4.2. Hipotezlere Yönelik Bulgular ve Yorumlar
4.2.1. Kişisel Özelliklere Göre Sanal Zorba/Kurban Olma
Araştırmanın ikinci alt amacı doğrultusunda, öğrencilerin sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarının kişisel özelliklere göre değişimi, cinsiyet, anne/baba eğitim durumu, kardeş sayısı ve aile gelir düzeyi alt boyutlarında ele alınmıştır. Buna göre, veri toplama aracından elde edilen verilerin analizine dayalı bulgu ve yorumlar aşağıda verilmiştir.
4.2.1.1. Cinsiyete Göre Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Araştırma grubunun, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların cinsiyetlerine göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar t-testi sonuçları Tablo 15’te gösterilmiştir.
Tablo 15. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Cinsiyete Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler Cinsiyet N X SS sd t p
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Kız 1047 7.45 2.19 1793 5.096 .000*
Erkek 1035 8.07 3.30
Sanal Kurban
Kız 1047 7.83 2.56 1836 4.494 .000*
Erkek 1035 8.46 3.71
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Kız 1047 8.68 2.55 1713 7.580 .000*
Erkek 1035 9.83 4.16
Sanal Kurban
Kız 1047 9.61 3.36 1895 4.997 .000*
Erkek 1035 10.50 4.59
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Kız 1047 4.29 1.30 1738 5.570 .000*
Erkek 1035 4.71 2.07
Sanal Kurban
Kız 1047 4.51 1.56 1799 4.863 .000*
Erkek 1035 4.94 2.34
Toplam
Sanal Zorba
Kız 1047 20.42 5.66 1780 6.860 .000*
Erkek 1035 22.62 8.64
Sanal Kurban
Kız 1047 21.96 6.62 1820 5.297 .000*
Erkek 1035 23.90 9.73
* p<.001
Tablo 15’e göre öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” alt faktöründen aldıkları puanlar, cinsiyete göre anlamlı fark göstermektedir [t(1793)=5.096, p<.001]. Erkek öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba olma düzeyleri (X=8.073), kız öğrencilere göre (X=7.446) daha fazladır. Bu bulgu erkek öğrencilerin, sanal ortamda cinsel zorba olma durumlarının, kız öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, cinsiyete göre anlamlı fark göstermektedir [t(1713)=7.580, p<.001]. Erkek öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal zorba olma düzeyleri (X=9.829), kız öğrencilere göre (X=8.682) daha fazladır. Bu bulgu erkek öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar
vermeye yönelik zorba olma durumlarının, kız öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
alt faktöründen aldıkları puanlar, cinsiyete göre anlamlı fark göstermektedir [t(1738)=5.570, p<.001]. Erkek öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal zorba olma düzeyleri (X=4.713), kız öğrencilere göre (X=4.290) daha fazladır.
Buna göre erkek öğrencilerin, sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarının, kız öğrencilere göre daha fazla olduğu söylenebilir.
Öğrencilerin, sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar, cinsiyete göre anlamlı fark göstermektedir [t(1780)=6.860, p<.001]. Erkek öğrencilerin sanal zorbalık düzeyleri (X=22.62), kız öğrencilere göre (X=20.42) daha fazladır. Bu bulgudan erkek öğrencilerin, kız öğrencilerden daha çok sanal zorbalık davranışları sergiledikleri sonucuna varılabilir.
Tablo 15’e göre öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” alt faktöründen aldıkları puanlar, cinsiyete göre anlamlı fark göstermektedir [t(1836)=4.494, p<.001]. Erkek öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban olma düzeyleri (X=8.462), kız öğrencilere göre (X=7.834) daha fazladır. Bu bulgudan erkek öğrencilerin, kızlara göre sanal ortamda daha fazla cinsel kurban olduğu görülmektedir.
Öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, cinsiyete göre anlamlı fark göstermektedir [t(1895)=4.997, p<.001]. Erkek öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal kurban olma düzeyleri (X=10.497), kız öğrencilere göre (X=9.615) daha fazladır. Bu bulgu erkek öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik kurban olma durumlarının, kız öğrencilere göre daha fazla olduğunu göstermektedir.
Öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
alt faktöründen aldıkları puanlar, cinsiyete göre anlamlı fark göstermektedir
[t(1799)=4.863, p<.001]. Erkek öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal kurban olma düzeyleri (X=4.939), kız öğrencilere göre (X=4.515) daha fazladır. Bu bulgu erkek öğrencilerin, sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, kız öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar, cinsiyete göre anlamlı fark göstermektedir [t(1820)=5.297, p<.001]. Erkek öğrencilerin sanal kurban olma düzeyleri (X=23.90), kız öğrencilere göre (X=21.96) daha fazladır. Bu bulguya göre erkek öğrencilerin, kız öğrencilerden daha çok sanal kurban olduklarını söylenebilir.
