Bankalararası Para Piyasası

Bankalararası para piyasasında 1997 yılında işlem yapan banka sayısı, 4 yeni banka katılımıyla, 73 olmuştur. Bu piyasada 1997 yılında gerçekleşen

toplam tek taraflı işlem hacmi

15 638,9 trilyon Türk lirası değerinde

olup, bu rakam GSMH yıllık

tahmininin yüzde 54'ünü

oluşturmaktadır. Bu oran 1996 yılında yüzde 61,2 olarak gerçekleşmiştir. Bir gecelik işlemler toplam işlem hacminin yüzde 60,7’sini oluşturmuştur. Toplam işlem hacmi yılın ilk yansında Mayıs

ayında yoğunlaşırken, yılın ikinci

yansında bu yoğunluk giderek artmış ve yıl genelinde en yoğun işlem hacmi

Hazine'nin itfadan daha fazla

borçlanıp likidite sıkışıklığına neden olduğu Ağustos ve döviz talebinin

yoğun olduğu Kasım ve Aralık

aylarında gerçekleşmiştir.

Merkez Bankası hem para

politikası uygulamasına hem de son

kredi mercii politikasına paralel

olarak, özellikle yılın ikinci yansında, kısa vadeli faiz oranlannın Temmuz ayırım ikinci yansından Eylül ayırım ikinci yansına kadar olan dönem hariç, ikincil piyasa faiz oranlarının üzerinde

Bankalararası para piyasasında yapılan işlem miktarı yılın ikinci yansında art­ mıştır.

olmasını sağlamaya çalışmıştır. Bu politika gereği Merkez Bankası gün sonunda piyasaları fonlamayı tercih etmiştir.

Merkez Bankası likiditeyi

düzenlemek için Ocak ayı hariç, yılın tümünde net satıcı konumunda olmuş

ve piyasaların likidite ihtiyacım

gidermiştir. Bir gecelik işlemlerde en yoğun satışlar sırasıyla Aralık, Kasım ve Ağustos aylarında gerçekleşmiştir. Tablo IH.2.4,ten izlenebileceği gibi, Merkez Bankası'mn satışlarının yoğun olduğu son iki ayda faiz oranlan

gitgide yükselen düzeylerde

seyretmiştir.

Bankalararası para piyasasında, 1996 yılı Aralık ayında başlanan bir iş günü sonrası valörlü, ertesi iş günü vadeli T/N, bir iş günü sonrası valörlü, bir hafta sonrası vadeli TAV işlemler

1997 yılı içinde de bankalar

tarafından, nakit akımlan planlamalan

çerçevesinde kullanılmıştır. Bu

bağlamda, T/N ve TAV işlemler sırasıyla yüzde 96 ve yüzde 98 ağırlığında Merkez Bankası taraflı

olarak gerçekleşmiştir. Merkez

Bankası'mn tüm yıl süresince net satıcı konumunda olduğu T/N işlemlerde, toplam işlem hacmi 5 247,2 trilyon Türk lirası, TAV işlemlerde ise 907

trilyon Türk lirası olarak

gerçekleşmiştir. T/N işlem hacmi

toplam işlem hacminin yüzde 33,6'sım oluştururken, TAV işlem hacmi yüzde

5,8'ini oluşturmuştur. Tüm yıl

süresince T/N işlemlerin faiz

oranlarında Ekim ve Şubat ayındaki düşüşler hariç, artış eğilimi egemen olmuş ve yıllık ortalama basit faiz

oram yüzde 71,52 olarak

gerçekleşmiştir. Ocak ayında hiç işlem gerçekleşmeyen TAV vadede ise yıllık ortalama basit faiz oram yüzde 72,57 olmuştur.

