Kentleşme ve imarla ilgili olarak yürürlükte bulunan kanunlar “3194 sayılı İmar Kanunu” ve “775 sayılı Gecekondu Kanunu” dur. Bunlara ek olarak “Dönüşüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı”343 ve “İmar ve Şehirleşme Kanunu Tasarısı”344 bulunmaktadır. Bunların yanı sıra Yeni TCK`da imar ve şehirleşmeye yönelik hükümler yer almaktadır.
Belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak planlar ile inşa edilecek resmi ve özel bütün yapıları kapsamına alan imar kanunun amacı; yerleşme yerleri ile bu yerlerdeki yapılaşmaların; plan, fen, sağlık ve çevre şartlarına uygun teşekkülünü sağlamak amacıyla düzenlenmiştir.345 Ancak ilgili kanun maddeleri konuyu ağırlıklı olarak yapı ruhsatı ölçeğinde değerlendirmektedir. Bu kanunda yer alan tanımlamalar ve cezai müeyyideler de sağlıklı kentleşme ve çevrenin korunması bağlamında yetersizdir. Bu yönüyle bazı ek düzenlemeler getirecek taslak halindeki kanun
342 Nazım Ekren, Osman Gürbüz, “Gayrimenkullerin Menkul Kıymetleştirilmesi”, Active Dergisi, Şubat- Mart 1999, ss.1-2.
343 Dönüşüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısının son durumu komisyondadır. http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanun_tasarisi_gd.sorgu_yonlendirme 20/09/2007
344 İmar Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi gündemde olup kanunlaşmamıştır. http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanun_teklifi_gd.sorgu_yonlendirme 20/09/2007
345 3194 sayılı İmar Kanunu, (Kabul Tarihi: 3/5/1985, Yayımlandığı R. Gazete: Tarih : 9/5/1985 Sayı : 18749, madde 1.)
tasarıları ve Yeni TCK sağlıklı kentleşme ve imar kirliliğinin önlenmesinde önemli açılımlar sağlayacaktır.346
“775 sayılı Gecekondu Yasası”, 1966 yılında çıkarılan ve hâlâ uygulanmakta olan ve dar anlamda şehircilik sorunlarının çözümünü amaçlayan bir yasadır. Bu Yasa ile gecekondular kabul edilmiş olmaktadır. 775 sayılı Yasa ile arsaların satışının yanı sıra özellikle tahsisi gündeme getirilmektedir. Gecekondu Yasası sadece bir af yasası ötesinde konuyu bir konut sorunu olarak ele almakta,347 getirilen affın dışında; tasfiye, ıslah ve önleme bölgelerinin oluşturulmasına olanak tanıyarak, bu yeni meşruiyet çerçevesi içindeki gelişmeleri kolaylaştırmak bakımından İmar ve İskân Bakanlığına ve belediyelere kaynak ve arsa sağlayacak pozitif nitelikli düzenlemelere gitmektedir.348
Gecekondu Kanunu yeniden gecekondu yapımının önlenmesiyle ilgili olan 18. maddesinde “Belediye sınırları içinde veya dışında; belediyelere, Hazineye, özel idarelere, katma bütçeli dairelere ait arazi ve arsalarda veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerde yapılacak daimi veya geçici bütün izinsiz yapılar, inşa sırasında olsun veya iskân edilmiş bulunsun, hiçbir karar alınmasına lüzum kalmaksızın, belediye veya devlet zabıtası tarafından derhal yıktırılır.” ifadesini kullanmıştır.349 Ancak yıkılması söz konusu yapıların sayısının artması yıkmanın önemi ve güçlüğünü arttırmış ve etkin olarak yürütülememiştir. Ancak bu hükme yeni TCK`da ilave olarak farklı hükümler getirmiştir. 26.9.2004 tarih ve “5237 sayılı Türk Ceza Kanununun” 184. maddesi350 ile imar kirliliğine neden olma suçu ilk kez ceza sistemine girmiştir. Bugüne kadar ruhsatsız ya da ruhsata aykırı yapılar hakkında idari para cezası, mühürleme ve yıkım gibi müeyyide bulunmaktayken, müeyyidelerin yetersiz kalması neticesinde daha etkin bir yol olarak
346 Barış Kara, Bülent Deniz, “Çevre Suçlarının Yeni Türk Ceza Kanunu Özelinde İncelenmesi”, ADÜ
Ziraat Fakültesi Dergisi, Sayı:3(1), 2006, ss.18-19.
347 İmar Affına Yönelik Düzenlemeler ve Yürütülen Çalışmalar, TMMOB Şehir Plancıları Odası http://www.spo.org.tr/html2/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=71 22/01/2007 348 Murat Kayıkçı, “Gecekondu Olgusunun Yeniden Ele Alınışı”, Türk İdare Dergisi, s.114. http://birimweb.icisleri.gov.tr/tid/dergi/443_105_118.doc 23/03/2007
349 Bakınız 775 Sayılı Gecekondu Kanunu Madde:18
350 TCK Madde 184 - (1) İmar Kirliliğine Neden Olma: Yapı ruhsatiyesi alınmadan veya ruhsata aykırı olarak bina yapan veya yaptıran kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Yapı ruhsatiyesi olmadan başlatılan inşaatlar dolayısıyla kurulan şantiyelere elektrik, su veya telefon bağlantısı yapılmasına müsaade eden kişi, yukarıdaki fıkra hükmüne göre cezalandırılır.