Tablo 15’te görüldüğü üzere, araştırmaya katılan öğrencilerin, bütün alt faktörler açısından sanal zorba ve sanal kurban olma durumları, cinsiyetlerine göre anlamlı fark göstermektedir. Bu bulgu erkek öğrencilerin, kız öğrencilere göre, “Sanal ortamda cinsel zorbalık”, “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme”, “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörleri ile ölçeklerden elde edilen toplam puanlar açısından, daha çok sanal zorba ve sanal kurban oldukları şeklinde yorumlanabilir. Mevcut literatür incelendiğinde, bu bulgu ile paralellik gösteren ve erkek öğrencilerin kızlara göre daha fazla sanal zorba veya sanal kurban olduğu araştırmalara rastlanmışsa da (Li, 2006; Kowalski ve Limber, 2007; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Arıcak ve diğerleri, 2008; Topçu, 2008; Wang ve diğerleri, 2009;
Dilmaç, 2009; Burnukara, 2009; Erdur-Baker, 2010; Yalın ve diğerleri, 2010;
Deryakulu ve Büyüköztürk, 2010; Erdur-Baker ve Tanrıkulu, 2010), kızların daha fazla sanal zorba veya sanal kurban olduğu (Li, 2007; Kowalski ve Limber, 2007; Wang ve diğerleri, 2009; Hoff ve Mitchell, 2009) veya cinsiyet faktörünün sanal zorba veya sanal kurban olmada anlamlı bulunmadığı (Beran ve Li, 2005; Li, 2006; Burnukara, 2009; Yalın ve diğerleri, 2010;
Erdur-Baker ve Tanrıkulu, 2010; Li, 2007; Smith ve diğerleri, 2008; Varjas ve diğerleri, 2009; Rivers ve Noret, 2009) araştırmalar göze çarpmıştır.
4.2.1.2. Anne/Baba Eğitim Durumuna Göre Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Araştırmaya katılan öğrencilerin anne eğitim durumları ile sanal zorba/kurban olmaları ve baba eğitim durumları ile sanal zorba/kurban olmaları arasında ilişki olup olmadığı, bu başlık altında incelenmiştir.
Anne Eğitim Durumuna Göre Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları: Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların anne eğitim durumuna göre karşılaştırılmasına ilişkin betimsel veriler Tablo 16’da gösterilmiştir.
Tablo 16. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Anne Eğitim Durumlarına Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler Anne Eğitim Durumu N Sanal Zorba Sanal Kurban
X SS X SS
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Hiç Okula Gitmemiş 68 7.575 2.045 8.199 2.482
İlkokul Mezunu 1276 7.608 2.369 8.121 3.182
Ortaokul Mezunu 422 7.855 2.880 8.153 3.089
Lise Mezunu 230 8.301 4.224 8.236 3.403
Yüksek Öğrenim Mezunu 86 8.199 4.032 8.200 3.862 Sanal
ortamda engelleme ve zarar verme
Hiç Okula Gitmemiş 68 9.022 2.857 10.314 4.940
İlkokul Mezunu 1276 9.130 3.244 9.980 3.990
Ortaokul Mezunu 422 9.283 3.261 10.032 3.930
Lise Mezunu 230 9.742 4.540 10.451 4.473
Yüksek Öğrenim Mezunu 86 9.793 4.973 9.981 3.247 Sanal
ortamda söylenti çıkarma
Hiç Okula Gitmemiş 68 4.295 1.422 4.723 2.093
İlkokul Mezunu 1276 4.432 1.515 4.743 2.004
Ortaokul Mezunu 422 4.517 1.669 4.717 1.9700
Lise Mezunu 230 4.843 2.578 4.726 2.075
Yüksek Öğrenim Mezunu 86 4.677 2.489 4.503 1.782
Toplam
Hiç Okula Gitmemiş 68 20.893 5.867 23.235 8.838
İlkokul Mezunu 1276 21.170 6.438 22.845 8.258
Ortaokul Mezunu 422 21.655 7.118 22.902 8.231
Lise Mezunu 230 22.886 10.504 23.413 9.160
Yüksek Öğrenim Mezunu 86 22.668 11.208 22.684 8.161
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların anne eğitim durumuna göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar için tek faktörlü varyans analizi sonuçları Tablo 17’de gösterilmiştir.
