4.2. Hipotezlere Yönelik Bulgular ve Yorumlar
4.2.2. Bilgi ve İletişim Teknolojilerine Sahip Olma Durumlarına
Araştırmanın ikinci alt amacı doğrultusunda, öğrencilerin sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarının, BİT’e sahip olup olmamalarına göre değişimi, bilgisayar, internet bağlantısı ve cep telefonuna sahip olma alt boyutlarında ele alınmıştır. Buna göre, veri toplama aracından elde edilen verilerin analizine dayalı bulgu ve yorumlar aşağıda verilmiştir.
4.2.2.1. Bilgisayara Sahip Olanların Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların bilgisayara sahip olma durumuna göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar t-testi sonuçları Tablo 30’da gösterilmiştir.
Tablo 30. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Bilgisayara Sahip Olma Durumuna Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler Bilgisayara
Sahip Olma N X SS sd t P
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Evet 1514 7.801 2.913 1157 1.201 .230
Hayır 568 7.644 2.544
Sanal Kurban
Evet 1514 8.129 3.112 2080 .393 .694
Hayır 568 8.191 3.414
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Evet 1514 9.364 3.696 1308 2.669 .008*
Hayır 568 8.955 2.859
Sanal Kurban
Evet 1514 10.158 4.067 2080 1.925 .054
Hayır 568 9.776 3.956
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Evet 1514 4.525 1.770 2080 1.049 .295
Hayır 568 4.435 1.668
Sanal Kurban
Evet 1514 4.730 1.963 2080 .170 .865
Hayır 568 4.713 2.091
Toplam
Sanal Zorba
Evet 1514 21.689 7.684 1202 1.954 .051
Hayır 568 21.034 6.457
Sanal Kurban
Evet 1514 23.017 8.266 2080 .819 .413
Hayır 568 22.680 8.632
* p<.01
Tablo 30’a göre öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [t(1157)=1.201, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[t(2080)=1.049, p>.05] alt faktörleri ile sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [t(1202)=1.954, p>.05], bilgisayara sahip olma durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarının, bilgisayara sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediğini göstermektedir.
Ölçekten alınan toplam puanlar göz önünde bulundurulduğunda sanal zorbalık durumlarının, bilgisayara sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediği söylenebilir.
Öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, bilgisayara sahip olma durumuna
göre anlamlı fark göstermektedir.[t(1308)=2.669, p<.01]. Bilgisayara sahip olan öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal zorba olma düzeyleri (X=9.364), sahip olmayanlara göre (X=8.955) daha fazladır. Bu bulgu bilgisayara sahip olan öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarının, bilgisayara sahip olmayan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Tablo 30’a göre öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [t(2080)=0.393, p>.05], “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” [t(2080)=1.925, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[t(2080)=0.170, p>.05] alt faktörleri ile sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [t(2082)=0.819, p>.05], bilgisayara sahip olma durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik kurban ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, bilgisayara sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediği söylenebilir. Ölçekten alınan toplam puanlar, sanal zorbalık durumlarının, bilgisayara sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediğini göstermektedir.
Bu bulgulara göre araştırmaya katılan öğrencilerin, “Sanal ortamda cinsel zorbalık” ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörlerine göre sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir.
Buna göre bilgisayara sahip olma durumunun, öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve kurban ile sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba ve kurban olma durumlarını etkilemediği söylenebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre sanal zorbalık durumları anlamlı şekilde farklılaşırken sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre bilgisayara sahip olma durumunun, öğrencilerin sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarını etkilediği; fakat bu alt faktöre yönelik kurban olma durumlarında etkili olmadığı söylenebilir.
Ölçekten alınan toplam puanlara göre, bilgisayara sahip olma durumu sanal zorba ve sanal kurban olmada anlamlı bulunmamıştır. Bu durum, bilgisayara sahip olmanın sanal zorba ve sanal kurban olmayı etkilemediğini göstermektedir.
4.2.2.2. İnternet Bağlantısına Sahip Olanların Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların internete sahip olma durumuna göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar t-testi sonuçları Tablo 31’de gösterilmiştir.
