Seçgin, Yalvaç ve Çetin (2010) tarafından yapılan çalışmanın amacı, ilköğretim öğrencilerinin zihinsel yapılarındaki kavramlar ve çevre sorunlarını algılayış biçimlerini karikatürler aracılığı ile tespit etmektir. Çalışma, Ankara ve Tokat ilinde 8. sınıfta öğrenim gören 100 öğrenci ile gerçekleşmiştir. Veri toplama aracı olarak 9 adet karikatürün bulunduğu form kullanılmıştır. Öğrenciler formda yer alan karikatürleri inceleyip yorumlarını altındaki boşluklara yazmıştır. Araştırma sonucunda öğrencilerin zihinlerinde çevre sorunları konusunda birçok doğru kavram olmasına rağmen, göze çarpan en önemli eksikliğin çevre sorunlarını birbirinden bağımsız düşünmeleri ve birbiri ile ilişkilendirmemeleri olmuştur. Ayrıca yorumlar incelendiğinde, öğrencilerin verdiği cevaplarda rastlanan bir diğer eksiklik çevre sorunlarını tanımlarken çözüm önerileri getirmemiş olduklarıdır. Öğrencilerin çevre sorunları ile ilgili çizilen karikatürlere yazdıkları yorumlar incelendiğinde birçoğunun konu ile doğrudan ilgili ve anlamlı kavramlar kullandıkları tespit edilmiştir.
Yalçınkaya (2013) tarafından yapılan çalışmanın genel amacı, ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin çevre sorunlarına ilişkin görüşlerinin neler olduğunu tespit etmektir. Nitel yöntemle gerçekleştirilen çalışmada yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır.
Araştırmanın çalışma grubunu 8. sınıfta öğrenim gören 23 öğrenci oluşturmaktadır.
Araştırmada, ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin çevre sorunlarına ilişkin görüşleri ve çizdikleri karikatürler nitel analiz yapılarak tespit edilmiştir. Araştırmaya katılan öğrencilere göre en önemli çevre sorunları; su kirliliği, hava kirliliği, gürültü kirliliği, ormanların yok olması, çöp sorunu, doğal afetler, trafik kazaları, gecekondu sorunu ve görüntü kirliliğidir.
Çalışmaya katılan öğrencilere göre çevre sorunlarının kaynağı insandır. Öğrenciler çevre sorunlarının temel sebeplerini “duyarsızlık, bilinçsizlik, saygısızlık” gibi kavramlarla açıklamışlardır. Öğrenciler çevre sorunlarına çok farklı çözüm önerileri getirmişlerdir.
27
Ersoy ve Türkkan (2010) tarafından yapılan çalışmanın amacı, ilköğretim öğrencilerinin çevrelerinde yaşadıkları sorunlara ilişkin duygu, düşünce ve gözlemleri ile bu sorunlara yönelik çözüm önerilerini kendi çizdikleri karikatürler aracılığıyla incelemektir. Öğrenciler karikatürlerinde küresel ısınma, gürültü ve hava kirliliği, ozon tabakasının delinmesi gibi küresel çevre sorunları yanı sıra çarpık kentleşme ve erozyon gibi yerel düzeyde çevresel sorunları ele almışlardır.
Erduran Avcı, Demirekin, Hare, Özlü ve Özkan (2013) tarafından yapılan çalışmanın amacı, ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin çevre sorunları algısının farklı tekniklerle incelenmesi ve karşılaştırılmasıdır. Bu amaçla öğrencilerin çevre sorunu kavramını nasıl algıladıkları çizdikleri resim, zihin haritası ve yazılı ifadeleri incelenerek ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.
Araştırma sonucunda öğrencilerinin çevre sorunları algılarında hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, görüntü kirliliği, canlıların zarar görmesi, ses kirliliği, doğal afetler, biyolojik kirlilik ve radyoaktif kirlilik temaları ortaya çıkmıştır. Üç farklı teknikle elde edilen çevre sorunları temaları karşılaştırıldığında öğrencilerin zihin haritalarında işledikleri tema sayısı, resim ve yazılarında işledikleri tema sayısından daha fazla olduğu görülmüştür. Öğrenci resimlerinde ve yazılı ifadelerinde işlenen temalar çeşitlilik göstermezken, zihin haritalarında ise çok farklı çevre sorunlarını belirtmişlerdir.