Tablo 17. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Anne Eğitim Durumlarına Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı sd Kareler
Ortalaması F P
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Gruplar Arası 119.523 4 29.881 3.785 .005**
Gruplar İçi 16396.992 2077 7.895 Toplam 16516.516 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 3.108 4 .777 .076 .990
Gruplar İçi 21261.664 2077 10.237 Toplam 21264.772 2081
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Gruplar Arası 103.366 4 25.841 2.124 .075 Gruplar İçi 25264.852 2077 12.164
Toplam 25368.218 2081 Sanal
Kurban
Gruplar Arası 48.496 4 12.124 .743 .563 Gruplar İçi 33913.658 2077 16.328
Toplam 33962.154 2081
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Gruplar Arası 38.663 4 9.666 3.195 .013*
Gruplar İçi 6284.252 2077 3.026 Toplam 6322.915 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 4.696 4 1.174 .294 .882
Gruplar İçi 8303.530 2077 3.998 Toplam 8308.225 2081
Toplam
Sanal Zorba
Gruplar Arası 733.406 4 183.352 3.387 .009**
Gruplar İçi 112422.534 2077 54.127 Toplam 113155.940 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 74.812 4 18.703 .267 .899 Gruplar İçi 145584.310 2077 70.094
Toplam 145659.122 2081
* p<.05, ** p<.01
Tablo 17’ye göre öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [F(4-2077)=3.785, p<.01], “Sanal ortamda söylenti çıkarma” [F (4-2077)=3.195, p<.05] alt faktörleri ve sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [F(4-2077)=3.387, p<.01], anne eğitim düzeyine göre anlamlı fark göstermektedir. Farkın kaynağının tespit edilmesi amacıyla LSD çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır. Sonuçlar Tablo 18’de gösterilmiştir.
Öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, anne eğitim düzeyine göre anlamlı fark göstermemektedir [F(4-2077)=2.124, p>.05]. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarının, anne eğitim düzeyine bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir.
Tablo 18. Sanal Zorbalık Durumlarının Anne Eğitim Düzeyine Göre Çoklu Karşılaştırılması
Alt Faktörler Anne Eğitim Düzeyi İlkokul Mezunu
Ortaokul Mezunu
Lise Mezunu
Yüksek Öğrenim Mezunu Sanal
ortamda cinsel zorbalık
Hiç Okula Gitmemiş -.03299 -.28005 -.72618 -.62361
İlkokul Mezunu -.24706 -.69319* -.59062
Ortaokul Mezunu -.44613 -.34356
Lise Mezunu .10257
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Hiç Okula Gitmemiş -.13658 -.22159 -.54794* -.38107
İlkokul Mezunu -.08501 -.41136* -.24449
Ortaokul Mezunu -.32635* -.15948
Lise Mezunu .16687
Toplam Sanal Zorbalık
Hiç Okula Gitmemiş -.27728 -.76223 -1.99365* -1.77574
İlkokul Mezunu -.48495 -1.71637* -1.49846
Ortaokul Mezunu -1.23142* -1.01350
Lise Mezunu .21791
* Ortalama farkı .05 düzeyinde anlamlıdır. LSD
Tablo 18’de görüldüğü üzere, annesi lise mezunu olan öğrencilerin
“Sanal ortamda cinsel zorbalık” alt faktörüne göre sanal zorba olma düzeyleri (X=8.301), annesi ilkokul mezunu olan öğrencilere göre (X=7.608) daha fazladır. Bu bulguya göre annesi lise mezunu olan öğrencilerin, sanal ortamda cinsel zorba durumlarının, annesi ilkokul mezunu olan öğrencilere göre daha fazla olduğu söylenebilir.
“Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörüne göre, annesi lise mezunu olan öğrencilerin sanal zorba olma düzeylerinin (X=4.843); annesi okula hiç gitmemiş öğrencilere göre (X=4.295), annesi ilkokul mezunu olan öğrencilere göre (X=4.432) ve annesi ortaokul mezunu olan öğrencilere göre (X=4.517) daha fazla olduğu bulunmuştur. Bu bulgu annesi lise mezunu olan öğrencilerin, sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarının; annesi hiç okula gitmemiş olan, annesi ilkokul mezunu olan ve annesi ortaokul mezunu olan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Sanal zorbalık ölçeğinden alınan toplam puanlara göre, annesi lise mezunu olan öğrencilerin sanal zorbalık düzeyleri (X=22.886); annesi okula hiç gitmeyen öğrencilere göre (X=20.893), annesi ilkokul mezunu olan öğrencilere göre (X=21.170) ve annesi ortaokul mezunu olan öğrencilere göre (X=21.655) daha fazladır. Bu bulgu annesi lise mezunu olan öğrencilerin, sanal zorba olma durumlarının; annesi hiç okula gitmemiş olan, annesi ilkokul mezunu olan ve annesi ortaokul mezunu olan öğrencilere göre daha fazla olduğunu göstermektedir. Bir başka deyişle anne eğitim düzeyi arttıkça, sergilenen sanal zorbalık davranışlarının oranı da artmaktadır.
