Asya ile Avrupa kıtaları arasında önemli kara ve demiryolu güzergâhlarının kesiştiği bir yerde kurulan Kocaeli, bugün Marmara Bölgesi'nin ve yurdumuzun en önemli endüstri ve sanayi yerleşimlerinden biridir. Demirarslan’ın tanımına göre, Türkiye’nin en büyük yedinci ili olan Kocaeli ilinin yüzölçümü 3.505 km²’dir. Doğal bir liman olan İzmit Körfezi işlek bir denizyoludur. İlin kuzeybatı yüzünde İstanbul, güneybatıda Yalova doğusunda Sakarya yer alır. Başiskele, Çayırova, Darıca, Derince, Dilovası, Gebze, Gölcük, İzmit, Kandıra, Karamürsel, Kartepe ve Körfez olmak üzere toplam 12 ilçeden oluşan Kocaeli ilinde 2017 yılı verilerine göre 1.883.270 olan il nüfusunun en fazla olduğu ilçe 368.278 nüfuslu Gebze’dir. Bu ilçeyi nüfusu 360.409 olan İzmit izlemektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere Kocaeli
170
ilinde yerleşim alanlarının nüfuslarının artışında sanayileşmenin önemli etkisi bulunmaktadır. Km²’ye düşen nüfus miktarı 398 kişiye ulaşarak İstanbul’dan sonra ülkenin en kalabalık ili olmuştur. (Demirarslan ve Demirarslan,2018:s. 29-43).
Kocaeli’nin tarihi çok daha eski çağlara uzanır. İlk çağlarda, Bithynia adı verilen bölgede kurulan kentler, sırasıyla, Olbia, Astakos, Nicomedia, İznikmid, İzmid ve Kocaeli adlarını almıştır. Trakya'dan gelen Megaralılar M.Ö. 712'de İzmit Körfezi'nin güneyindeki Başiskele yöresine yerleşerek Astakos adı verilen bir kent kurmuşlardır. Astakos halkı M.Ö. 262 yılında, bugünkü İzmit’in bulunduğu alanda kurulan bölgeye yerleşmiştir. Bitinya Krallığı'nın yıkılıncaya kadar başkenti kalacak bu kente, kurucusundan dolayı Nicomedia adı verilmiştir.
Roma İmparatoru Diocletian, 284 yılında Nicomedia'yı işgal ederek Roma İmparatorluğu'nun başkenti yapmıştır. Bu dönemde şehir, Roma, Antakya ve İskenderiye'den sonra dünyanın dördüncü büyük kenti haline gelmiştir. Fakat Büyük Konstantin tarafından İstanbul’un imparatorluğun merkezi yapılması ve İmparator Jüstinyen'in de Kadıköy-İzmit arasındaki yolu askeri nedenlerle kapatarak ulaşımı İznik üzerinden sağlamasıyla Nicomedia, eski önemini kaybetmiştir.
Kocaeli, Osman Bey ve oğlu Orhan Bey’in uç beylerinden Akçakoca tarafından 1337yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Nikomedya Osmanlı egemenliğine geçtikten sonra, önce İznikmid, daha sonra İzmid (İzmit) adını almıştır. Şehir en parlak dönemine Kanuni Sultan Süleyman zamanında ulaşmıştır. 19. yüzyılda İstanbul-İzmit arasında işleyen ve 1873 yılından itibaren de Haydarpaşa- Ankara güzergâhında faaliyet gösteren demiryolunun kente ulaşmasından sonra Kocaeli’nin ticari ve sosyal yaşamı canlanmaya başlamıştır. Kent, 1888 yılında bağımsız sancak olmuş ve ismi İzmit olarak değiştirilmiştir. Daha sonra bölgeye fatihi Akçakoca'dan dolayı Akçakoca’nın yurdu manasına gelen ‘KOCAELİ’ adı verilmiştir.
Kocaeli, nüfus büyüklüğü açısından ülkemizin önemli illerinden biridir. 2013 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre il’in nüfusu 1.676.202 kişi olup, yıllık nüfus artış hızı binde 25,1 ile Türkiye’de 7. Sırada yer almaktadır, ilimiz nüfus büyüklüğünde Türkiye genelinde 11. Sıradadır. Kocaeli Belediyesi 2015-2019 yılında yapılan Stratejik planlama da yer alan ‘Geliştirilmesi Gereken Yönler’ başlığı
171
altındaki ilk madde dikkat çekmektedir. Bu başlık; ‘Bisiklet yollarının yeterli düzeye ulaştırılması’ maddesidir. Bu da kentteki yapılan bisiklet yollarının daha da gelişmesi gerekliliğinin Belediye yönetimi tarafından farkında olunduğunun kanıtıdır. (Kocaeli Ticaret Odası, 2019).
4.1.1 Kocaeli’de Kullanılan Ulaşım Türleri
İzmit birçok ulaşım türlerini içinde barındıran bir şehirdir. Tarihten gelen tren yolu ile başlayan ulaşımı günümüzde en yakın tarihte yapılan tramvay takip etmiştir. Karayolu, Vapur seferleri, Tren seferleri, Otobüs, Kobis (Akıllı bisiklet sistemi), Tramvay ile ulaşım ağını çözmeye çalışan bir şehirdir. Nüfusun hızla artması ile alternatif ulaşım sistemleri yapılmış olup, yol yapım ve şehir planı da ulaşıma dayalı değişiklik göstermiştir. Yollar genişletilip, yol çözümlemeleri uygulanıp, çok fazla karayolu odaklı yatırımlar yapılmıştır.