(3) Yapı kullanma izni alınmamış binalarda herhangi bir sınaî faaliyetin icrasına müsaade eden kişi iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
hürriyeti bağlayıcı ceza sistemi getirilmiştir. Üstelik kaçak yapıyı yapanın dışında bu işlerin denetimini yapacak makamlara da cezai müeyyide öngörülmektedir.351
Bu yönüyle Yeni TCK imar suçlarına karşı yaptırımlarıyla da yenilikler içermektedir. İmar ve kentleşmeden sorumlu kurum ve kuruluşlardaki yetkililer sağlıklı bir kentleşmenin sağlanması için yukarıdaki fıkranın uygulanmasında gerekli hassasiyeti göstermelidir. Bu fıkranın uygulanması ruhsatsız yapılaşmaların önlenmesi yönünde önemli bir adım olacaktır.352
Dönüşüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı ile ulaşım, oluşum ve gelişim açısından kentin işlevsel ve yaşamsal standartlarını oluşturan bazı şehir merkezlerinin eskiyen dokularının ve yerleşim alanlarının, kültürel miras değerlerinin korunması, koruma/kullanma dengesinin sağlanarak sosyal donatı alanlarının büyütülmesi ve sağlıklaştırılması, otopark sorununun çözüme kavuşturulması, günümüz konforu ve kullanım şartlarını içeren konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanları oluşturulması, tarihi ve kültürel dokunun geleceğe taşınması amacıyla restore edilerek kullanılması, böylelikle kentlerin merkez alanlarının sağlıklı bir şekilde iskân edilerek şehrin güvenliğini tehdit eden denetimsiz bölgeler olmaktan çıkarılıp yenileştirilmesi ve günümüz gereklerine uygun olarak kullanılabilir hale getirilmesi amacıyla bu alanların “kentsel dönüşüm ve gelişim alanı” olarak ilan edilmesi öngörülmektedir.353
Kentsel Dönüşüm Kanun Tasarısının 15. Maddesine göre “Jeolojik, jeofizik durumu, deprem, taşkın heyelan v.b. afet ve riski taşıyan alanlar içinde kalan yapılar “Tasfiye Alanında Kalan Yapılar” kapsamında sayılmıştır. Bu alanlar 7269 sayılı yasa kapsamında değerlendirilen alanlar kategorisinde olup, “Afete Maruz Bölge” olarak tanımlanır. Bu sakıncalı alanlarda yer alan konut sahiplerinin Bakanlık tarafından verilen kararlarla tehlikesiz alanlarda seçilen kalıcı konutlarına yerleştirilmeleri yasal zorunluluk sayılmaktadır.354
351 Cafer Ergen, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 184. maddesinde Yer Alan İmar Kirliliği Suçu
Açısından Belediye Görevlilerinin Durumu, http://idaridavatakibi.blogcu.com/2351463 23/01/2007
352 Kara, Deniz, a.g.m., ss.18-19.
353 Bir Yasa Tasarısı: Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Kanunu Tasarısı, Yerel Yönetim Araştırma Yardım ve Eğitim Derneği, http://www.yayed.org/genel/bizden_detay.php?kod=47 23/04/2007
354 Kentsel Dönüşüm Kanun Tasarısı Taslağı Üzerine Değerlendirme, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, http://www.jmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=22&turu=R 22/04/2007
3194 sayılı İmar Kanunu`nun günümüz koşullarında revize edilmesi ihtiyacı doğmuştur. İmar ve Şehirleşme Kanunu Tasarısı; günümüze kadar yaşanan kentleşme sürecinin analizi, planlama, uygulama ve yapıya yönelik değişen yaklaşımlar ve ortaya çıkan sorunlar neticesinde hazırlanmıştır.
Tasarı; Türkiye`nin imar ve planlama düzeni genel çerçevesini oluşturan Anayasa`nın hükümlerine uygun olarak, düzenli, sağlıklı ve sürdürülebilir kentleşmeyi ve sanayinin ve tarımın dengeli ve uyumlu olarak hızlı gelişmesini sağlamak amacıyla planlı çalışmaların yapılacağı, herkesin mülkiyet ve miras hakkına sahip olduğu ancak bunun kamu yararı amacıyla sınırlandırılabileceği, kıyıların toplum yararına aykırı kullanılamayacağı, çevre ve konut hakkı, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması, asli ve sürekli kamu görevlerinin memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle yürütülmesi, orman alanlarının korunması, hazırlıkları devam etmekte olan Kamu Yönetimi Kanun Tasarısı`na355 uygunluğu ve Avrupa Birliği`ne uyum süreci de dikkate alınarak, merkezi ve
yerel yönetimlerin görev ve yetkileri kapsamında hazırlanmıştır.356