağı, çocukların bu becerileri öğrenirken sosyal yönden de güçlenmesi gerektiği, acil durumlarda nerelerden nasıl destek alabileceği ve çocuğun kendi başına karar verme becerisi kazanmasının önemi anlatılmıştır (KAEP1, 2013, Beceri Kazanma).

Travma ve İstismar Modülü sekizinci modüldür. Ailelerin koruyucu ailesi oldukları çocuğun geçmişte olumsuz yaşam deneyimleri olabileceği, akran zorbalığı ile karşılaşılabileceği, gizlilik ve sınırlar konularında farkındalık kazanmaları amaçlanmıştır. Bunun yanında travma ve istismarın ne olduğu, çeşitleri ile birlikte açıklanarak çocukların bazen diğer çocuklar tarafından da istismar edebilecekleri,

travmaya maruz kalmış bir çocuğa yaklaşım şekli, çocuğun olumsuz etkilenmesinin boyutları konusunda bilinçlendirmek ve uygun yaklaşım şekillerini öğretmek hedeflenmiştir (KAEP1, 2013, Travma ve İstismar).

Dokuzuncu ve son modül Bağımlılık Modülü’dür. Bu modülde; bağımlılığın tanımı, çeşitleri ve koruyucu ailenin bakımını üstlendiği çocukta olası bağımlılık davranışları ile buna uygun yaklaşım gösterebilme becerilerinin kazanılması amaçlanmıştır. Ayrıca ailelerin, çocuğa veya çocuğun aileye bağımlı olmasının sonuçlarını fark etmeleri ve bu tür davranışlara uygun yaklaşım göstermelerinin önemi işlenmiştir (KAEP1, 2013, Bağımlılık).

2.2.4.2.2. İkinci Kademe Koruyucu Aile Eğitim Paketi (KAEP2)

KAEP2 özel zorlukları ve ihtiyaçları olan çocuklara, koruyucu aile olmak isteyenler için yanlarına çocuk yerleşmeden önce almaları gereken bir eğitimdir. İki modülden oluşan KAEP2 modül içerikleri aşağıda açıklamıştır.

Birinci modül Suç Mağduru Çocuklar Modülü’dür. Bu modülde uzmanlaşmış koruyucu aile adaylarına, özel zorlukları ve ihtiyaçları bulunan çocuklar hakkında profesyonel bir bakış açısı kazandırmak amaçlanmıştır. Suç mağduru çocuğu anlayabilmek, sağlıklı bir birlikteliğe başlamak ve sürdürmek, iletişim kurmada uygun yaklaşımlar, birlikte yaşamada karşılaşılabilecek sorunlar ile bu sorunlara yönelik çözüm yolları ele alınmıştır (KAEP2, 2015, Suç Mağduru Çocuklar).

Diğeri ise Suça Sürüklenen Çocuklar Modülü’dür. Bu modülde uzmanlaşmış koruyucu aile adaylarının suça sürüklenen çocuk kavramı, suça sürüklenmede risk faktörleri, önleyici tedbirler ve suça sürüklenen çocuklara yaklaşımın temel ilkelerini öğretmek amaçlanmıştır (KAEP2, 2015, Suça Sürüklenen Çocuklar).