Kontrol ve Ġzleme

Planlama sürecinde planın baĢarı ölçüm sistemi, son dönemlerde gündeme getirilen daha çok bütçe yönetimi ile kamu kaynaklarının verimli kullanılması üzerine kurulu performans ölçümü çalıĢmaları içinde değerlendirilmelidir. Bu konuda, planı etkileyen pek çok kamu kuruluĢu kendi konuları ve sektörlerinde baĢarı ölçümü yapmakla yasal olarak görevlidir. BaĢarı ölçümü kavramı, kurum ya da kuruluĢların standartlarını geliĢtirmesi, verimliliklerinin ölçülmesi, denetim fonksiyonlarının geliĢtirilmesi üzerine kuruludur. BaĢarı, istenen hedeflerin ne kadar gerçekleĢtirildiğinin sayısal olarak değerlendirilmesidir. Bu değerlendirme, farklı dönemlerde gerçekleĢtirilen etkinliklerin sonuçlarının birbirleri ile karĢılaĢtırılmasıdır. Bu karĢılaĢtırmanın yapılabilmesi için belirli ölçütler geliĢtirilmesi gereklidir. Bu ölçütler amaç ve hedefler ile iliĢkili olmalı, açık Ģekilde tanımlanmalı ve olabildiğince sayısal olmalıdır (Belde 2006). AĢağıda peyzaj planına iliĢkin kontrol ve izleme mekanizmalarıyla ilgili bazı öneriler getirilmiĢtir (Belde 2006).

Ülkemizde peyzaj planlamasının kurumsallaĢmamıĢ olması ve mevcut planlama kademeleri arasında yeterli düzeyde iliĢki bulunmaması, bölge ve peyzaj ölçeğinde bir baĢarı ölçüm sistemi ve izleme-yönlendirme mekanizmasının oluĢturulmasını güçleĢtirmekte ise de, mekânsal ölçütler kullanılarak planın baĢarısının ölçülmesi için çaba harcanmalıdır.

BaĢarı ölçüm sisteminin kurulabilmesi, izleme-yönlendirme mekanizmalarının uygulanabilmesi için, planlama sürecinde planlar üzerinde toplumsal ve kurumlar arası uzlaĢının sağlanması bir ön koĢuldur. Ancak bundan da önemlisi bunun yasal dayanaklarının sağlanmasının zorunluluğudur. Bu, bir dizi tüzel düzenlemeyi ve ilgili planlama biriminin belirli yetkilerle donatılmasını gerektirecektir (Belde 2006).

Bu bağlamda, peyzaj planının öngörüsü olan bazı temel kararların uygulama düzeyi ölçülmelidir. Örneğin;

 Peyzaj planına göre sektörel peyzaj rehberlerinin uygulanıp uygulanmadığı,

 Planın öngördüğü ve farklı kurum ve kuruluĢlar tarafından uygulanması gereken ilkelerin hayata geçirilip geçirilmediği,

 Plan öngörüsü içinde yerleĢimlerin geliĢim yönlerinin planda belirlenen akslara doğru olup olmadığı,

 Öngörülen peyzaj yönetim ve koruma statülerinin yasal olarak tanımlanıp, belirli bir stratejiye kavuĢturulup kavuĢturulmadığı,

 Peyzaj planında öngörülen ana altyapıdaki gerçekleĢmeler,

 UlaĢım sistemlerinin geliĢtirilip geliĢtirilmediği,

 Sulama sistemlerindeki geliĢmeler,

 Tarım ve hayvancılıkla ilgili öngörülen geliĢmelerin olup olmadığı,

 Ekoturizm konusundaki geliĢmeler,

 Havza içinde yer alan halkın peyzaj planı kapsamında yapılacak uygulamalara katılım dereceleri,

 Benzerleri sorgulanmalı ve baĢarı ölçülmelidir.

Peyzaj planı ile önerilen kararların uygulanması alt ölçeklerde bazı kurumların yatırım programlarına ilgili önerileri koyup koymamaları ile ilgilidir. Bu kapsamda da peyzaj planı ile ilgili kurumlar arasında iliĢki ve iç denetim mekanizması kurulması da planın baĢarıya ulaĢmasında önem kazanmaktadır.

