Arkaik Dönem’in Khios ile birlikte en önemli ticari amphora üreticileri arasında yer alan Klazomenai’de İ.Ö. 7. yüzyıl ortalarında başlayan amphora üretiminin İ.Ö. 5. yüzyıl başlarına kadar devam ettiği bilinmektedir260.
Erken dönem örneklerinde gerek bezeme gerekse form açısından Khios amphoraları ile ayırt edilemeyecek kadar benzerlikler gösteren Klazomenai amphoraları genel olarak; silindirik boyuna, dışa taşkın ağız kenarına, ovoid gövdeye ve Khios amphoralarına oranla daha geniş içi boş kaideye sahiptir. Bezeme şemasında da Khios amphoralar ile benzerlikler gösteren Klazomenai amphoralarında genelde; ağız kenarlarında bir, omuzlarının üst bölümünde iki, gövdelerinin alt bölümünde bir adet kırmızımsı renklerde boya bantları görülür. Bununla birlikte, Khios amphoralarının erken serilerinde görülen kulplar üzerinden başlayarak gövde altına kadar inen düşey boya bantları da Klazomenai amphoralarının genel bir özelliği olarak karşımıza çıkar261.
1980’li yılların başına kadar Klazomenai ile ilişkilendirilmeyen ve İon ya da Khios kökenli olarak belirtilen bu amphoralar262 P. Dupont tarafından, Klazomenai ve Histria buluntusu örnekler üzerinde yapılan kil analizleri sonucunda ilk kez Klazomenai ile
259
Ünlütürk 2011, 110 vdd.
260
Doğer 1988, 49, 74; Sezgin 2004, 169-183; Sezgin 2009, 52, 103.
261
Cook – Dupont 2003, 153, Fig. 23.3; Sezgin 2009, Lev. 1-31.
262
ilişkilendirilmiştir263. Ardından E. Doğer tarafından 1980’li yılların ortalarında yapılan çalışmalarda bu formdaki amphoraların üretiminin Klazomenaide gerçekleştiği kesinlik kazanmıştır264.
Klazomenai amphoraları üzerinde ilk detaylı çalışmaları gerçekleştiren E. Doğer, bu amphoraları dört farklı tipolojide sınıflandırmıştır (Klaz. I-IV)265. E. Doğer’in ardından P. Dupont, yeni bir tipoloji önerisi getirerek Klazomenai amphoralarını beş farklı tipte sınıflandırmıştır (Tip A-E)266. Son yıllarda Y. Sezgin tarafından yapılan geniş kapsamlı çalışmada, Klazomenai ve farklı tüketim merkezlerindeki güncel verilere dayanılarak Klazomenai amphoraları yedi farklı grup altında incelenmiştir (KLA1-7)267.
Patara’da yapılan çalışmalarda şimdiye kadar dördü ağız, biri dip olmak üzere toplam beş adet Klazomenai amphora parçası ele geçmiştir. Örneklerin tümü Tepecik Bey Sarayı buluntusudur.
Hafif dışa açılan, oturma düzlemi düzleştirilmiş, geniş oyuklu ve silindir formluyla KlzA.1 katalog numaralı örnek Patara’da bulunan Klazomenai amphoraları arasındaki en erken dip/kaide olarak karşımıza çıkar ve sergilediği bu form özellikleriyle E. Doğer’in 3. tipine268, Sezgin’in ise 1. tipine girer269. Söz konusu dip/kaide parçası Tepecik Bey Sarayı’nın doğusunda bulunan ve İ.Ö. 500-400 yıllarına tarihlenen yapının ikinci evresine ait teras duvarının270 dolgusu arasında ele geçmiştir. Bu nedenle KlzA.1’in tarihlendirilmesinde buluntu konteksti kesin bir veri verememektedir. Kontekstleri kesin bir tarih veremeyen amphoraların tarihlendirilmesinde stilistik karşılaştırmalar yapılmıştır. Klazomenai Akpınar Nekropolisi’nde bulunan benzer örnekler buluntu kontekstleriyle sağlıklı bir şekilde tarihlendirilmişlerdir. Benzer formdaki amphoralar, yanlarında bulunan yonca ağızlı oinokhoe271 ve halka askos gibi seramikler yardımıyla İ.Ö. 630-600 yılları arasına tarihlendirilmiştir272. Salamis’de bulunan benzer örnekler de stilistik karşılaştırmalar sonucu İ.Ö. 7. yüzyıl sonlarına tarihlendirilmiştir273.