Tablo 31. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının İnternet Bağlantısına Sahip Olma Durumuna Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler
İnternete Sahip Olma
N X SS sd t P
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Evet 1196 7.795 2.925 2080 .689 .491
Hayır 886 7.709 2.666
Sanal Kurban
Evet 1196 8.111 3.154 2080 .574 .566
Hayır 886 8.193 3.254
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Evet 1196 9.422 3.853 2079 2.681 .007**
Hayır 886 9.024 2.920
Sanal Kurban
Evet 1196 10.209 3.998 2080 2.045 .041*
Hayır 886 9.843 4.088
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Evet 1196 4.539 1.805 1988 1.179 .238
Hayır 886 4.449 1.656
Sanal Kurban
Evet 1196 4.723 1.968 2080 .068 .946
Hayır 886 4.729 2.039
Toplam
Sanal Zorba
Evet 1196 21.755 7.910 2053 1.806 .071 Hayır 886 21.181 6.571
Sanal Kurban
Evet 1196 23.044 8.249 2080 .751 .453 Hayır 886 22.765 8.524
* p< .05, ** p<.01
Tablo 31’e göre öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [t(2080)=0.689, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[t(1988)=1.179, p>.05] alt faktörleri ile sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [t(2053)=1.806, p>.05], internet bağlantısına sahip olma durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarının, internet bağlantısına sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir. Ölçekten alınan toplam puanlar göz önünde bulundurulduğunda sanal zorbalık durumlarının, internet bağlantısına sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediği söylenebilir.
Öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, internet bağlantısına sahip olma durumuna göre anlamlı fark göstermektedir [t(2079)=2.681, p<.01]. İnternet bağlantısına sahip olan öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal zorba olma düzeyleri (X=9.422), sahip olmayanlara göre (X=9.024) daha fazladır. Bu bulgu internet bağlantısına sahip olan öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarının, internet bağlantısına sahip olmayan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Tablo 31’e göre öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [t(2080)=0.574, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[t(2080)=0.068, p>.05] alt faktörü ile sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [t(2082)=0.751, p>.05], internet bağlantısına sahip olma durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, internet bağlantısına sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir. Ölçekten alınan toplam puanlar göz önünde bulundurulduğunda sanal kurbanlık durumlarının, internet bağlantısına sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediği görülmektedir.
Öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, internet bağlantısına sahip
olma durumuna göre anlamlı fark göstermektedir [t(2080)=2.045, p<.05].
İnternet bağlantısına sahip olan öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal kurban olma düzeyleri (X=10.209), sahip olmayanlara göre (X=9.843) daha fazladır. Bu bulgu internet bağlantısına sahip olan öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik kurban olma durumlarının, internet bağlantısına sahip olmayan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Bu bulguya göre araştırmaya katılan öğrencilerin, sadece “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmüştür. “Sanal ortamda cinsel zorbalık” ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörleri ile ölçekten alınan toplam puanlara göre sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre internet bağlantısına sahip olma durumunun, öğrencilerin sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba ve kurban olma durumlarını etkilediği; sanal ortamda cinsel zorba ve kurban olma ile sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba ve kurban olmada etkili olmadığı söylenebilir.
4.2.2.3. Cep Telefonuna Sahip Olanların Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların cep telefonuna sahip olma durumuna göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar t-testi sonuçları Tablo 32’de gösterilmiştir.
Tablo 32. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Cep Telefonuna Sahip Olma Durumuna Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler
Cep Telefonuna Sahip Olma
N X SS sd t P
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Evet 1407 7.791 2.711 2080 .761 .447
Hayır 675 7.690 3.028
Sanal Kurban
Evet 1407 8.233 3.215 2080 1.781 .075
Hayır 675 7.966 3.152
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Evet 1407 9.349 3.500 1340 1.835 .067
Hayır 675 9.050 3.467
Sanal Kurban
Evet 1407 10.18 4.101 2080 2.094 .036*
Hayır 675 9.786 3.898
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Evet 1407 4.510 1.679 2080 .373 .709
Hayır 675 4.480 1.871
Sanal Kurban
Evet 1407 4.764 2.004 2080 1.273 .203
Hayır 675 4.645 1.985
Toplam
Sanal Zorba
Evet 1407 21.650 7.144 2080 1.245 .213
Hayır 675 21.220 7.829
Sanal Kurban
Evet 1407 23.179 8.385 2080 1.996 .046*
Hayır 675 22.397 8.308
* p< .05
Öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık”
[t(2080)=0.761, p>.05], “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme”
[t(1340)=1.835, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” [t(2080)=0.373, p>.05] alt faktörleri ile sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [t(2082)=1.245, p>.05], cep telefonuna sahip olma durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarının, cep telefonuna sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediğini göstermektedir. Ölçekten alınan toplam puanlar göz önünde bulundurulduğunda sanal zorbalık durumlarının, cep telefonuna sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediği söylenebilir.
