Araştırmanın evreni Türkiye’deki koruyucu aileler ve Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri koruyucu aile biriminde çalışan sosyal çalışma görevlileridir. 2016 yılsonu verilerine göre; araştırmanın yapıldığı dönemde Türkiye’de 4.115 koruyucu aile yanında 5.004 çocuğun ve İstanbul’da 378 koruyucu aile yanında 413 çocuğun koruyucu aile hizmet modelinden yararlandığı tespit edilmiştir. İl müdürlüklerinin koruyucu aile birimlerinde çalışan sosyal çalışma görevlisi (SÇG) sayılarının net olarak tespit edilmesi ise mümkün değildir. Şöyle ki, uygulamada 20’den daha fazla koruyucu aile bulunan illerde (ek: 11) koruyucu aile birimleri oluşturulmakta ve sadece koruyucu aile işlemlerine bakmakla görevli sosyal çalışma görevlileri görevlendirilmektedir. Az sayıda koruyucu aile bulunan illerde ise sosyal çalışma görevlilerine koruyucu aile işlemlerine ek olarak başka görevlerde verilmektedir. Bu yüzden Türkiye geneli net sayı belirlemek mümkün olmamakla birlikte çalışmanın yapıldığı dönemde İstanbul’daki koruyucu aile biriminde 15 sosyal çalışma görevlisinin çalıştığı tespit edilmiştir.
İstanbul’daki koruyucu ailelerin çok çeşitli sosyal, kültürel ve ekonomik seviyede olmaları nedeniyle, İstanbul’un Türkiye için iyi bir örneklem teşkil edeceği düşünülerek ayrıca bir örneklem çalışması yapılmamıştır. Aşağıdaki Tablo 19’da;
korunma altındaki ve koruyucu aile yanındaki çocuk sayıları Türkiye ve İstanbul
kıyaslaması yapılarak ele alınmıştır. Bu tabloda yine Türkiye ve İstanbul için 2016 yılsonu verileri esas alınmıştır.
Tablo: 19
Koruyucu aile hizmet modelinde İstanbul’un Türkiye’deki yeri
İçerik Türkiye İstanbul İstanbul
Oranı %
Toplam nüfus 79.814.871 14.804.116 18,54
Korunma altında olan çocuk sayısı 18.323 1.993 10,87
Korunma altındaki çocukların nüfusa oranı % 0,022 0,013 - Koruyucu aile (KA) yanındaki çocuk sayısı 5.004 413 8,21 KA’deki çocukların korunma altında olan
çocuklara oranı %
27,30 20,72 -
Kaynak: Araştırmacı tarafından TÜİK, ÇHGM, ASPİM ve http://www.koruyucuaile.gov.tr verileri kullanılarak oluşturulmuştur.
Tablo 19 incelendiğinde İstanbul’un nüfusu, ülkemiz nüfusunun % 18,54’ünü oluşturmaktadır. Ülkemizde korunma altındaki çocukların ülkemiz nüfusuna oranı % 0,022 iken, İstanbul’da korunma altındaki çocukların İstanbul nüfusuna oranı % 0,013’tür. Bu sonuca göre nüfusla; İstanbul’da korunma altında bulunan çocuk oranının Türkiye ortalamasının çok altında olduğu söylenebilir.
Korunma altındaki çocukların koruyucu ailede olma oranları için aynı kıyaslamaya baktığımızda ise; ülkemiz ortalaması % 27,30 iken, İstanbul ortalaması
% 20,72 olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu da bize korunma altındaki çocuk sayısına göre koruyucu aile hizmet modelinden yararlanma oranında İstanbul’un Türkiye ortalamasının gerisinde olduğunu göstermektedir.