263
Dupont 1982, 200; Dupont 1983, 25-26.
264
Doğer 1988, 42-86. Klazomenai buluntusu üretim atığı örnekler için bkz: Doğer 1986, 465, Fig. 11.
265 Doğer 1988, 42-74. 266 Cook – Dupont 2003, 154-155. 267 Sezgin 2009, 52-101. 268
Doğer 1988, Şek. 8, no. 19.
269 Sezgin 2004, 170-172; Sezgin 2009, 55-56. 270 Işın 2010a, 100. 271 Hürmüzlü 2003, 117. 272 Sezgin 2009, 58. 273
Yüksek bant formunda hafif dışa çıkıntılı ve dış yüzü bombeli ağız kenarına, ağızdan omuzlara doğru hafif daraldığı anlaşılan boyuna ve ağzın altından çıkıp yay formu çizerek omuzlara inen basık elips kesitli kulplara sahip KlzA.2 katalog numaralı örnek Patara’da bulunmuş Klazomenai amphoralarına ait ağız parçalarından birisidir. İyi pişmiş, sert dokulu, küçük gözenekli, ince kum tanecikli ve kireç parçacıklı hamura sahip örneğin açık kahverengi hamuru ve ince bir şekilde uygulanmış pembe astarı bulunur. Eserin ağız kenarında kırmızı renkte boya bandı görülür. KlzA.2 katalog numaralı örneğin beraberinde bulunan seramik parçaları İ.Ö. 7. yüzyıl sonundan İ.Ö. 6. yüzyılın sonuna kadar geniş bir zaman aralığını kapsamaktadır274. Bu nedenle örneğin tarihlendirilmesinde buluntu konteksti kesin bir veri verememektedir.
KlzA.3-5 katalog numaralı örnekler ağız kenarı-boyun parçası olarak ele geçmiştir. Kalın, dışa taşkın ve aşağıya sarkık ağız kenarları bulunan örneklerin tümünde ağız kenarından daralarak inen boyun görülebilmektedir. Örneklerin tümünün iyi pişmiş, orta sertlikte, gözenekli, ince kum tanecikli, kireç parçacıklı ve az mika katkılı hamurları bulunur. Açık kahverengiden (7.5 YR 6/4) kırmızımsı sarıya (5 YR 6/6) değişen hamur renkleri bulunan eserlerin hiçbirisinin ağız kenarında boya bandı görülmez. Bu, ağız kenarındaki boya uygulamanın yapılmamış olduğunu gösterebileceği gibi kolay bir şekilde aşındığı bilinen bu boyanın uygulama sonrasında zamanla aşınmış olabileceğini de gösterebilir. Örnekler içerisinde KlzA.5, yaklaşık 17 cm’lik ağız çapıyla dikkat çekmektedir. KlzA.2-5, form özellikleriyle E. Doğer’in 1. tipine275, Y. Sezgin’in ise 4. tipine girer276. Benzer örnekler Klazomenai’de İ.Ö. 7. yüzyıl sonu, 6. yüzyıl başlarına tarihlenen tabakalarda bulunmuştur277. Phokaia’da Orientalizan Seramik Atölyeleri’nde bulunan örnekler İ.Ö. 7. yüzyılın son çeyreğine tarihlendirilmiştir278. Toskanos’da bulunan benzer bir ağız parçasının İ.Ö. 675-640 yılları arasına tarihlenen tabaka 3a’dan geldiği belirtilmiştir279. Kommos’da, “Doğu Yunan” kökenli olabileceği belirtilen benzer ağız formuna sahip örnek, İ.Ö. 7. yüzyıl sonlarına tarihlenen bir yapı içerisinde ele geçmiştir280. Dakyleion’da ele geçen örnekler ise Tip II başlığı altında sınıflanarak İ.Ö. 7. yüzyıl sonu – 6. yüzyıl başlarına tarihlendirilmiştir281.
274
Dündar 2012a, Kat. No. 8, 22, 27; Acar 2011, 313, Kat. No. 60.
275
Doğer 1988, Şek. 3, no. 8.
276
Sezgin 2004, 174-175; Sezgin 2009, Lev. 13, Kla4.05-10.
277
Doğer 1988, 49; Ersoy 1993, 397-398, Lev. 324.
278
Okan 2010, 22-23, 167, Lev. 1, no. 3-4.
279
Docter 2000, 75, Fig. 11b.
280
Johnston 1993, 373-377, Fig. 13c, e.
281