Tablo 17’ye göre öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [F(4-2077)=0.76, p>.05], “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” [F(4-2077)= 0.743, p>.05], “Sanal ortamda söylenti çıkarma” [F (4-2077)=0.294, p>.05] alt faktörleri ve sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [F(4-2077)=0.267, p>.05], anne eğitim düzeyine göre anlamlı fark
göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik kurban ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, anne eğitim düzeyine bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir. Sanal kurban ölçeğinden alınan toplam puanlar göz önünde bulundurulduğunda ise sanal kurban olmanın anne eğitim düzeyine bağlı olmadığı söylenebilir.
Bu bulgulara göre araştırmaya katılan öğrencilerin, “Sanal ortamda cinsel zorbalık” ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörlerine göre sanal zorbalık durumları anlamlı şekilde farklılaşırken sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre anne eğitim düzeyinin, öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarını etkilediği; fakat bu alt faktörlere yönelik kurban olma durumlarında etkili olmadığı söylenebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir.
Buna göre anne eğitim düzeyinin, öğrencilerin sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba ve kurban olma durumlarını etkilemediği söylenebilir.
Baba Eğitim Durumuna Göre Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları: Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların baba eğitim durumuna göre karşılaştırılmasına ilişkin betimsel veriler Tablo 19’da gösterilmiştir.
Tablo 19. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Baba Eğitim Durumlarına Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler Baba Eğitim Durumu N
Sanal Zorba Sanal Kurban
X SS X SS
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Hiç Okula Gitmemiş 25 8.390 3.097 9.406 3.803
İlkokul Mezunu 799 7.573 2.081 8.129 3.042
Ortaokul Mezunu 471 7.725 2.549 8.144 2.960
Lise Mezunu 535 7.908 3.490 8.125 3.288
Yüksek Öğrenim Mezunu 252 8.026 3.574 8.126 3.787
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Hiç Okula Gitmemiş 25 10.500 5.318 11.360 5.267
İlkokul Mezunu 799 9.009 2.922 10.023 4.155
Ortaokul Mezunu 471 9.159 2.933 9.870 3.484
Lise Mezunu 535 9.452 4.034 10.209 4.336
Yüksek Öğrenim Mezunu 252 9.648 4.459 10.035 3.837
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Hiç Okula Gitmemiş 25 4.220 0.647 5.120 2.713
İlkokul Mezunu 799 4.401 1.351 4.697 1.884
Ortaokul Mezunu 471 4.477 1.626 4.769 2.086
Lise Mezunu 535 4.653 2.161 4.755 2.059
Yüksek Öğrenim Mezunu 252 4.562 2.089 4.635 1.979
Toplam
Hiç Okula Gitmemiş 25 23.110 8.770 25.886 10.949
İlkokul Mezunu 799 20.983 5.719 22.848 8.207
Ortaokul Mezunu 471 21.361 6.394 22.783 7.768
Lise Mezunu 535 22.014 8.955 23.089 8.874
Yüksek Öğrenim Mezunu 252 22.236 9.490 22.795 8.553
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların baba eğitim durumuna göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar için tek faktörlü varyans analizi sonuçları Tablo 20’de gösterilmiştir.
Tablo 20. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Baba Eğitim Durumlarına Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı sd Kareler
Ortalaması F P
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Gruplar Arası 68.097 4 17.024 2.150 .072 Gruplar İçi 16448.419 2077 7.919
Toplam 16516.516 2081 Sanal
Kurban
Gruplar Arası 40.262 4 10.066 .985 .414 Gruplar İçi 21224.510 2077 10.219
Toplam 21264.772 2081
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Gruplar Arası 151.117 4 37.779 3.112 .015*
Gruplar İçi 25217.101 2077 12.141 Toplam 25368.218 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 72.325 4 18.081 1.108 .351 Gruplar İçi 33889.829 2077 16.317
Toplam 33962.154 2081
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Gruplar Arası 23.484 4 5.871 1.936 .102 Gruplar İçi 6299.431 2077 3.033
Toplam 6322.915 2081 Sanal
Kurban
Gruplar Arası 7.988 4 1.997 .500 .736
Gruplar İçi 8300.237 2077 3.996 Toplam 8308.225 2081
Toplam
Sanal Zorba
Gruplar Arası 564.749 4 141.187 2.605 .034*
Gruplar İçi 112591.192 2077 54.209 Toplam 113155.940 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 251.889 4 62.972 .899 .463 Gruplar İçi 145407.233 2077 70.008
Toplam 145659.122 2081
* p<.05
Tablo 20’ye göre öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [F(4-2077)=2.150, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[F(4-2077)=1.936, p>.05] alt faktörlerinden aldıkları puanlar, baba eğitim düzeyine göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba
olma durumlarının, baba eğitim düzeyine bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir.
Öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörü [F(4-2077)= 3.112, p<.05] ve sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [F(4-2077)=2.605, p<.05] baba eğitim düzeyine göre anlamlı fark göstermektedir. Farkın kaynağının tespit edilmesi amacıyla LSD çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır. Sonuçlar Tablo 21’de gösterilmiştir.
Tablo 21. Sanal Zorba Olma Durumlarının Baba Eğitim Düzeyine Göre Çoklu Karşılaştırılması
Alt
Faktörler Baba Eğitim Düzeyi İlkokul Mezunu
Ortaokul Mezunu
Lise Mezunu
Yüksek Öğrenim Mezunu Sanal
ortamda engelleme ve zarar verme
Hiç Okula Gitmemiş 1.49081* 1.34097 1.04781 .85178
İlkokul Mezunu -.14984 -.44300* -.63903*
Ortaokul Mezunu -.29316 -.48919
Lise Mezunu -.19603
Toplam Sanal Zorbalık
Hiç Okula Gitmemiş 2.12718 1.74909 1.09680 .87419
İlkokul Mezunu -.37809 -1.03038* -1.25299*
Ortaokul Mezunu -.65229 -.87490
Lise Mezunu -.22261
* Ortalama farkı .05 düzeyinde anlamlıdır. LSD
Tablo 21’de görüldüğü üzere babası okula hiç gitmemiş öğrencilerin,
“Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre sanal zorba olma düzeyleri (X=10.500), babası ilkokul mezunu olan öğrencilere göre (X=9.009) daha fazladır. Bu bulgu babası hiç okula gitmemiş öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarının,
babası ilkokul mezunu olan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
“Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre, babası lise mezunu olan öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=9.452) ile babası yüksek öğrenim mezunu olan öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=9.648); babası ilkokul mezunu olan öğrencilere göre (X=9.009) daha fazladır. Bu bulguya göre babası lise ve yüksek öğrenim mezunu olan öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarının, babası ilkokul mezunu olan öğrencilere göre daha fazla olduğu söylenebilir.
Sanal zorbalık toplam puanlarına göre, babası lise mezunu olan öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=22.014) ile babası yüksek öğrenim mezunu olan öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=22.236);
babası ilkokul mezunu olan öğrencilere göre (X=20.983) daha fazladır. Bu bulgu babası lise ve yüksek öğrenim mezunu olan öğrencilerin sanal zorba olma durumlarının, babası ilkokul mezunu olan öğrencilere göre daha fazla olduğunu göstermektedir. Bir başka deyişle baba eğitim düzeyi arttıkça, sanal zorbalık davranışlarının oranı da artış göstermektedir.
Tablo 20’ye göre öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [F(4-2077)=0.985, p>.05], “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” [F(4-2077)= 1.108, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” [F(4-2077)= 0.500, p>.05] alt faktörleri ile sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [F(4-2077)=0.899, p>.05], baba eğitim düzeyine göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik kurban ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, baba eğitim düzeyine bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir. Sanal kurban ölçeğinden alınan toplam puanlar göz önünde bulundurulduğunda ise sanal kurban olmanın baba eğitim düzeyine bağlı olmadığı söylenebilir.
Bu bulgulara göre araştırmaya katılan öğrencilerin, “Sanal ortamda cinsel zorbalık” ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörlerine göre sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir.
Buna göre baba eğitim düzeyinin, öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve kurban olma ile sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba ve kurban olma durumlarını etkilemediği söylenebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin
“Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre sanal zorbalık durumları anlamlı şekilde farklılaşırken sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre baba eğitim düzeyinin, öğrencilerin sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarını etkilediği; fakat bu alt faktöre yönelik kurban olma durumlarında etkili olmadığı söylenebilir.
Ölçekten alınan toplam puanlara göre, hem anne eğitim düzeyi hem de baba eğitim düzeyi, sadece sanal zorba olma durumunda anlamlı bulunmuştur. Bu durum anne/baba eğitim düzeyinin, sanal zorbalık davranışlarını etkilediği, sanal kurban olmada etkili olmadığı şeklinde yorumlanabilir.