Özdemir Özden ve Özden (2015) tarafından yapılan çalışmanın amacı, altıncı, yedinci ve sekizinci sınıf öğrencilerinin çevre sorunlarına ilişkin algılarını yaptıkları çizimler aracılığıyla incelemektir. Öğrenci çizimlerinin daha çok yerel çevre sorunları ile ilgili olduğu; küresel çevre sorunlarının ise öğrenciler tarafından daha az resmedildiği saptanmıştır. Bu kapsamda öğrenci çizimlerinde yer verilen çevre sorunları küresel ısınma, su kıtlığı, iklim değişikliği, asit yağmurları, nükleer kirlilik, buzulların erimesi, sera etkisi, hava kirliliği, su kirliliği, gürültü kirliliği, görüntü kirliliği (renk kirliliği, uydu alıcılar), toprak kirliliği, çöp/atık sorunu, yeşil alanlara zarar verilmesi (ağaç kesimi, orman yangınları, ağaç olmaması), çarpık kentleşme ve zehirli atıklar olarak belirlenmiştir.
Demirbaş ve Pektaş (2009) tarafından yapılan çalışmanın amacı, ilköğretim öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik temel kavramları tanıma düzeylerini araştırmaktır. Öğrencilerin çevre sorunları için farkındalıkları, ön bilgileri ve çevreye yönelik duyarlılıkları açık uçlu sorularla belirlenmiştir. Araştırma bulgularına göre, öğrencilerin daha çok, çevre kirliliği, hava kirliliği ve atıklardan kaynaklanan çevre sorunlarının farkında oldukları görülmüştür.
Öğrencilerin günlük hayatta karşılaştığı ve sıklıkla gördüğü çevre sorunlarına çoğunlukla
28
doğru cevap verdikleri, ancak güncel sorunlardan olan fakat öğretim ortamında fazlaca nedenleri üzerinde durulmadığı düşünülen sera etkisi, küresel ısınma vb. konularında yanlış cevaplar verildiği görülmüştür. Ayrıca bununla ilgili olarak bazı kavram yanılgılarına da düşüldüğü belirlenmiştir.
Sadık, Çakan ve Artut (2011) tarafından yapılan çalışmanın amacı, 11-12 yaş grubundaki çocukların çevre sorunları ile ilgili algılarının yaptıkları resimler aracılığıyla incelemektir.
Araştırmaya farklı sosyo-ekonomik düzeydeki çevrelerde bulunan üç ilköğretim okulunun beşinci sınıf şubelerinde okuyan toplam 206 çocuk katılmıştır. Analizler sonucunda çocukların resimlerinde çoğunlukla çevre sorunlarıyla ilgili birden fazla konuya yer verdikleri, ele aldıkları sorunları neden-sonuç ilişkisi içinde resmettikleri belirlenmiştir.
Davranış kirliliği ve ormanların yok olması daha çok alt, hava kirliliği ve canlı türlerinin azalması daha çok üst sosyo-ekonomik çevrelerde yaşayan çocuklar tarafından algılanan çevre sorunları olmuştur. Ozon tabakasının incelmesi, gürültü kirliliği, toprak kirliliği ve küresel ısınmanın ise çocukların farkındalığının en düşük olduğu çevre sorunları olduğu saptanmıştır.
Yalçınkaya (2012) tarafından yapılan çalışmanın amacı, ilköğretim 6. sınıf öğrencilerinin çevre sorunlarına ilişkin farkındalık düzeylerinin belirlenmesidir. Çalışmada öğrencilerin çevre sorunları farkındalıklarını belirlemek amacıyla çevre sorunları farkındalık ölçeği kullanılmıştır. Ölçekte hem lokal boyutta Türkiye’deki çevre sorunları hem de küresel boyutta dünyadaki çevre sorunları ile ilgili maddeler yer almaktadır. Öğrencilere göre hem Türkiye hem de dünya açısından ormanların yok oluşu, su, hava ve toprak kirliliği ile küresel ısınma ciddi çevre sorunlarıdır. Yapılan analizlerde Türkiye çapında çevre sorunları ile dünya çapında çevre sorunlarına ilişkin görüşleri arasındaki anlamlı farklılık dünya lehinedir. Öğrenciler ormanların yok olması, su kirliliği, hava kirliliği, toprak kirliliği ve küresel ısınmayı Türkiye’ye göre dünya çapında daha ciddi çevre sorunu olarak görmektedirler.
