Kullanıcının niyeti doğrultusunda anlamlı hale gelen dil, insanlar arasında anlaĢmayı sağlamaktan baĢka bildiriĢim amacıyla da kullanılmaktadır. Ġnsanoğlu dıĢ dünyada gördüklerini dil vasıtası ile ifade eder. Bağlam ve konuĢmacının niyetine bağlı olarak ortaya çıkan edimbilim, anlamın daha ötesinde konuĢmacı ve dinleyici arasındaki iletiĢimsel boyutu ele alır. ĠletiĢim esnasında dilsel kullanımların bağlamda ne ifade ettiğine, nasıl bir etkileĢim içerisinde bulunduklarına ve bu etkileĢimden nasıl etkilendiklerine bakar. Ġnsanların iletiĢim kurmalarındaki ortak amaç anlaĢmayı sağlamaktır. Eğer konuĢma kuralları göz ardı edilerek iletiĢim kurulursa sağlıklı bir iletiĢim gerçekleĢmez. H. Paul Grice, insanlar etkileĢim halinde bulundukları zaman söylenen ile sezdirilmek istenilen farklı olabileceğinden dolayı iĢbirliği ilkesini ortaya koymuĢtur. H. Paul Grice (1975) tarafından öne sürülen niyet merkezli iĢbirliği ilkesine göre iletiĢimin sağlıklı bir Ģekilde sağlanabilmesi için konuĢmacı ve dinleyicinin belirli ilkeleri göz önünde bulundurması gerekir. Burada söylenenden ziyade dinleyicinin, konuĢmacının niyetini doğru bir Ģekilde sezmesi önemlidir. H. Paul Grice‟in iĢbirliği ilkesi olarak bilinen konuĢma kuralları nicelik, nitelik, tarz ve bağıntı olmak üzere dört ulama ayrılır: KonuĢmacının gereksiz ifadelerden kaçarak gerekli ölçüde ve amaca uygun bilgi verdiği nicelik kuralı (maxim of quantity); konuĢmacının gerçeğe uygun ve yanlıĢ bilgiden kaçınarak doğru bilgiler verdiği nitelik kuralı (maxim of quality); konuĢmacının anlam belirsizliğinden uzak, açık ve net olup derli toplu konuĢtuğu tarz kuralı (maxim of manner); konuĢmanın dıĢına çıkılmayan ve söylenenlere karĢılık alakasız Ģeyler söylemeyip konuyla bağlantılı Ģeylerin söylendiği bağıntı kuralı (maxim of relation). Grice, bireylerin dört ulama ayırdığı konuĢma kurallarına uymaları halinde iletiĢimin baĢarılı bir Ģekilde olacağını savunur.
Bu çalıĢmada, dilbilim alanı olan edimbilim çeĢitli görüĢler etrafında ele alınmıĢtır. Grice‟in konuĢma kurallarını dört ulama ayırdığı niyet merkezli iĢbirliği ilkeleri esas alınmıĢ ve bu ilkeler Türk dili, tarihi ve kültürü bakımından önem arz eden Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait Dede Korkut Kitabında yer alan hikâyelerden tespit edilen örneklerle birlikte ele alınmıĢtır. Bağlamdan hareketle temsili örneklerin konuĢmacı ve dinleyicide nasıl bir etkileĢim oluĢturduğu ve ne ifade ettiği üzerinde durulmaya çalıĢılmıĢtır. ÇalıĢmanın sonuç kısmında verilen temsili örneklerle birlikte bağlam içerisinde konuĢmacı ve dinleyicinin nicelik, nitelik, tarz ve bağıntı gibi konuĢma kurallarına ne kadar bağlı kalıp kalmadıkları ifade edilmiĢ, Oğuzların niyetlerini ne derecede yansıttıkları ve sağlıklı bir iletiĢim ortamının kurulup kurulmadığı değerlendirilmeye çalıĢılmıĢtır.
Anahtar Kelimeler: Edimbilim, H. Paul Grice, ĠĢbirliği Ġlkesi, Dede Korkut Hikâyeleri, Eski Anadolu
Türkçesi.
GRĠCE'S COOPERATION PRINCIPLE IN DEDE KORKUT STORIES Abstract
The language, which becomes meaningful according to the user's intention, is used for communication purposes other than providing agreement between people. Human beings express what they see in the outside world through language. The pragmatics, which emerges from the context and the intention of the speaker, goes beyond the meaning of the communicative dimension between the speaker and the listener. It looks at what language uses in the context mean during communication, how they interact and how they are affected. The common goal of people to communicate is to achieve agreement. If the communication rules are ignored, a healthy communication cannot be realized. H. Paul Grice puts forward the principle of cooperation, since when people interact, what can be said and desired can be different. According to H. Paul Grice (1975), the principle of intention-based cooperation requires that the speaker and listener have to take into account certain principles in order to ensure a healthy communication. Rather than what is said here, it is important that the listener correctly senses the intention of the speaker. The rules of speech known as H. Paul Grice's cooperative principles are divided into four categories: quantity, quality, manner and relation: “Maxim of quantity”, where the speaker gives the necessary and appropriate information by avoiding unnecessary expressions; “maxim of quality”, in which the speaker gives true information by avoiding false and false information; “maxim of manner”, in which the speaker speaks neatly and clearly; “maxim of relation”, that does not go out of speech and is not said irrelevant to what is said. Grice argues that communication will be successful if people follow the rules of speech that people divide into four classes.
In this study, pragmatics, which is the field of linguistics, is discussed around various views. The principles of intent-centered cooperation, which Grice divides the rules of speech into four classes, are taken as
110Yüksek Lisans Öğrencisi, NevĢehir Hacı BektaĢ Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili Anabilim Dalı, seyma.ilhan1386@gmail.com
133
a basis and these principles are discussed together with examples from the stories of Dede Korkut Book of the Old Anatolian Turkish period, which are in terms of Turkish language, history and culture. Based on the context, it has been tried to emphasize how the representative examples form the interaction between the speaker and the listener and what they mean. In the conclusion part of the study, it has been stated that, in the context, the extent to which the speaker and the listener remained bound to the rules of speech such as quantity, quality, manner and relation, and the extent to which Oguz reflected their intentions and whether a healthy communication environment was established was tried to be evaluated.
Keywords: Pragmatics, H. Paul Grice, Cooperative Principle, Dede Korkut Stories, Old Anatolian