T A B L O III. 2 .4

B A N K A L A R A R A S I P A R A P İY A S A S I* 1*

TOPLAM O/N T/N TAV

AYLAR Ortalama Ortalama Ortalama Ortalama

İşlem Hacmi İşlem Hacmi Ortalama İşlem Hacmi Ortalama İşlem Hacmi Ortalama (Milyar TL) (Milyar TL) Faiz (Milyar TL) Faiz (Milyar TL) Faiz

Ocak 42 082,8 36 217,8 61,48 5 865,0 70,71 - -Şubat 50 153,9 35 041,7 66,29 12 528,9 66,91 2 583,3 67,94 Mart 54 220,3 29 633,9 65,12 21 485,0 67,00 3 101,4 68,00 Nisan 63 098,7 32 485,3 68,52 25 443,2 67,00 5 169,7 68,00 Mayıs 65 739,6 28 038,0 66,30 31 743,4 67,00 5 958,3 68,00 Haziran 56 298,3 28 996,0 70,53 21 178,9 68,74 6 123,4 70,10 Temmuz 60 557,1 40 527,3 69,00 15 768,9 72,06 4 260,9 72,28 Ağustos 72319,0 39 347,2 73,93 26 621,1 73,53 6 350,7 74,50 Eylül 63 705,5 32 421,5 75,23 25 399,0 75,00 5 885,0 76,00 Ekim 59 612,3 48 442,4 71,57 10 195,0 74,98 9 74,9 76,03 Kasım 73 394,8 48 333,6 77,87 23 688,5 76,99 1 372,8 78,00 Aralık 81 772,3 49 926,0 78,04 30 155,9 78,34 1 690,4 79,40 TOPLAM 61 912,9 37 450,9 70,32 20 839,4 71,52 3 622,6 72,57 Kaynak: TCMB

(1) İşlem hacmi rakamları tek taraflıdır. I

T A B L O I I I .2 .5

B A N K A L A R A R A S I P A R A P İY A S A S IN D A M E R K E Z B A N K A S I N I N İ Ş L E M L E R İ

(T rilyo n T ü rk L ira sı)

O/N T/N TAV

AYLAR Alış Satış Net(,) Net Net

Tutar Ort.Faiz Tutar Ort.Faiz

Ocak 168,2 55,12 52,6 75,67 115,6 (86,5) -Şubat 24,9 52,00 102,9 72,00 (77,9) (157,1) (41,5) Mart 59,1 52,00 116,7 72,00 (57,7) (446,2) (65,1) Nisan 39,1 52,00 227,3 72,00 (188,2) (457,5) (93,1) Mayıs 68,7 52,00 206,4 72,00 (137,7) (659,6) (125,1) Haziran 16,2 52,00 254,1 72,00 (237,9) (444,8) (128,6) Temmuz 65,0 52,00 397,8 72,82 (332,8) (357,9) (84,6) Ağustos 13,9 54,00 594,0 74,41 (580,1) (559,0) (133,4) Eylül 1,7 56,00 392,0 76,00 (390,3) (548,5) (129,5) Ekim 70.3 56,26 358,4 76,00 (288,2) (176,4) (21,2) Kasım - - 657,3 78,00 (657,3) (447,1) (27,5) Aralık 38,7 60,00 781,6 78,96 (742,9) (683,6) (38,9) TOPLAM 565,7 53,94 4 141,1 74,32 (3 575,4) (5 024,3) (888,2)

(1) Net alışlar, toplanı alışlardan toplam satışlar düşülerek bulunmuştur. Parantez içindeki rakamlar negatif değerleri, bir diğer deyişle satışların alışlardan fazla olduğunu göstermektedir.

III.3. DÖVİZ VE EFEK TİF

PİYASALARI

Geçen yıl olduğu gibi 1997

yılında da döviz ve efektif

piyasalarındaki en fazla işlem hacmi 19,6 milyar ABD dolan ve yüzde 66,2 pay ile Türk lirası-döviz piyasasında gerçekleşmiştir, ikinci ve üçüncü sırayı ise 6,9 milyar ABD dolan ve yüzde 23,3 pay ile döviz depo ve 2,7 milyar ABD dolan ve yüzde 9 pay ile Türk

lirası-efektif piyasalan almışlardır.

