KONSOLİDE BÜTÇE FİNANSMANI (Yıl Başına Göre Kümülatifi

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), TEKEL ve Türkiye Şeker Fabrikaları (TŞF) ile Türkiye Taş Kömürü Kurumu (TTK), Türkiye Demir Çelik

İşletmeleri (TDÇİ) ve Türkiye

Cumhuriyeti Devlet Demiryolları

(TCDD) gibi başlıca işletmeci

KIT'lerin borçlanma gereksinimi 1996 yılında 150,3 trilyon Türk lirası olarak gerçekleşirken, 1997 yılında yüzde

151,8 oranında artarak 378,4 trilyon

Türk lirası olması beklenmektedir. Başlıca işletmeci KIT'lerin borçlanma gereksinimleri, 1996 yılında toplam

işletmeci KİT borçlanma

gereksiniminin 2,4 katı olarak

Fonların finansman gerçekleşirken, bu oranın 1997 yılında

dengesi 1997 yılında geçen yıla göre pek fazla değişmeyerek

bozularak açıkla so- 2,2 olarak gerçekleşmesi

nuçlanmıştır. beklenmektedir. Bu KIT’lere 1997

yılında yapılan bütçe transferlerinin yüzde 120,1 oranında artarak 95,3 trilyon Türk lirası olması ve bu

kuruluşlara yapılan bütçe

transferlerinin, KIT'lere yapılan

toplam bütçe transferleri içindeki

payının 1996 yılındaki yüzde 85,2 düzeyinden 1997 yılında yüzde 75,1'e düşmesi beklenmektedir.

İşletmeci KIT'lerin, 1997 yılında kasa, banka gibi aktiflerinde 164,9 trilyon Türk liralık azalma olması beklenirken, 65,4 trilyon Türk lirası tutarında net dış borçlanma, 271,8 trilyon Türk lirası tutarında net iç borçlanma ile, 172,2 trilyon Türk lirası tutarındaki nakit finansman

gereksinimini karşılaması

beklenmektedir. Bu kuruluşların 1997 yılı dönem kârnım 428,7 trilyon Türk lirası, faktör gelirlerinin de 668,5 trilyon Türk lirası olacağı tahmin edilmektedir.

Mali kesimde yer alan KIT'lerin 1997 yılı Programı'nda 5,8 trilyon

KIT'lerin nakit finans­ man gereksinimi açığı 1997yılında artmıştır.

Türk lirası tutarında fazla vermesi öngörülmüştür. Ancak, Mali KIT'lerin bu yılda, öngörülen düzeyin oldukça üzerinde olan 337,6 trilyon Türk lirası

fazla vermesi beklenmektedir. Bu

gelişmede kamu bankalarının sermaye artırımı ve görev zaran karşılığı olarak bütçeden yapılan transferlerdeki artış etkili olmuştur. Bu kuruluşların 1997

yılında 65,3 trilyon Türk lirası

tutarında net dış borç geri ödemesi yapması beklenirken, kasa, banka gibi aktiflerindeki artışın 278,8 trilyon

Türk lirası olacağı tahmin

edilmektedir.

Kamu kesimi genel dengesinde fon başlığı altmda 11 adet fon ve 3074

sayılı Yasa uyarınca akaryakıt

tüketimi üzerinden alınarak ilgili

kuruluşlar nezdinde dağıtılan vergi ile 3418 sayılı yasayla eğitim ve sağlık

harcamaları için oluşturulan özel

hesap takip edilmektedir. Fonlar'm

finansman dengesinin 1997 yılı

Programı'nda 43,3 trilyon Türk lirası

fazla vermesi öngörülürken, yıl

sonunda 56,1 trilyon Türk lirası açık

vermesi beklenmektedir. Fonlar'm

finansman dengesinin bozulmasında,

1997 yılında bütçe dışı fon

gelirlerinden bütçeye yapılan kesintinin artırılması etkili olmuştur. Önemli bir bölümü Kamu Ortaklığı Fonu'nun gelir payı ödemeleri ve Savunma Sanayi

Destekleme Fonu harcamalarından

oluşan fon harcamalarının, Program hedefinin 165,3 trilyon Türk lirası

üzerinde gerçekleşmesi

beklenmektedir. Fonlar'm finansman

açığma ek olarak, net iç

yükümlülüklerdeki 42,9 trilyon Türk lirası tutarındaki azalış, 99 trilyon

Türk lirası tutarındaki net dış

borçlanma ile finanse edilmiştir.