4.2.1.3. Kardeş Sayısına Göre Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların kardeş sayısına göre karşılaştırılmasına ilişkin betimsel veriler Tablo 22’de gösterilmiştir.
Tablo 22. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Kardeş Sayılarına Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler Kardeş
Sayıları N
Sanal Zorba Sanal Kurban
X SS X SS
Sanal ortamda cinsel zorbalık
0 117 8.795 5.115 8.572 3.822
1 906 7.756 2.745 8.039 3.046
2 663 7.595 2.412 8.176 3.343
3 267 7.768 2.930 8.311 3.480
4 80 7.644 1.764 8.193 2.305
5 ve üzeri 49 7.660 1.688 7.719 1.345
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
0 117 10.376 5.747 10.620 4.447
1 906 9.268 3.474 9.888 3.780
2 663 9.080 2.934 10.181 4.215
3 267 9.234 3.835 10.193 4.569
4 80 9.032 2.815 10.080 3.741
5 ve üzeri 49 9.066 2.065 9.246 2.087
Sanal ortamda söylenti çıkarma
0 117 5.189 3.259 5.070 2.505
1 906 4.486 1.664 4.624 1.835
2 663 4.390 1.448 4.719 2.051
3 267 4.524 1.806 4.895 2.067
4 80 4.506 1.515 5.056 2.553
5 ve üzeri 49 4.480 1.323 4.417 1.051
Toplam
0 117 24.360 13.234 24.262 9.708
1 906 21.509 7.181 22.551 7.722
2 663 21.065 6.165 23.076 8.841
3 267 21.527 8.005 23.399 9.311
4 80 21.183 5.225 23.329 7.828
5 ve üzeri 49 21.206 3.866 21.383 3.470
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların kardeş sayısına göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar için tek faktörlü varyans analizi sonuçları Tablo 23’te gösterilmiştir.
Tablo 23. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Kardeş Sayılarına Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı sd Kareler
Ortalaması F P
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Gruplar Arası 144.929 5 28.986 3.676 .003**
Gruplar İçi 16371.586 2076 7.886 Toplam 16516.516 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 48.569 5 9.714 .950 .447
Gruplar İçi 21216.204 2076 10.220 Toplam 21264.772 2081
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Gruplar Arası 173.225 5 34.645 2.855 .014*
Gruplar İçi 25194.993 2076 12.136 Toplam 25368.218 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 110.331 5 22.066 1.353 .239 Gruplar İçi 33851.823 2076 16.306
Toplam 33962.154 2081
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Gruplar Arası 63.907 5 12.781 4.239 .001**
Gruplar İçi 6259.009 2076 3.015 Toplam 6322.915 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 44.330 5 8.866 2.227 .049*
Gruplar İçi 8263.895 2076 3.981 Toplam 8308.225 2081
Toplam
Sanal Zorba
Gruplar Arası 1094.422 5 218.884 4.055 .001**
Gruplar İçi 112061.519 2076 53.980 Toplam 113155.940 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 540.705 5 108.141 1.547 .172 Gruplar İçi 145118.417 2076 69.903
Toplam 145659.122 2081
* p<.05, ** p<.01
Tablo 23’e göre öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [F(5-2076)=3.676, p<.01], “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” [F(5-2076)= 2.855, p<.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” [F(5-2076)= 4.239, p<.01] alt faktörleri ile sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar, kardeş sayısına göre anlamlı fark göstermektedir [F(5-2076)=4.055,
p<.01]. Farkın kaynağının tespit edilmesi amacıyla LSD çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır. Sonuçlar Tablo 24’te gösterilmiştir.