Türk lirası-döviz piyasalarındaki işlem

hacmi Ocak-Haziran döneminde,

Şubat ayındaki yükselme hariç dengeli bir seyir izlemiştir. Mevsimsel olarak

Temmuz-Eylül döneminde işlem hacmi düşmüştür. Eylül ayında yılın en düşük işlem hacmi gerçekleşmiştir. Ekim ayının son haftasında Güney Doğu

Asya ülkelerinde meydana gelen

krizin, iç döviz piyasalarında döviz talebi olarak yansıması sonucunda, işlem hacmi çok hızlı bir şekilde yükselmiş ve 4,95 milyar ABD dolan ile yılın en yüksek işlem hacmi

gerçekleşmiştir. Kasım ve Aralık

aylarında ise işlem hacimleri

bankaların her yıl olduğu gibi döviz taleplerinin artması sonucunda yüksek düzeylerde seyretmekle birlikte giderek düşmüştür.

Döviz ve efektif piya­ salarındaki en yüksek işlem hacmi Türk lira­ sı döviz piyasasında gerçekleşmiştir.

Ekim ayının son haftasında Güney Asya ülkelerinde mey­ dana gelen krizin, iç döviz piyasalarında döviz talebi olarak yansıması sonucunda, TUdöviz işlem hacmi çok hızlı bir şekilde yükselmiştir.

T A B L O I I I .3 .1

D Ö V İ Z V E E F E K T İ F P İ Y A S A L A R I İ Ş L E M H A C M İ * (M ilyo n A B D D o la rı)

TL TL Döviz Döviz Efektif Döviz

Döviz Efektif Efektif Döviz Efektif Depo Toplam

Ocak 1041,4 266 44,1 0,0 0,2 392,8 1744,50 Şubat 1 701,1 565,4 35,8 0,0 0,0 489,7 2792,00 Mart 1 045,8 235,8 21,8 0,0 0,8 528,7 1832,90 Nisan 1 338,0 268,3 24,3 0,0 0,5 537,6 2168,78 Mayıs 822,5 201,1 9,5 0,0 0,0 465,9 1499,08 Haziran 1044,9 212,6 14,0 0,0 0,5 611,1 1883,18 Temmuz 686,2 170,8 6,4 0,0 1,0 854,6 1719,04 Ağustos 806,9 128,7 17,2 0,0 6,3 540,8 1499,88 Eylül 307,8 120,1 2,2 0,0 0,4 674,8 1105,26 Ekim 4 954,1 123,4 29,7 0,0 0,7 568,6 5676,46 Kasım 3 157,4 154,7 88,9 0,0 0,5 515,6 3917,12 Aralık 2 720,6 211,0 167,8 0,0 0,5 726,7 3826,58 Toplam 19 626,8 2 657,9 461,7 0,0 11,3 6 907,0 29 664,8 Kaynak: TCMB

(1) Tablo çift taraflı olarak hesaplanmıştır.

Merkez Bankası, Türk lirası yüksek döviz satış ve alışları

karşılığı döviz ve efektif piyasalarında gerçekleşmiştir. Özellikle Ekim ayırım

Ağustos ve Eylül ayları hariç, tüm yıl son haftasından itibaren, bankaların

boyunca net satıcı konumunda yabancı yatırımcılara döviz

Döviz piyasalarında yıl içinde en yüksek müdahaleler yılın son üç ayında gerçekleş­ miştir.

olmuştur. Bu piyasada Merkez

Bankası, Ağustos ayına kadar hızlı parité yükselişlerinden kaynaklanan spekülatif hareketleri önlemeye yönelik döviz satışı şeklinde müdahalelerde

ödemelerini gerçekleştirmek amacıyla, yoğun döviz talepleri olmuştur. Kasım ve Aralık aylannda bu gelişmelere bazı bankaların açık pozisyonlarım

kapatmak amacıyla yoğun döviz

bulunmuştur. Temmuz ayında dolar- talepleri de eklenmiştir.