Tablo 32’ye göre öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [t(2080)=1.781, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[t(2080)=1.273, p>.05] alt faktörlerinden aldıkları puanlar, cep telefonuna sahip olma durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, cep telefonuna sahip olma durumuna bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir.
Öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, cep telefonuna sahip olma durumuna göre anlamlı fark göstermektedir [t(2080)=2.094, p<.05]. Cep telefonuna sahip olan öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal kurban olma düzeyleri (X=10.182), sahip olmayanlara göre (X=9.786) daha fazladır. Bu bulguya göre cep telefonuna sahip olan öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik kurban olma durumlarının, cep telefonuna sahip olmayan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar, cep telefonuna sahip olma durumuna göre anlamlı fark göstermektedir [t(2080)=1.996, p<.05]. Cep telefonuna sahip olan öğrencilerin sanal kurban olma düzeyleri (X=23.179), sahip olmayanlara göre (X=22.397) daha fazladır. Buna göre cep telefonuna sahip olan öğrencilerin sanal kurban olma durumları, cep telefonu olmayanlara göre daha fazladır diyebiliriz.
Tablo 32’de görüldüğü üzere araştırmaya katılan öğrencilerin, “Sanal ortamda cinsel zorbalık” ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörlerine göre sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre cep telefonuna sahip olma durumunun, öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve kurban olma ile sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba ve kurban olma durumlarını etkilemediği söylenebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne ve ölçeklerden alınan toplam puanlara göre sanal
zorbalık durumlarında anlamlı fark görülmezken sanal kurban olma durumları anlamlı şekilde farklılaşmaktadır. Bu bulguya göre cep telefonuna sahip olan öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik daha fazla kurban olduklarını söyleyebiliriz. Cep telefonuna sahip olmak, öğrencilerin sanal kurban olma durumlarını pozitif yönde etkilemektedir.
Bilgi ve iletişim teknolojilerine sahip olma durumlarını değerlendirecek olursak, ele alınan üç teknoloji (bilgisayar, internet bağlantısı) sadece “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre sanal zorba veya sanal kurban olma durumlarından en az biri ile ilişkili bulunmuştur. Buna göre bilgi ve iletişim teknolojilerine sahip olmanın, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba (bilgisayar), zorba ve kurban (internet bağlantısı), kurban (cep telefonu) olmayı etkilediği söylenebilir.
4.2.3. Bilgisayar Kullanım Yılına Göre Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Araştırmanın ikinci alt amacı doğrultusunda, öğrencilerin sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarının bilgisayar kullanım yılna göre karşılaştırılmasında, veri toplama aracından elde edilen verilerin analizine dayalı bulgu ve yorumlar aşağıda verilmiştir. Buna göre, öğrencilerin sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların bilgisayar kullanım yılına göre karşılaştırılmasına ilişkin betimsel veriler Tablo 33’te gösterilmiştir.