İstanbul’da koruyucu aile yanında kalan çocukların koruyucu aile türüne göre, cinsiyet dağılımları aşağıdaki Tablo 20’de gösterilmiştir. Tablo 20 incelendiğinde araştırmanın yapıldığı dönemde İstanbul’da geçici koruyucu aile ve uzmanlaşmış koruyucu aile modellerinde koruyucu aile bulunmadığı görülmektedir. Bu modeller için Türkiye’de de henüz örnekler oluşmamış olup üzerinde çalışılmaktadır. Tabloda akraba ve yakın çevre koruyucu aile modeli % 17,19 iken, en yaygın model olan süreli koruyucu aile modeli ise % 82,81 oranındadır. Her bir koruyucu aile modeli faklı
amaç ve özelliğe sahip olup, süreli koruyucu aile modeli en yaygın olan model olarak dikkat çekmektedir.
Tablo: 20
İstanbul’da koruyucu aile türüne göre, çocukların cinsiyet dağılımları Koruyucu Aile
Türü
Kız Erkek Toplam
Sayı % Sayı % Sayı %
Süreli 217 52,54 125 30,27 342 82,81
Akraba/yakın çevre 32 07,75 39 09,44 71 17,19
Geçici 0 0 0 0 0 0
Uzmanlaşmış 0 0 0 0 0 0
Toplam 249 60,29 164 39,71 413 100
Kaynak: ASPİM koruyucu aile işlemleri şubesi verileri
Yine Tablo 20’de İstanbul’da koruyucu aile yanındaki çocukların cinsiyet dağılımına baktığımızda ise; kız çocuk oranının % 60,29 ve erkek çocuk oranının % 39,71 olduğu görülmekte olup kız çocukların oranı daha fazladır.
İstanbul’da 2016 yılsonu verilerine göre koruyucu aile yanında kalan çocukların yaş dağılımları aşağıdaki Tablo 21’de gösterilmiştir. Çocukların yaş ortalaması 14,29’dur.
Tablo: 21
İstanbul’da koruyucu aile yanındaki çocukların yaş dağılımları
Yaş Sayı %
1 6 1,45
2 21 5,08
3 35 8,47
4 51 12,35
5 57 13,80
6 35 8,47
7 25 6,05
8 18 4,36
9 21 5,08
10 12 2,91
11 10 2,42
Kaynak: ASPİM koruyucu aile işlemleri şubesi verileri
İstanbul’da mevcut süreli koruyucu ailelerin ve araştırmaya katılan ailelerin ikamet ettikleri ilçelere göre dağılım durumları aşağıdaki Tablo 22’de gösterilmiştir.
Tablo: 22
İstanbul’daki tüm süreli koruyucu aileler ile araştırmaya katılan süreli koruyucu ailelerin ikametgâh dağılımları
Bağcılar 11 8
Bahçelievler 12 10
Bakırköy 7 7
Başakşehir 11 9
Bayrampaşa 3 3
Beşiktaş 10 6
Beykoz 7 2
Beylikdüzü 9 8
Beyoğlu 5 3
Büyükçekmece 5 1
Çatalca 1 1
Çekmeköy 8 5
Esenler 4 2
Esenyurt 9 8
Eyüp 8 8
Fatih 7 5
Gaziosmanpaşa 4 3
Güngören 4 3
Kadıköy 24 17
Kâğıthane 12 6
Kartal 5 5
Küçükçekmece 17 11
Maltepe 16 10
Pendik 17 12
Sancaktepe 6 2
Sarıyer 22 13
Silivri 1 0
Sultanbeyli 1 0
Sultangazi 4 3
Şile 1 0
Şişli 10 6
Tuzla 7 3
Ümraniye 14 9
Üsküdar 16 13
Zeytinburnu 7 4
Cevap vermeyen 0 2
Toplam süreli koruyucu aile 328 225
Akraba modeli aile toplamı 50 0
Genel Toplam 378 225
Kaynak: ASPİM koruyucu aile işlemleri şubesi verileri
Araştırmaya katılan ailelerimizin ilçelere göre dağılımına baktığımızda alt, orta ve üst sosyo-kültürel ve ekonomik seviyelerdeki ilçelerin tamamından katılım olması homojenlik ve güvenilir bilgi elde edebilme açısından daha yüksek bir olasılık sağlamıştır.