Bu tür değerlendirmeler ile hedeflere ölçütler geliĢtirilerek planlama sürecinin izlenmesi sağlanabilir. Bunların kamuoyuna aktarılması ve paydaĢlar ile tartıĢılması sonucu oluĢturulan geri besleme mekanizması ile plan üzerinde gerekli görüldüğünde revizyon yapılmalıdır. GeliĢtirilen farklı ölçütler birleĢtirilerek farklı baĢarı ölçütlerine dönüĢtürülebilir.

Bu proje kapsamında peyzaj planlamasında en önemli sorun, planın sorumlu biriminin yasal olarak bulunmayıĢıdır. Mevcut durumda bu yasal sorumluluk planlama alanında söz sahibi olan kurum, kuruluĢ ve farklı sektör temsilcileri arasında dağıtılmıĢtır. Bu sorumluluğun koordinasyonundan ise üç kiĢilik teknik bir ekip sorumlu hale getirilmiĢtir. Sonuç olarak üç kiĢilik teknik bir ekibin oluĢturulması peyzaj planının uygulamaya geçirilmesinde takip görevinin yapılmasını da sağlayacaktır. Aksi taktirde peyzaj planına iliĢkin sorumluluğun tüm ilgili kurumlara dağıtılması, planın uygulanması konusunda ilgili kurumların subjektif değerlendirmelerine bırakılacaktır.

Belki de peyzaj planlarının uygulanmasında kısa vadede üç kiĢilik bu teknik ekibin öncelikli sorumlu olması ama onların da Valilik kanalıyla ilgili kurumlar tarafından denetlenmesi gerekmektedir.

Orta ve uzun vadede ise, TC Orman Su ĠĢleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Hassas Alanlar Daire BaĢkanlığı bünyesindeki Peyzaj Koruma ġube Müdürlüğü‟nün, Daire BaĢkanlığı düzeyinde temsil edilmesi bunun ardından Orman ve Su ĠĢleri Bölge ve ġube Müdürlüklerinde peyzajla ilgili birimlerin kurulması gerekmektedir. TaĢra teĢkilatının bünyesinde peyzaj mimarı ile birlikte ziraat mühendisi, orman mühendisi, biyolog, Ģehir plancısı vb. peyzaj karakterinin yönetimi için gerekli meslek disiplinlerine yer verilmelidir. Kurulacak birimlerin öncelikli görevleri herhangi bir planlama çalıĢmasının olmadığı kırsal alanlarda öncelikli olarak peyzaj planlarının yapılması ve bu planlar doğrultusunda farklı sektörlerin uygulama çalıĢmalarını yapmaları sağlanarak, doğal kaynakların akılcı ve sürdürülebilir kullanımının sağlanması olacaktır.

Plandan sorumlu birimin kısa vadede üç kiĢilik teknik ekip ve Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü olduğu varsayımından hareketle ilgili paydaĢlarla dönemsel olarak toplantılar yapılarak baĢarı ölçüm sonuçlarını değerlendirmeli ve planın baĢarılı olabilmesi

için gerekli önlemleri almalıdır. Planlama sürecinde baĢarı ölçütleri, izleme-yönlendirme mekanizmasında girdi olarak kullanılmalıdır.

Objektif ve sayısal baĢarı ölçüm metoduyla yapılacak bir değerlendirme sonucu plan üzerinde değiĢikliklere ihtiyaç duyulursa katılımcı bir anlayıĢla yapılması önerilmektedir. Planlama birimi, paydaĢlarla ortak noktalarda buluĢabilmeli ve gerekirse değiĢiklikler için ortak uzlaĢıyı sağlamalıdır. BaĢarı ölçümü için değerlendirme dönemleri, kurumsal stratejik plan yapan kurumların değerlendirme ve belediye meclislerinin toplanma zamanları dikkate alınarak belirlenmelidir.

