Bazı Avrupa Ülkelerinde Peyzaj Planlama

Bazı ülkelerde peyzaj planlama üst ölçeklerden, alt ölçeklere kadar hiyerarĢik bir yapı içinde kendine yer bulabilmektedir (ülkesel ölçek, bölge ölçeği, alt bölge ve yerel ölçek). Peyzaj planlama arazi kullanımı, çevresel planlama, kent planlama, mekân planlaması vb. planlama süreçlerinde yer alırken, aynı zamanda öncelikle doğa korumaya yönelik planlar olmak üzere sektörel planlarda da yer almaktadır. AĢağıda Almanya, Hollanda, Ġspanya ve Ġtalya‟da peyzaj planlamaya iliĢkin bazı bilgiler verilmiĢtir.

Almanya Avrupa‟da peyzaj planlamanın en fazla geliĢtirildiği ülkelerden birisidir. Almanya‟da 1920‟lerdeki peyzaj koruma ile ilgili çalıĢmalar, nüfusun en yoğun olduğu bölgelerden olan Ruhr gibi endüstriyel kalkınma alanlarında yapılmıĢtır. Essen kentinde 1923 yılında bölgesel düzeydeki açık ve yeĢil alanlarda koruma amaçlı genel planlar yapılmıĢtır. Bu plan kentsel alanlarla ilgili olarak dıĢ mekân rekreasyon aktiviteleri, doğa koruma, su sağlanması gibi çevresel etmenlerle ilgilidir. Peyzaj plancıları sürecin oluĢumuna tam olarak katılmamalarına karĢın, değerli peyzaj elemanları ve alanlarının korunması için ilk ulusal doğa koruma yasası 1935‟de ilan edilmiĢtir. Federal Alman Cumhuriyeti‟nde 1970‟lerdeki yeni doğa koruma kanunuyla peyzaj planları kentsel ve kırsal tüm alanlar için yapılmıĢtır (Makhzoumi ve Pungetti 1999).

Almanya‟da peyzaj planlama, bölgesel peyzaj programı (bütün federal eyaletleri içermektedir), peyzaj master planları (plan bölgesi ya da bölge düzeyinde yapılmaktadır), yerel peyzaj planları (bölgesel peyzaj programı ve peyzaj master planındaki ilkelere dayalı olarak hazırlanmaktadırlar) olarak üç farklı ölçekte yapılmaktadır (Lütkes ve Herbert 2005).

Almanya Federal Doğa Koruma Yasası‟nın 13‟üncü maddesine göre, peyzaj planlamanın amacı (Lütkes ve Herbert 2005): Üzerinde durulan planlama alanı ile ilgili olarak peyzaj yönetimi ve koruma önlemlerinin ve taleplerinin neler olduğuna karar verilmesi ile plan ölçütleri için uygun nedenlerin sağlanmasıdır. Peyzaj planlama aynı

zamanda, planlanan alanlarda peyzaj ve doğa üzerinde etkileri olabilecek kararların sonucu olan diğer planlama ve idari süreçler içinde peyzaj yönetimi ve doğa koruma ilke ve amaçlarının uygulanmasına da hizmet etmektedir.

Hollanda‟da peyzaj planlama mekansal planlamaya bağlı olarak yürütülmektedir. Pungetti (1991)‟e göre, Hollanda‟daki mekansal planın en önemli aracı 1975 yılında yayınlanan bir rapordur. Bu raporda tarımsal kullanımlar ile çevresel ve peyzaj değerlerinin bütünleĢtirilmesi denenmiĢtir. Rapor özellikle peyzaj ve çevre koruma üzerine odaklanmıĢtır. Alandaki yüksek duyarlı alanların koordinasyonunun sağlandığı politik bir çerçeve oluĢturulmuĢtur. Bu dönemde Hollanda toplumunda tarımsal geliĢmeden çevresel korumaya doğru bir geliĢim olmuĢtur, peyzaj kültürel ve doğal bir bilgi kaynağı olarak düĢünülmeye baĢlanmıĢtır (Makhzoumi ve Pungetti, 1999).

1980‟lerdeki baskın davranıĢın değiĢimi ile birlikte peyzaj planlama ile ilgili ekolojik konulara iliĢkin bir hareket olmuĢtur. Mevcut model ve süreçler geliĢmeyi sınırlandırma eğilimindedir ve büyük ölçeklerde ekolojik iliĢkilerin çalıĢılması gerekli olmaktadır. Bu süreç “çok amaçlı planlama” olarak adlandırılmaktadır, bu planlama sürecini McHarg (1967) ve Odum (1969) önemli derecede etkilemiĢtir (Makhzoumi ve Pungetti 1999). Zonneveld (1985), Harms ve Knaapen (1988)‟e göre, “çok amaçlı peyzaj planlama” abiyotik, biyotik ve antropolojik etkilerin tanımlanmasıyla oluĢan peyzajdaki ekosistemler arasındaki etkileĢimlere dayanmaktadır (Makhzoumi ve Pungetti 1999). Peyzaj planlarının oluĢturulması ve değerlendirilmesi için çok amaçlı planlamanın kullanımı karar vericilere karar vermede bir araç olarak hizmet etmektedir (Makhzoumi ve Pungetti 1999).