Tablo 33. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Bilgisayar Kullanım Yılına Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler Bilgisayar
Kullanım Yılı N
Sanal Zorba Sanal Kurban
X SS X SS
Sanal ortamda cinsel zorbalık
1-2 yıl 543 7.684 2.698 8.311 3.782
3-4 yıl 713 7.671 2.712 8.019 2.720
5-6 yıl 468 7.740 2.491 8.082 3.079
7-8 yıl 240 7.786 2.579 8.115 2.907
9 yıl ve üzeri 118 8.638 4.845 8.476 3.870
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
1-2 yıl 543 8.983 3.322 9.863 4.031
3-4 yıl 713 9.194 3.437 9.985 3.898
5-6 yıl 468 9.321 3.160 10.107 3.979
7-8 yıl 240 9.181 2.950 10.273 4.476
9 yıl ve üzeri 118 10.713 5.802 10.685 4.210
Sanal ortamda söylenti çıkarma
1-2 yıl 543 4.397 1.585 4.730 2.103
3-4 yıl 713 4.486 1.678 4.696 1.838
5-6 yıl 468 4.519 1.646 4.719 2.016
7-8 yıl 240 4.480 1.505 4.673 1.973
9 yıl ve üzeri 118 5.025 3.081 5.016 2.389
Toplam
1-2 yıl 543 21.065 7.124 22.904 8.994
3-4 yıl 713 21.352 7.153 22.701 7.794
5-6 yıl 468 21.581 6.361 22.908 8.233
7-8 yıl 240 21.447 6.397 23.060 8.221
9 yıl ve üzeri 118 24.376 12.891 24.176 9.487
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların bilgisayar kullanım yılına göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar için tek faktörlü varyans analizi sonuçları Tablo 34’te gösterilmiştir.
Tablo 34. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının Bilgisayar Kullanım Yılına Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler
Varyansın Kaynağı
Kareler
Toplamı sd Kareler
Ortalaması F P
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Gruplar Arası 100.090 4 25.023 3.166 .013*
Gruplar İçi 16416.425 2077 7.904 Toplam 16516.516 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 41.251 4 10.313 1.009 .401 Gruplar İçi 21223.521 2077 10.218
Toplam 21264.772 2081 Sanal
ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Gruplar Arası 296.923 4 74.231 6.150 .000**
Gruplar İçi 25071.295 2077 12.071 Toplam 25368.218 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 82.919 4 20.730 1.271 .279 Gruplar İçi 33879.234 2077 16.312
Toplam 33962.154 2081
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Gruplar Arası 38.727 4 9.682 3.200 .012*
Gruplar İçi 6284.188 2077 3.026 Toplam 6322.915 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 11.250 4 2.812 .704 .589
Gruplar İçi 8296.976 2077 3.995 Toplam 8308.225 2081
Toplam
Sanal Zorba
Gruplar Arası 1098.384 4 274.596 5.090 .000**
Gruplar İçi 112057.556 2077 53.952 Toplam 113155.940 2081
Sanal Kurban
Gruplar Arası 225.396 4 56.349 .805 .522 Gruplar İçi 145433.726 2077 70.021
Toplam 145659.122 2081
* p< .05, ** p<.001
Tablo 34’e göre öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [F(4-2077)=3.166, p<.05], “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” [F(4-2077)=6.150, p<.001] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” [F(4-2077)
=3.200, p<.05] alt faktörleri ile sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [F(4-2077)=5.090, p<.001], bilgisayar kullanım yılına göre anlamlı fark
göstermektedir. Farkın kaynağının tespit edilmesi amacıyla LSD çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır. Sonuçlar Tablo 35’te gösterilmiştir.
Tablo 35. Sanal Zorba Olma Durumlarının Bilgisayar Kullanım Yılına Göre Çoklu Karşılaştırılması
Alt Faktörler Bilgisayar
Kullanım Yılı 3-4 yıl 5-6 yıl 7-8 yıl 9 yıl ve üzeri
Sanal ortamda cinsel zorbalık
1-2 yıl .01347 -.05565 -.10178 -.95371*
3-4 yıl -.06911 -.11525 -.96718*
5-6 yıl -.04613 -.89806*
7-8 yıl -.85193*
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
1-2 yıl -.21132 -.33799 -.19748 -1.72980*
3-4 yıl -.12667 .01384 -1.51848*
5-6 yıl .14051 -1.39181
7-8 yıl -1.53232*
Sanal ortamda söylenti çıkarma
1-2 yıl -.08944 -.12237 -.08340 -.62836*
3-4 yıl -.03293 .00604 -.53892*
5-6 yıl .03897 -.50598*
7-8 yıl -.54495*
Toplam Sanal Zorbalık
1-2 yıl -.28729 -.51601 -.38266 -3.31187*
3-4 yıl -.22872 -.09537 -3.02458*
5-6 yıl .13335 -2.79586*
7-8 yıl -2.92921*
* Ortalama farkı .05 düzeyinde anlamlıdır. LSD
Tablo 35’te görüldüğü üzere, 9 ve üzeri yıldır bilgisayar kullanan öğrencilerin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” alt faktörüne göre sanal zorba olma düzeyleri (X=8.638); 1-2 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=7.684), 3-4 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=7.671), 5-6 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=7.740) ve 7-8 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=7.786) daha fazladır. Bu bulgu 9 ve üzeri yıldır bilgisayar kullanan öğrencilerin, sanal ortamda cinsel zorba olma
durumlarının, 1-8 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
“Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre, 9 ve üzeri yıldır bilgisayar kullanan öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=10.713); 1-2 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=8.983), 3-4 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=9.194), 5-6 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=9.321) ve 7-8 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=9.181) daha fazladır. Bu bulguya göre 9 ve üzeri yıldır bilgisayar kullanan öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarının, 1-8 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre daha fazla olduğunu söyleyebiliriz.
“Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörüne göre, 9 ve üzeri yıldır bilgisayar kullanan öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=5,025); 1-2 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=4.397), 3-4 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=4.486), 5-6 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=4.519) ve 7-8 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=4.480) daha fazladır. Bu bulgu 9 ve üzeri yıldır bilgisayar kullanan öğrencilerin, sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarının, 1-8 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre daha fazla olduğunu göstermektedir.
Sanal zorbalık ölçeğinden alınan toplam puanlara göre, 9 ve üzeri yıldır bilgisayar kullanan öğrencilerin sanal zorbalık düzeyleri (X=24.376); 1-2 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=21.065), 3-4 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=21.352), 5-6 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=21.581) ve 7-8 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre (X=21.447) daha fazladır. Bu bulgu 9 ve üzeri yıldır bilgisayar kullanan öğrencilerin, sanal zorba olma durumlarının, 1-8 yıldır bilgisayar kullanan öğrencilere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Tablo 34’e göre öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [F(4-2074) =1,009, p>.05], “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” [F(4-2077)=1.271, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” [F(4-2077)
=0.704, p>.05] alt faktörleri ile sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [F(4-2077)=0.805, p>.05], bilgisayar kullanım yılına göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik kurban ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, bilgisayar kullanım yılına bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir. Ölçekten alınan toplam puanlar göz önünde bulundurulduğunda sanal kurban olma durumlarının, bilgisayar kullanım yılına bağlı olarak değişmediği söylenebilir.
Bu bulgulara göre araştırmaya katılan öğrencilerin, “Sanal ortamda cinsel zorbalık”, “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörleri ile ölçekten alınan toplam puanlara göre sanal zorbalık durumları anlamlı şekilde farklılaşırken sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre bilgisayar kullanım yılının, öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorbalık, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorbalık ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorbalık durumlarını etkilediği; fakat bu alt faktöre yönelik kurban olma durumlarında etkili olmadığı söylenebilir. Ölçekten alınan toplam puanlar ışığında, bilgisayar kullanım yılının sanal zorba ve sanal kurban olmayı etkilemediğini söyleyebiliriz.
4.2.4. Bilgisayar Kullanımını Öğrendiği Yere Göre Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Araştırmanın ikinci alt amacı doğrultusunda, öğrencilerin sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarının, bilgisayar bilgilerini öğrenme kaynaklarına göre değişimi, bilgisayar kullanmayı kendi kendine, okuldan, arkadaşlardan, kurslardan, kitaplardan ve diğer yerlerden öğrenme alt
boyutlarında ele alınmıştır. Buna göre, veri toplama aracından elde edilen verilerin analizine dayalı bulgu ve yorumlar aşağıda verilmiştir.
4.2.4.1. Bilgisayar Kullanmayı Kendi Kendine Öğrenenlerin Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme durumuna göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar t-testi sonuçları Tablo 36’da gösterilmiştir.