Peyzaj planlarına iliĢkin izleme çalıĢmalarında belirli aralıklarla yapılacak peyzaj değiĢim analizleri önemli olacaktır. Planlama alanı için önerilen peyzaj rehberi ilkeleri çerçevesinde gerekli eğitim, bilinçlendirme, teĢvik sistemleri ilgili kurumlar tarafından geliĢtirildikten sonra planın baĢarısının ya da uygulamaya yönelik olumlu olumsuz etkilerinin ortaya konulmasında beĢ ya da on yıllık süreçlerde peyzaj planının tekrar gözden geçirilmesi ya da zaman içinde planlama alanında önemli geliĢmeler olması durumunda planın revize edilmesi gündeme gelebilecektir. Bu peyzaj karakterinin yapısına göre değiĢim gösterecektir, uzunca bir dönem kırsal karakter gösteren peyzaj değiĢim hızının düĢük olduğu bölgelerde 10 yıllık bir süre normal iken, değiĢimin çok hızlı olduğu yerlerde bu süre daha da azaltılabilecektir. Bu kapsamda;

1. Peyzaj karakter tipleri belirlenerek, 2010 yılı mevcut durumu ile karĢılaĢtırılmalar yapılmalı, peyzaj karakter tiplerinden yok olanlar, alansal olarak değiĢim gösterenler belirlenerek bunların nedenleri araĢtırılmalı, peyzaj planının aksayan ve olumlu yönleri saptanmalıdır.

2. Bir sonraki planın gözden geçirileceği ya da yeniden yapılacağı dönemler için plana girdi oluĢturan doğal ve kültürel peyzaj elemanlarına iliĢkin yeni verilerin elde edilmesi, güncel uydu görüntülerine ulaĢılması durumunda planda girdi olarak bu verilerin kullanılması önemlidir. Bu kapsamda peyzajın farklı fonksiyonlarının tekrar çalıĢılması, ayrıca planın yapıldığı dönemde ön plana çıkan yeni bir fonksiyonun çalıĢılması gerektiğinde de o fonksiyon plana eklenmelidir.

3. Peyzaj planını uygulama ve yatırım programlarına almıĢ olan kurum ve kuruluĢların o yıla kadar yapmıĢ oldukları çalıĢmalar ve bu çalıĢmalar neticesinde somut olarak ortaya çıkan olumlu ve olumsuz çıktıların bir değerlendirmesi yapılmalıdır.

4. Peyzaj koruma ve yönetim statüsü almaya hak kazanan yeni yerlerin değerlendirilmesi yapılmalıdır.

Bu dört baĢlıkta belirlenen ölçütlerin tamamı peyzaj planının uygulamaya geçirilmesi ve sonrası aĢamalarındaki izleme sürecinin temel taĢlarını oluĢturacaktır.

Elbette ki bu izleme sürecinin değerlendirilmesi, “peyzaj planlama” sürecinin yasal bir statüye kavuĢması ile gerçekleĢtirilebilecektir. Aksi taktirde, peyzaj planının planlama

alanı içinde karar verme süreçlerinde kullanılmaması, doğal kaynakların hızla tüketilmesi sonucunu doğuracaktır.

Kontrol ve izlemeye yönelik bu genel yaklaĢım sonrasında projeye yönelik bir izleme programının oluĢturulması yoluna gidilmemiĢtir. Peyzaj planına yönelik somut izleme programı karar verici otoritenin “peyzaj planı” ve peyzaj planlama yaklaĢımlarını planlama mevzuatına adapte etmesiyle baĢlatılabilecektir. Bu kapsamda alt ölçeklerde farklı sektörlere iliĢkin sektörel peyzaj planlarının ve bazı bölümlerde tasarımların yapılarak, peyzaj rehberinde ve peyzaj yönetimi bölümünde belirlenen ilkelerin hayata geçirilmesi sağlanacaktır. Ayrıca planın sorumlu kuruluĢ ve diğer kurumlarla yasal bağlantısının sağlanması da uygulamaya yönelik bir izleme ve kontrol programının yapılmasına katkı sağlayacaktır.