mark paritesi 1,87 ile son 7-8 yılın en yüksek düzeyine çıkmıştır. Hazine'nin itfadan daha fazla borçlanması ve vergiler nedeniyle Türk lirasına sıkışan piyasalarda, Merkez Bankası'nın döviz

satışları düşük düzeylerde

gerçekleşmiş ve yoğun döviz devirleri

gözlenmiştir. Ağustos ve Eylül

aylannda, artan sermaye girişleri

nedeniyle, yılın en yoğun döviz

devirleri gerçekleşmiştir. Ekim ayının son haftasında bu gelişmeler tersine dönmüştür. Ekim ayında döviz-efektif piyasalarında yılın müdahale amaçlı en

1996 yılında kurlardaki gelişmeler

incelendiğinde, Mayıs-Temmuz ve

Kasım-Aralık dönemleri dışında,

ortalama kur sepetindeki aylık

artışların TEFE’deki aylık artışların

altında seyrettiği gözlenmektedir.

Aylık ortalama kur sepetindeki en düşük artış yüzde 3,5 ile Ağustos ayında, en yüksek artış ise yüzde 6,3 ile Mart ayında gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, ay sonu değerlerine göre hesaplanan kur sepetindeki en düşük artış yüzde 3 ile Ocak ayında, en

yüksek artış ise yüzde 7 ile yine Mart

ayında gerçekleşmiştir. Ay

ortalamalarına göre, 1996 yılında Türk lirasının kur sepetinde yer alan para birimlerinden ABD dolan karşısındaki değer kaybı yüzde 84,1’e, Alman markı karşısındaki değer kaybı ise yüzde 70,8’e ulaşmıştır. Yıl sonu

itibariyle, aylık ortalama kur

sepetindeki artış yüzde 77,3 olarak

gerçekleşmiş, TEFE’deki yıllık

ortalama artış ise yüzde 75,9’a

ulaşmıştır.

Merkez Bankası 1997 yılı

süresince kurlardaki aylık nominal

devalüasyon oranım öngörülen

enflasyon oranına paralel olacak

şekilde belirlemeye devam etmiştir. Bu politika çerçevesinde Merkez Bankası bir taraftan dış ticaret dengesinin

olumsuz etkilenmemesi amacım

güderken bir taraftan da kurlardaki

aylık değişimlerin tahmin

edilebilirliğini arttırmaya özen

göstermiştir. Yıl içindeki gelişmeler incelendiğinde ise Haziran ve Kas un aylan dışında bütün yıl boyunca,

ortalama kur sepetindeki aylık

artışların TEFE'deki aylık artışların

altında seyrettiği gözlenmektedir.

Aylık ortalama kur sepetindeki en düşük artış yüzde 4,1 ile Mart ayında, en yüksek artış ise yüzde 6,07 ile Kasım ayında gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, ay sonu değerlerine göre hesaplanan kur sepetindeki en düşük

artış yüzde 4 ile Şubat ayında, en

yüksek artış yüzde 5,7 ile Ekim ve Kasım aylarında gerçekleşmiştir. Ay ortalamalarına göre, 1997 yılında Türk lirasının kur sepetinde yer alan para birimlerinden ABD dolan karşısındaki değer kaybı yüzde 90,8'e ulaşmıştır. Yıl sonu itibariyle, aylık ortalama kur sepetindeki artış yüzde 78,9 olarak

gerçekleşmiş, TEFE'deki yıllık

ortalama artış ise yüzde 81,8'e

ulaşmıştır.

Haziran ve Kasım aylan dışında, ortala­ ma kur sepetindeki aylık artışlar TEFE’­ deki aylık artışlann altında gerçekleş­ miştir.

G R A F İ K III. 3.1

D Ö V İ Z K U R U S E P E T İ V E T E F E (1 9 9 4 = 1 0 0 ) (A ylık y ü z d e d eğ işim )

Kamu kesimi birincil piyasada ağırlığım sürdürmüştür.

m .4. MENKUL KIYMET