Tablo 24. Alt Faktörlere Göre Sanal Zorba Olma Durumlarının Kardeş Sayısına Göre Çoklu Karşılaştırılması
Alt Faktörler Kardeş
Sayısı 1 2 3 4 5 ve üzeri
Sanal ortamda cinsel zorbalık
0 1.03916* 1.19983* 1.02635* 1.15045* 1.13469*
1 .16068 -.01280 .11130 .09553
2 -.17348 -.04938 -.06514
3 .12410 .10834
4 -.01576
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
0 1.10835* 1.29567* 1.14179* 1.34404* 1.30974*
1 .18733 .03344 .23569 .20139
2 -.15388 .04837 .01406
3 .20225 .16795
4 -.03430
Sanal ortamda söylenti çıkarma
0 .70305* .79888* .66468* .68267* .70933*
1 .09583 -.03837 -.02038 .00628
2 -.13419 -.11621 -.08955
3 .01798 .04465
4 .02667
Toplam Sanal Zorbalık
0 2.85055* 3.29438* 2.83283* 3.17716* 3.15376*
1 .44383 -.01773 .32661 .30321
2 -.46156 -.11723 -.14062
3 .34433 .32093
4 -.02340
* Ortalama farkı .05 düzeyinde anlamlıdır. LSD
Tablo 24’te görüldüğü üzere “Sanal ortamda cinsel zorbalık” alt faktörüne göre, hiç kardeşi olmayan öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=8.795); bir kardeşi olan öğrencilere göre (X=7.756), iki kardeşi olan öğrencilere göre (X=7.595), üç kardeşi olan öğrencilere göre (X=7.768), dört kardeşi olan öğrencilere göre (X=7.644), beş veya daha fazla kardeşi
olan öğrencilere göre (X=7.660) daha fazladır. Bu bulgu hiç kardeşi olmayan öğrencilerin, sanal ortamda cinsel zorba olma durumlarının; en az bir kardeşi olan öğrencilere göre daha fazla olduğunu göstermektedir.
“Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre, hiç kardeşi olmayan öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=10.376); bir kardeşi olan öğrencilere göre (X=9.268), iki kardeşi olan öğrencilere göre (X=9.080), üç kardeşi olan öğrencilere göre (X=9.234), dört kardeşi olan öğrencilere göre (X=9.032), beş veya daha fazla kardeşi olan öğrencilere göre (X=9.066) daha fazladır. Bu bulguya göre hiç kardeşi olmayan öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarının, en az bir kardeşi olan öğrencilere göre daha fazla olduğu söylenebilir.
“Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörüne göre, hiç kardeşi olmayan öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=5.189); bir kardeşi olan öğrencilere göre (X=4.486), iki kardeşi olan öğrencilere göre (X=4.390), üç kardeşi olan öğrencilere göre (X=4.524), dört kardeşi olan öğrencilere göre (X=4.506), beş veya daha fazla kardeşi olan öğrencilere göre (X=4.480) daha fazladır. Bu bulgu hiç kardeşi olmayan öğrencilerin, sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarının, en az bir kardeşi olan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Hiç kardeşi olmayan öğrencilerin, sanal zorbalık ölçeğinden alınan toplam puanlara göre sanal zorbalık düzeyleri (X=24.360); bir kardeşi olan öğrencilere göre (X=21.509), iki kardeşi olan öğrencilere göre (X=21.065), üç kardeşi olan öğrencilere göre (X=21.527), dört kardeşi olan öğrencilere göre (X=21.183), beş veya daha fazla kardeşi olan öğrencilere göre (X=21.206) daha fazladır. Bu bulguya göre hiç kardeşi olmayan öğrencilerin, sanal zorba olma durumlarının, en az bir kardeşi olan öğrencilerden daha fazla olduğu söylenebilir.
Tablo 23’e göre öğrencilerin, öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin
“Sanal ortamda cinsel zorbalık” [F(5-2076)=0.950, p>.05] ve “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” [F(5-2076) =1.353, p>.05] alt faktörleri ile sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [F(5-2076)=1.547, p>.05], kardeş sayısına göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban ve sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik kurban olma durumlarının, kardeş sayısına bağlı olarak değişmediğini göstermektedir. Sanal kurban ölçeğinden alınan toplam puanlar göz önünde bulundurulduğunda ise sanal kurban olmanın kardeş sayısına bağlı olmadığı söylenebilir.
Öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
alt faktöründen aldıkları puanlar, kardeş sayısına göre anlamlı fark göstermektedir [F(5-2076)=2.227, p<.05]. Farkın kaynağının tespit edilmesi amacıyla LSD çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır. Sonuçlar Tablo 25’te gösterilmiştir.
Tablo 25. Sanal Kurban Olma Durumlarının Kardeş Sayısına Göre Çoklu Karşılaştırılması
Alt Faktörler Kardeş
Sayısı 1 2 3 4 5 ve üzeri
Sanal ortamda söylenti çıkarma
0 .44583* .35104 .17450 .01408 .65299
1 -.09479 -.27133 -.43175 .20716
2 -.17654 -.33697 .30195
3 -.16042 .47849
4 .63891
* Ortalama farkı .05 düzeyinde anlamlıdır. LSD
Tablo 25’te görüldüğü üzere, hiç kardeşi olmayan öğrencilerin, “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörüne göre sanal kurban olma düzeyleri (X=5.070), bir kardeşi olan öğrencilere göre (X=4.624) daha fazladır. Bu
bulgu hiç kardeşi olmayan öğrencilerin, sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, bir kardeşi olan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Bu bulgulara göre araştırmaya katılan öğrencilerin, “Sanal ortamda cinsel zorbalık” ve “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörlerine göre sanal zorbalık durumları anlamlı şekilde farklılaşırken sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre kardeş sayısının, öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarını etkilediği; fakat bu alt faktörlere yönelik kurban olma durumlarında etkili olmadığı görülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin, “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörüne göre sanal zorba ve kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmüştür. Buna göre kardeş sayısının, öğrencilerin sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba ve kurban olma durumlarını etkilediği söylenebilir.