Hollanda Tarım Bakanlığının 1990 yılında doğa koruma konusunda en son planı, peyzaj tipleri ve doğal ekosistemlerin çeĢitliliğinin korunması ve yönetimi için oluĢturulan “Hollanda Doğa Politikaları Planı”dır. Peyzaj politikaları özellikle Hollanda peyzajının kültürel, fiziksel ve görsel değerlerinin korunmasını amaçlamaktadır. Plan özellikle kırsal alanlarda yerel yönetimler ve özel sektörün giriĢimleri ile uygulanmaktadır. Doğa korumaya olan desteği artırmak için ayrıca, ekolojik eğitimin, uygulamalı ekoloji eğitimlerinin ve araĢtırma olanaklarının artırılması vurgulanmaktadır.

Ġspanya‟da peyzaj planlama geleneksel bir biçimde desteklenmemektedir. Almanya, Hollanda, Ġngiltere ve diğer Avrupa ülkelerinde peyzaj planlama ya da peyzaj mimarlığı ile ilgili eğitim kurumları bulunmasına rağmen Ġspanya‟da bu eğitim kurumları bulunmamaktadır. Genellikle ormancılık, ekoloji, hortikültür ve mimariye iliĢkin bölüm ya da fakültelerin lisansüstü eğitimlerinde yapmıĢ oldukları peyzaj mimarlığı/peyzaj planlama konularında bazı çalıĢmalar bulunmaktadır (Makhzoumi ve Pungetti 1999).

Ġspanya kanunlarında peyzajla ilgili düzenlemeleri görebilmek için 1980‟lerin ikinci çeyreğini beklemek gerekmiĢtir. Özellikle peyzajla ilgili olarak özerk bölgelerin korunan alanlar ve yönetim kullanım rehber ve programları, ÇED, doğa koruma alanlarının ve yabani flora ve faunanın koruma kanunu haklarını elde etmeleriyle bu süreç geliĢmiĢtir. Doğal kaynakların planlamasına iliĢkin gerekli sorulara yanıtlar “Doğal Kaynak Programı” ve “Doğal Kaynak Planlama Rehberi” içinde yer almaktadır. Bu düzenlemelerle arazi kullanım felsefesinde temel değiĢiklikler ile birlikte kentselden kırsala doğru bir geçiĢ söz konusu olmuĢtur (Makhzoumi ve Pungetti 1999).

Ġtalya‟da peyzaj planlarının uygulanması için ilk giriĢim 1939‟daki bir kanunla baĢlamıĢtır. Ülkede estetik olgular üstün gelmiĢ ve düzenlemeler görsel niteliğin korunması üzerine odaklanmıĢtır. Bu kapsamda on tane peyzaj planı küçük özel alanlarla ilgili olarak hazırlanmıĢtır. Ayrıca mekansal planlamada, 1942‟deki Kentsel Planlama Kanunu, peyzajın korunması için önemli bir adım olmuĢtur. Konunun 1947‟de Ġtalyan Anayasası‟nda yer almasıyla tarihi ve artistik mirasla birlikte ulusal peyzajın korunması onaylanmıĢtır (Makhzoumi ve Pungetti 1999).

Peyzaj analizlerindeki bilimsel yaklaĢımlar, 1930‟lar ve 1940‟larda baĢlamıĢtır. Maniglio Calcagno (1990)‟a göre, 1972‟de devlet Ġtalyan bölgeleri için mekansal ve kentsel planlama idareleri oluĢturmuĢtur. Bundan dolayı peyzaj planlarının geliĢmesi için otonomi kazanılması gerekmiĢtir. Sonuçta farklı bölgelerdeki yöntemsel yaklaĢımlar ve kültürel çeĢitlilik, verimli düĢüncelerin oluĢmasına, kent ve mekansal planlamada yeni fikirlerin yönlendirilmesine neden olmuĢtur (Makhzoumi ve Pungetti 1999).

1989‟da toprak korumanın fonksiyonel olarak tekrar oluĢturulması ve organizasyonu üzerine olan kanunla, değerlendirme ve korumada hidrolojik havza bazlı bir sisteme geçilmiĢtir. Akarsu planları kanunun uygulanmasında bir araç olarak kullanılmıĢ ve karasal kaynakların doğru kullanımı hedeflenmiĢtir. Son on yılda farklı ölçeklerde peyzajın tasarlanması ve estetik olarak algılanması coğrafi ve ekolojik bilgiye doğru yönelmektedir. Sonrasında doğanın bütüncül bir yaklaĢımla değerlendirilmesiyle ekolojik planlamada daha karmaĢık yaklaĢımlara doğru yönelinmiĢtir. Son yıllarda, Ġtalya‟daki peyzaj planlama bozulmuĢ alanların onarılması ve iyileĢtirilmesi; koruma zonları, doğal alanlar ve parkların korunması; ÇED süreci; kentsel ve bölgesel ölçekte peyzaj ölçütleri üzerindeki teorik çalıĢmalar olmak üzere dört ana sektörde yer almaktadır.