Tablo 36. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının, Bilgisayarı Kendi Kendine Öğrenme Durumuna Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler
Kendi Kendine Öğrenme
N X SS sd t p
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Evet 1308 7.840 2.936 1780 1.775 .076
Hayır 774 7.620 2.600
Sanal Kurban
Evet 1308 8.166 3.121 2080 .377 .707
Hayır 774 8.112 3.322
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Evet 1308 9.467 3.716 1875 3.854 .000**
Hayır 774 8.889 3.043
Sanal Kurban
Evet 1308 10.167 4.000 2080 1.670 .095
Hayır 774 9.861 4.102
Sanal ortamda söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Evet 1308 4.556 1.786 1713 1.936 .053
Hayır 774 4.406 1.666
Sanal Kurban
Evet 1308 4.743 1.966 2080 .524 .600
Hayır 774 4.696 2.053
Toplam
Sanal Zorba
Evet 1308 21.863 7.627 1755 2.916 .004*
Hayır 774 20.915 6.889 Sanal
Kurban
Evet 1308 23.077 8.115 2080 1.075 .282 Hayır 774 22.669 8.775
* p<.01, ** p< .001
Tablo 36’ya göre öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [t(1780)=1.775, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[t(1713)=1.936, p>.05] alt faktörlerinden aldıkları puanlar, bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarının, bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme durumuna bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir.
Öğrencilerin, sanal zorba ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme durumuna göre anlamlı fark göstermektedir [t(1875)=3.854, p<.001].
Bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenen öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal zorba olma düzeyleri (X=9.467), bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenmeyenlere göre (X=8.889) daha fazladır. Bu bulguya göre bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenen öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarının, bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenmeyenlere göre daha fazla olduğu söylenebilir.
Öğrencilerin, sanal zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar, bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme durumuna göre anlamlı fark göstermektedir [t(1755)=2.916, p<.01]. Bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenen öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=21.863), bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenmeyenlere göre (X=20.915) daha fazladır.
Bu bulgu bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenen öğrencilerin, zorba olma durumlarının, bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenmeyenlere göre daha fazla olduğunu göstermektedir.
Tablo 36’ya göre öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [t(2080)=0.377, p>.05], “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” [t(2080)=1.670, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[t(2080)=0.524, p>.05] alt faktörleri ile sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [t(2080)=1.075, p>.05], bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme
durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik kurban ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme durumuna bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir. Sanal kurban ölçeğinden alınan toplam puanlar, sanal kurban olmanın, bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme durumuna bağlı olarak değişmediğini göstermektedir.
Tablo 36’da görüldüğü üzere araştırmaya katılan öğrencilerin, “Sanal ortamda cinsel zorbalık” ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörlerine göre sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme durumunun, öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve kurban olma ile sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba ve kurban olma durumlarını etkilemediği söylenebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörü ile ölçekten alınan toplam puanlara göre sanal zorbalık durumları anlamlı şekilde farklılaşırken sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenme durumunun, öğrencilerin sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorbalık durumlarını etkilediği; fakat bu alt faktöre yönelik kurban olma durumlarında etkili olmadığı söylenebilir. Bilgisayar kullanmayı kendi kendine öğrenen öğrencilerin daha fazla sanal zorbalık yaptığı görülmektedir.
4.2.4.2. Bilgisayar Kullanmayı Okuldan Öğrenenlerin Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumuna göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar t-testi sonuçları Tablo 37’de gösterilmiştir.
Tablo 37. Sanal Zorba/Kurban Olma Durumlarının, Bilgisayarı Okuldan Öğrenme Durumuna Göre Karşılaştırılması
Alt Faktörler Okuldan
Öğrenme N X SS sd t P
Sanal ortamda cinsel zorbalık
Sanal Zorba
Evet 1028 7.671 2.730 2077 1.394 .163 Hayır 1054 7.843 2.898
Sanal Kurban
Evet 1028 8.157 3.312 2080 .152 .879 Hayır 1054 8.136 3.082
Sanal ortamda engelleme ve zarar verme
Sanal Zorba
Evet 1028 9.019 3.274 2063 3.017 .003*
Hayır 1054 9.479 3.679 Sanal
Kurban
Evet 1028 9.821 3.820 2068 2.602 .009**
Hayır 1054 10.281 4.233 Sanal ortamda
söylenti çıkarma
Sanal Zorba
Evet 1028 4.444 1.711 2080 1.458 .145 Hayır 1054 4.555 1.773
Sanal Kurban
Evet 1028 4.686 1.940 2080 .887 .375 Hayır 1054 4.764 2.054
Toplam
Sanal Zorba
Evet 1028 21.134 7.176 2079 2.304 .021*
Hayır 1054 21.878 7.547 Sanal
Kurban
Evet 1028 22.664 8.265 2080 1.407 .159 Hayır 1054 23.180 8.460
* p<.05, ** p<.01
Tablo 37’ye göre öğrencilerin, sana zorba ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [t(2077)=1.394, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[t(2080)=1.458, p>.05] alt faktöründen aldıkları puanlar, bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba olma durumlarının, bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumuna bağlı olarak değişmediğini göstermektedir.