Ölçekten alınan toplam puanlara göre, kardeş sayısı sadece sanal zorba olma durumunda anlamlı bulunmuştur. Bu durum kardeş sayısının, sanal zorbalık davranışlarını etkilediği, sanal kurban olmada etkili olmadığı şeklinde yorumlanabilir.
4.2.1.4. Aile Gelir Düzeyine Göre Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların ailenin gelir düzeyine göre karşılaştırılmasına ilişkin betimsel veriler Tablo 26’da gösterilmiştir.
Tablo 26. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Aile Gelir Düzeyine Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler Gelir Düzeyi N
Sanal Zorba Sanal Kurban
X SS X SS
Sanal ortamda cinsel zorbalık
0- 570 TL arası 609 7.713 2.683 8.281 3.626 571-1210 TL arası 864 7.574 2.032 7.996 2.638 1211-1854 TL arası 319 7.794 3.239 7.965 3.098 1855-2500 TL arası 163 8.269 4.505 8.667 4.338 2500 TL ve üzeri 127 8.478 3.794 8.310 2.927
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
0- 570 TL arası 609 9.108 3.313 9.940 4.139 571-1210 TL arası 864 9.034 2.676 9.943 3.706 1211-1854 TL arası 319 9.411 4.058 9.895 3.820 1855-2500 TL arası 163 9.737 4.790 10.855 5.182 2500 TL ve üzeri 127 10.406 5.113 10.716 4.471
Sanal ortamda söylenti çıkarma
0- 570 TL arası 609 4.452 1.515 4.789 2.022 571-1210 TL arası 864 4.384 1.268 4.638 1.778 1211-1854 TL arası 319 4.515 2.018 4.650 1.922 1855-2500 TL arası 163 4.923 2.958 5.070 2.880 2500 TL ve üzeri 127 4.949 2.456 4.766 2.080
Toplam
0- 570 TL arası 609 21.273 6.970 23.011 9.082 571-1210 TL arası 864 20.991 5.162 22.577 7.144 1211-1854 TL arası 319 21.721 8.569 22.510 7.947 1855-2500 TL arası 163 22.929 11.510 24.592 11.363 2500 TL ve üzeri 127 23.833 10.730 23.791 8.793
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların ailenin gelir düzeyine göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar için tek faktörlü varyans analizi sonuçları Tablo 27’de gösterilmiştir.
Tablo 27. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Aile Gelir Düzeyine Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı sd Kareler
Ortalaması F P
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Gruplar Arası 139.462 4 34.866 4.422 .001**
Gruplar İçi 16377.054 2077 7.885 Toplam 16516.516 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 88.610 4 22.152 2.173 .070 Gruplar İçi 21176.163 2077 10.196
Toplam 21264.772 2081 Sanal
ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Gruplar Arası 269.263 4 67.316 5.571 .000**
Gruplar İçi 25098.955 2077 12.084 Toplam 25368.218 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 186.766 4 46.692 2.871 .022*
Gruplar İçi 33775.388 2077 16.262 Toplam 33962.154 2081
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Gruplar Arası 67.887 4 16.972 5.636 .000**
Gruplar İçi 6255.028 2077 3.012 Toplam 6322.915 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 30.551 4 7.638 1.916 .105
Gruplar İçi 8277.674 2077 3.985 Toplam 8308.225 2081
Toplam
Sanal Zorba
Gruplar Arası 1294.341 4 323.585 6.008 .000**
Gruplar İçi 111861.600 2077 53.857 Toplam 113155.940 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 712.626 4 178.157 2.553 .037*
Gruplar İçi 144946.496 2077 69.786 Toplam 145659.122 2081
* p< .05, ** p<.001
Tablo 27’ye göre öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [F(4-2077)=4.422, p<.01], “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” [F(4-2077)= 5.571, p<.01] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” [F (4-2077)=5.636, p<.01] alt faktörleri ile sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [F(4-2077)= 6.008, p<.001], ailenin gelir düzeyine göre anlamlı fark