Bu araştırmanın yapılması için İstanbul ilinin tercih edilme sebepleri ise;
İstanbul ilinin ülkemizin sosyo-ekonomik ve kültürel dokusunu en iyi yansıtacak il olması, ülkemizde korunma altındaki çocukların % 10,87’sinin İstanbul’da bulunuyor olması, sosyal çalışmacı olan araştırmacının Aile ve Sosyal Politikalar İstanbul İl Müdürlüğü Evlat Edinme ve Koruyucu Aile Birimi’nde şube müdürü olarak görev yapıyor olması ve ülke genelinde en fazla koruyucu ailenin bulunduğu il olması gibi nedenler başlıca etkenlerdir.
Araştırma anketlerinin uygulanması için ASPB’den onay alınan süre içerisinde aktif koruyucu aile olup yanlarında çocuk bulunan koruyucu ailelerin tamamına ulaşmak hedeflenmiş ve 383 anket formu dağıtılmıştır. Ailelere anketler verilirken bu anketleri doldurmalarının tamamen kendi isteklerine bağlı olduğu, eşlerden sadece birisinin doldurması gerektiği bilgileri verilmiş ve doldurduklarında birime geri teslim etmeleri istenmiştir.
Anket formu dağıtılan 383 aileden, 281 tanesi anketleri doldurup teslim etmiş ve bu anketler incelemeye alınmıştır. Anketlerden 10 tanesi çok fazla cevaplanmamış soru olması veya tutarsız doldurulması (örneğin: anket formundaki 4. soruda biyolojik çocuğum yok seçmesine rağmen, 47. sorudaki koruyucu ailesi olunan çocukla biyolojik çocuk arasındaki ilişki sorusuna cevap verilmesi) gibi sebeplerden geçersiz kabul edilerek işlem dışı bırakılmıştır. Kalan 271 anket geçerli kabul edilmiş bunlardan 46 tanesi akraba ve yakın çevre koruyucu aile modeli olduğu için daha
sonra değerlendirilmek üzere bu araştırma kapsamı dışında tutulmuştur. Kalan 225 anket değerlendirmeye alınmış ve analiz edilmek üzere Statistical Package For Social Sciences (SPSS) bilgisayar programına işlenmiştir.
Ailelerin görüş ve düşüncelerinin bu alanda çalışan meslek elemanlarının görüş ve düşünceleri ile birlikte analiz edilmesinin araştırmanın amaçlarına ulaşmada çok daha etkili olacağı düşünülmüştür. Bu amaçla ikinci hedef kitle olarak Aile ve Sosyal Politikalar İstanbul İl Müdürlüğü Koruyucu Aile Birimi’nde bu araştırma yapıldığı dönemde görev yapan 15 sosyal çalışma görevlisinden gönüllü olan 10 tanesi ile yüz yüze derinlemesine görüşme gerçekleştirilmiştir.
Hem aileler hem de SÇG’lere ilişkin toplam sayılar ile araştırmaya katılanların sayıları, elde edilen anketler ve derinlemesine görüşmelerle ilgili tüm veriler aşağıdaki Tablo 23’te gösterilmiştir.
Tablo: 23
Verilerin toplandığı koruyucu aile ve SÇG’lere ilişkin sayılar
Araştırmanın yapıldığı dönemdeki toplam koruyucu aile 383
Koruyucu ailelere dağıtılan anket 383
Gönüllü olarak anketi dolduran ve teslim eden koruyucu aile 281
Geçersiz olan ve değerlendirilmeyen anket 10
Akraba/tanıdık koruyucu aile modeli olduğu için değerlendirilmeyen 46
Geçerli olan ve değerlendirmeye alınan anket 225
Koruyucu aile biriminde çalışan toplam SÇG 15
Gönüllü olan ve görüşme yapılan SÇG sayısı 10
Değerlendirmeye alınan SÇG görüşme sayısı 10