Sadık (2014) tarafından yapılan çalışmanın amacı, çocukların algıladıkları çevre sorunlarıyla ilgili görüşlerini belirlemektir. Açık uçlu sorulardan oluşan yazılı görüş alma formuyla elde edilen verilerin analizinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda çocukların çevre sorunlarını en fazla insanla ilişkilendirdikleri ve çevre sorunlarınım birbirinden bağımsız olmadığının farkında oldukları saptanmıştır. Çocukların yerel ve ulusal çevre sorunlarıyla ilgili farkındalıkları (atık maddeler/çöp, hava kirliliği, ormanların yok
29
olması ve su kirliliği) yüksek, küresel sorunlarla ilgili farkındalıkları ise düşük olmuştur.
Araştırma sonucunda çocukların algıladıkları çevre sorunları ve nasıl oluştuğuyla ilgili düşüncelerinde yaşadıkları çevreye göre farklar olduğu görülmüştür.
Güven ve Uyanık (2012) tarafından yapılan çalışmanın amacı, 6., 7. ve 8. sınıflarda öğrenim gören 432 öğrencinin küresel çevre sorunları konusundaki farkındalıklarını ortaya koymaktır. Öğrenciler tarafından tanımlanan sorunlar kategorileri “dünyada meydana gelen değişim”, “kirlilik”, “afet”, “diğer problemler” olarak tanımlanmıştır. “Dünyada meydan gelen değişim” kategorisinde başta ozon tabakasının delinmesi olmak üzere küresel ısınma, suların azalması, buzulların erimesi, canlı sayısının azalması, bitkilerin azalması, hayvan neslinin tükenmesi, iklim değişiklikleri, kuraklık, toprakların çatlaması, sera etkisi, dünyanın dengesinin bozulması, deniz seviyesinin artması, yeşil alanların yok edilmesi, çevrenin yok olması, kurumuş ağaç ve göller, çölleşme, oksijenin azalması, su döngüsünün karbon dengesinin bozulması, güneşten alınan zararlı ışınlar, yanlış avlanma, doğal seleksiyonun dengesinin bozulması, yağmurun yağmaması, yiyeceklerin yapısının bozulması konularının öğrenciler tarafından vurgulanan küresel çevre sorunları olduğu gözlenmiştir. Kirlilik kategorisi altında toplana veriler başta “çevre kirliliği” olmak üzere “hava kirliliği, çöplerin çoğalması, egzozlardan ve fabrika bacalarından çıkan duman, su kirliliği, nükleer ve kimyasal atıklar, ses ve toprak kirliliği, denizlerin kirletilmesi, duman kirliği, karbon gazının artması” sorunlarını tanımlamışlardır. Afet kategorinde en başta gelen küresel çevre sorununun orman yangınları olduğu bunun akabinde genel anlamda doğal afet ifadesi öğrencileri tarafından dile getirilmiştir. Bunun yanı sıra “çığ, sel, toprak kayması, erozyon, yangın, fırtına, volkan patlaması ve tsunami” küresel çevre sorunu olarak belirtilmiştir.
Herhangi bir kategori altında yer almayıp diğer başlığı altında toplanan küresel çevre sorunlarında başta deodorant satılması olmak üzere, çevre sorunları, elektrikli aletlerin fazla tüketilmesi, nüfusun artması, toplumun çevreye verdiği zarar olarak tanımlanmıştır.
30
BÖLÜM III
YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, çalışma grubu, veri toplama araçları, veri toplama süreci ve verilerin analizi başlıklarına yer verilmiştir.