Mahalli İdareler, Döner Sermayeli

Kuruluşlar ve Sosyal Güvenlik

Kuruluşlarının finansman gereksiminin 1997 yılı Programı'nda 106,2 trilyon Türk lirası olması hedeflenmiştir. Bu kuruluşların finansman gereksiminin 1997 yılında yüzde 39 oranında artarak 118,3 trilyon Türk lirasına

ulaşması beklenmekledir. Mahalli

İdarelerin finansman gereksiminin,

Program hedefinin 63,3 trilyon Türk lirası üzerinde gerçekleşerek 127,9 trilyon Türk lirası olması, Sosyal Güvenlik Kuruluşlarının ise Program hedefinin 47,6 trilyon Türk lirası altında gerçekleşerek 3,4 trilyon Türk lirası fazla vermesi beklenmektedir.

Sosyal Güvenlik Kuruluşlan'nm gelirlerinin artması ve temel olarak da

bu kuruluşlara sağlanan bütçe

transferlerinin yüksek düzeyde olması, bu kuruluşların finansman dengesinin sağlanmasında etkili olmuştur. Sosyal Güvenlik Kuruluşlan'na 1996 yılında

sağlanan bütçe transferlerinin

GSMH'ya oranı yüzde 1,4 iken, bu oranın 1997 yılında yüzde 2,2 olması

beklenmektedir. Mahalli İdarelerin

harcamalarında 1997 yılında ortaya çıkan hızlı artış, bu kuruluşların finansman açığının artmasının temel nedenidir. Buna ek olarak, faktör

gelirlerinin beklenen düzeyde

artınlamaması da Mahalli İdarelerin finansman gereksiminin yükselmesinde etkili olmuştur.

Mahalli İdarelerin, 127,9 trilyon

Türk lirası tutam daki toplam

finansman gereksinimi, 15,8 trilyon Türk lirası net dış borçlanma, 38,4 trilyon Türk lirası net iç borçlanma ve kasa-banka gibi aktiflerindeki 69,7

trilyon Türk lirası artışla

karşılanmıştır. Sosyal Güvenlik

Kuruluşlan'nm, kasa-banka gibi

aktiflerinde 83 trilyon Türk lirası artış olmuş, 79,6 trilyon Türk lirası net iç borçlanma ile finansman sağlanmıştır.

II.2.2. İç Borçlanma

Toplam iç borç stoku, 1997

yılında, 1996 yılına göre, yüzde 99,6 oranında artarak 6,3 katrilyon Türk lirası olmuştur. Bunun GSMH'ya oram yüzde 21,6'dır. İhale yolu ile yapılan tahvil ve bono anapara ve faiz stoku toplamı ise, 1996 yılına göre yüzde

139,3 oranında artarak 1997 yılı sonunda 11,8 katrilyon Türk lirasına ulaşmıştır. Anapara ve faiz stokunun GSMH'ya oranı geçen yıl yüzde 32

iken, 1997 yılında yüzde 41'e

yükselmiştir.

Nakit bono ve tahvillerin toplam iç borç stoku içindeki payı, 1997 yılında geçen yıla göre yaklaşık 13 puan artarak yüzde 73,9 olarak gerçekleşmiştir. Nakit dışı bono ve tahvillerin toplam iç borç stoku içindeki payı ise, 1996 yılındaki yüzde 27.2 oranından, 1997 yılında yüzde

20,7'ye inmiştir. Hazine'nin iç

piyasaya olan nakit borcuna ABD dolan bazında bakıldığında, bu tu tam 1996 yılı sonundaki 18 milyar ABD dolan düzeyinden, 1997 yılında 22,7 milyar ABD dolan düzeyine ulaştığı gözlenmektedir.

Sosyal Güvenlik

Kuruluşları 'nın finans­

man dengesi 1997

yılında fazla verirken, Mahalli İdarelerin f i ­ nansman gereksinimi artmıştır.

Bonolam, tahvil ve bono anapara

stoku içindeki payı, 1997 yılının

Kasım ayı itibariyle, 1996 yılına göre yaklaşık 8 puan azalarak yüzde 39,9 olarak gerçekleşmiştir. Tahvillerin iç borç anapara stoku içindeki payı ise, yine aynı dönemde yaklaşık 20 puan artarak yüzde 42,1'e yükselmiştir. Özel amaçlı tahviller, tahkim tahvilleri, ikraz tahvilleri, hesaben tahviller ve döviz büfeleri hesabının yer aldığı

Iç borç fa iz oranlan,

hükümet değişikliği­

nin yarattığı politik belirsizlik ve yıl sonu enflasyon beklentisinin

yüksek olması gibi

nedenlerle 1997 yılı sonunda önemli ölçüde artmıştır.