Görsel 4.1. İzmit Tramvay Yolu ve Tramvay
172
Kocaeli, Avrupa’yı Anadolu’ya ve Ortadoğu’ya bağlayan önemli kara, deniz, demiryolu ve havayolu ulaşım ağlarının merkezinde olan lojistik bir üs konumundadır ve kentin sanayileşmesinde bu ulaşım olanakları büyük rol oynamıştır. Türkiye karayolu ağında trafik yoğunluğunun en yüksek olduğu kesim Marmara Bölgesi, bölge içinde de en yoğun eksen İstanbul-Kocaeli-Sakarya güzergâhıdır. Bölgenin ikinci büyük kenti Bursa’nın İstanbul’a bağlantısı da Kocaeli üzerinden sağlanmaktadır.
İldeki toplam karayolu ağı uzunluğu 480 km, demiryolu ağı uzunluğu 310,614 km’dir. 2011 yılından sonra demiryolları ulaşım ağında yüksek hızlı tren projesi ile birlikte artış meydana gelmiştir. İlde nüfus artışı ile motorlu taşıt sayısında da artış olduğu TÜİK tarafından belirtilmiştir. İlde motorlu araç sayısının fazla olmasının yanı sıra Kocaeli’nin bir transit yolu olması dolayısıyla ilden geçen motorlu kara taşıtlarının da miktarı yüksektir. Bu durum da trafik sıkışıklığı, gürültü kirliliği ve hava kirliliğine neden olmaktadır.
Deniz ulaşımına bakılırsa; Derince Limanı Ro-Ro seferlerinin yapıldığı ve Uluslararası yük ve yolcu gemilerinin kullanabildiği bir limandır. Gebze, Eskihisar’dan Yalova, Topçulara 24 saat arabalı vapur seferleri vardır. İzmit Marinadan, Gölcük, Derince, Değirmendere ve Karamürsel’e vapur seferleri mevcuttur. Karamürsel-Hereke arasında yolcu vapuru seferleri vardır. Gebze Arpalık Mevkiinde bulunan Atabay Turizm Yat-Çekek Yeri 60 Yat kapasitelidir. İzmit’te uluslararası ölçekte bir marina yapılması da planlanmaktadır. Deniz ulaşımı kara ulaşımı kadar yoğun olmasa da deniz taşıtlarının denizi kirletmeleri sık karşılaşılan bir durumdur (KİÇDR, 2006). (Demirarslan ve Demirarslan, 2018: s.29-43).
Kocaeli Liman Başkanlığı verilerine göre 2018 yılı itibariyle İzmit Körfezi’nde faaliyet gösteren 33 adet özel ve 1 adet kamuya ait olmak üzere toplam 34 liman tesisi bulunmakta ve limanlarda 110 adet iskele veya rıhtım bulunmaktadır. (Kocaeli Ticaret Odası 2019).
173
Görsel 4.2. İzmit Merkezindeki Yol Çeşitleri Ve Aynı Aks Üzerindeki Konumları (Seza Yiş tarafından fotoğraflanmıştır. Fotoğraf Tarihi: 05.09.2019)
Birçok metropolde bisiklet severlere alternatif ulaşım olarak hizmet veren, elektronik ve mekanik sistemlerle desteklenen, bisiklet taşıma zorunluluğunu ortadan kaldıran ve kentteki ulaşım ağına entegre olabilen sürdürülebilir bisiklet paylaşım sistemi üreticilerinden Baksi firmasının Kocaeli İli için ürettiği Kobis markalı akıllı bisikletler, Kocaeli sınırları içerisinde kent içi erişimi kolaylaştırmak, toplu taşıma sistemlerini besleyici nitelikte ara imkânlar oluşturmak, çevresel ve sürdürülebilir bir ulaşım aracının kullanılmasını özendirmek için bisiklet kiralama sistemidir. İzmit ilçesinde 23, Kartepe’de 3, Başiskele’de 2, Darıca’da 1,Derince’de 1, Gebze’de 1, Gölcük’de 2, Karamürsel’de 1, Körfez’de 1 olmak üzere 35 adet istasyon bulunmaktadır. İstasyonlarda en az 12 en fazla 24 olmak üzere 444 bisiklet park ünitesi ve 260 adet bisiklet bulunmaktadır. Herhangi bir istasyondan kiralanan bisiklet başka bir istasyona teslim edilebilir. Sistem, Kobis Üye Kart, Kent Kart ve Kredi Kartı olmak üzere 3 farklı şekilde hizmet vermektedir. Bisikletler üzerindeki GPS verici sayesinde bisikletin konum bilgisi takip edilmektedir. Bu sayede olması muhtemel sorunlara da müdahale edilebilmektedir. (KOBİS, 2014).
174
Görsel 4.3. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Akıllı Bisiklet Sistemi, KOBİS, İzmit / Gar
(Seza Yiş tarafından fotoğraflanmıştır. Fotoğraf Tarihi: 18.08.2018)