Öğrencilerin, sana zorba ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumuna göre anlamlı fark göstermektedir [t(2063)=3.017, p<.01].
Bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenmeyen öğrencilerin bu alt faktöre göre
sanal zorba olma düzeyleri (X=9.479), bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenenlere göre (X=9.019) daha fazladır. Bu bulgu bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenmeyen öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba olma durumlarının, bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenenlere göre daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Öğrencilerin, sana zorbalık ölçeğinden aldıkları toplam puanlar, bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumuna göre anlamlı fark göstermektedir [t(2079)=2.304, p<.05]. Bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenmeyen öğrencilerin sanal zorba olma düzeyleri (X=21.878), bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenenlere göre (X=21.134) daha fazladır. Bu bulguya göre bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenmeyen öğrencilerin, sanal zorba olma durumlarının, bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenenlere göre daha fazla olduğu söylenebilir.
Tablo 37’ye göre öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda cinsel zorbalık” [t(2080)=0.152, p>.05] ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma”
[t(2080)=0.887, p>.05] alt faktörleri ile sanal kurban ölçeğinden aldıkları toplam puanlar [t(2080)=1.407, p>.05], bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumuna göre anlamlı fark göstermemektedir. Bu bulgu öğrencilerin sanal ortamda cinsel kurban ve sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik kurban olma durumlarının, bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumuna bağlı olarak değişmediği şeklinde yorumlanabilir. Sanal kurban ölçeğinden alınan toplam puanlara göre, sanal kurban olmanın bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumuna bağlı olarak değişmediği söylenebilir.
Öğrencilerin, sanal kurban ölçeğinin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktöründen aldıkları puanlar, bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumuna göre anlamlı fark göstermektedir [t(2068)=2.602, p<.01].
Bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenmeyen öğrencilerin bu alt faktöre göre sanal kurban olma düzeyleri (X=10.281), bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenenlere göre (X=9.821) daha fazladır. Bu bulgu bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenmeyen öğrencilerin, sanal ortamda engelleme ve zarar
vermeye yönelik kurban olma durumlarının, bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenenlere göre daha fazla olduğunu göstermektedir.
Bu bulgulara göre araştırmaya katılan öğrencilerin, “Sanal ortamda cinsel zorbalık” ve “Sanal ortamda söylenti çıkarma” alt faktörlerine göre sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir.
Buna göre bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumunun, öğrencilerin sanal ortamda cinsel zorba ve kurban olma ile sanal ortamda söylenti çıkarmaya yönelik zorba ve kurban olma durumlarını etkilemediği söylenebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” alt faktörüne göre sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmüştür. Buna göre bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenme durumunun, öğrencilerin sanal ortamda engelleme ve zarar vermeye yönelik zorba ve kurban olma durumlarında etkili olduğu söylenebilir. Ölçekten alınan toplam puanlara göre sanal zorbalık durumları anlamlı şekilde farklılaşırken sanal kurban olma durumlarında anlamlı fark görülmemiştir. Buna göre bilgisayar kullanmayı okuldan öğrenmeyen öğrencilerin daha fazla sanal zorbalık yaptığı görülmektedir.
4.2.4.3. Bilgisayar Kullanmayı Arkadaşlarından Öğrenenlerin Sanal Zorba/Kurban Olma Durumları
Öğrencilerin, sanal zorba ile sanal kurban ölçeklerinden aldıkları puanların bilgisayar kullanmayı arkadaşlardan öğrenme durumuna göre karşılaştırılması amacıyla yapılan bağımsız gruplar t-testi sonuçları Tablo 38’de gösterilmiştir.