İç borçlanma vadesi, 1997 yılında gerçek­ leştirilen TÜFE'ye en­ deksli ihalelerin etki­ siyle, yıl genelinde 1 yılın üzerine çıkmıştır.

"diğer tahvillerin" payı da yaklaşık 12 puan azalarak yüzde 19 olmuştur (Tablo II.2.7). 1997 yılı Aralık ayı

itibariyle ihraç edilen bono ve

tahvillerin yüzde 88,5'ini bankalar, yüzde 3,89'ini resmi kurumlar, yüzde 7,7'sini de özel sektör satın almıştır.

İhale yoluyla yapılan, satış

miktarı ve vade ile ağırlıklandınlmış ortalama iç borç faiz oranlan, 1997 yılının Ocak ayından itibaren düşme

eğilimine girmiştir. İhale yoluyla

yapılan iç borçlanma faiz oranlan, 1996 yılı sonundaki yüzde 126'lık düzeyinden, 1997 yılının Ocak ayında yüzde 94,2'ye kadar gerilemiştir. Şubat

ayında ise, yüzde 91,7 olarak

gerçekleşerek, 1997 yılırım en düşük değerine ulaşmıştır. Yılın ikinci üç aylık döneminde faiz oranlan, Haziran ayında yaşanan politik belirsizliğin de etkisiyle yükselme eğilimine girmiş, Ağustos ayında iç borç faiz oram

yiizde 119,5'e kadar yükselmiştir.

Yılın son ayına kadar faiz oranlan yaklaşık olarak bu düzeyi korurken, Aralık ayanda yılın en yüksek değeri olan yüzde 122,5'e ulaşmıştır. Aralık ayında iç borçlanma faiz oranının

yükselmesinde ve vadenin

kısalmasında, yıl sonu enflasyon

beklentisinin yüksek olması, IMF ile

yapılan görüşmelerinden sonuç

alınamamasının yarattığı belirsizlik ve Aralık ayında gündeme gelen vergi reformu çerçevesinde menkul kıymet

kazançlarına vergi uygulanacağı

yolundaki beklentiler gibi faktörler etkili olmuştur. 31 Aralık 1997 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan Bakanlar Kurulu karan ile, Hazine Bonosu ve Devlet Tahvillerine uygulanan yüzde 12'lik stopaj, 1 Ocak 1998'den geçerli olmak üzere yüzde 6'ya indirilmiş,

repo gelirlerine de yüzde 6 oranında stopaj konulmuştur.

İç borçlanma vadesi, 1996 yılının son üç aylık döneminde 9,3 ay iken, 1997 yılırım birinci üç aylık döneminde bir yılın üzerine çıkmıştır. Yılın ikinci

üç aylık döneminde, bu aylarda

gerçekleştirilen 730 gün vadeli

TÜFE'ye endeksli Hazine ihaleleri ile, iç borçlanma vadesi daha da uzayarak Nisan ve Mayıs aylarında iki yıla ulaşmıştır. Haziran ayından itibaren kısalmaya başlayan iç borçlanma vadesi, 1997 yılının Aralık ayında 8,4

aya gerilemiştir. İç borçlanma

vadesine yıl genelinde bakıldığında, 1996 yılında ortalama olarak 6,1 ay olan vadenin, 1997 yılında bir yılın

üzerine çıkarak 13,3 ay olarak

gerçekleştiği görülmektedir. İç

borçlanma vadesinin 1997 yılında belirgin bir şekilde uzamasında, 1997 yılının Mart ayından itibaren başlanan TÜFE'ye endeksli ve 2 yıl vadeli Hazine ihaleleri, iki aşamalı olarak gerçekleştirilen bedelsiz ithalat ile birinci aşamada 1,8 milyar Alman markı, ikinci aşamada da 273 milyon Alman markı olmak üzere toplam 2 milyar Alman markı bedelsiz ithalat hesabından kullanım ve Hazine'nin,

oluşturulan Kamu Tek Hesabım

kullanımı etkili olmuştur.

İç borç stokunun ekonomiye göre büyüklüğünün bir göstergesi olan, tahvil ve bono anapara stokunun GSMH içindeki payı, 1997 yılında 1996'ya göre 2 puan yükselerek yüzde 20,5 olmuştur. Borç servisi yükünün bir göstergesi olan anapara ve faiz stokunun GSMH içindeki payı ise,

1997 yılında, 1996 yılma göre yaklaşık 8 puan artarak yüzde 40,5 olmuştur (Tablo II.2.8).