Kentsel mekan

Açık alanların özellikli bir tanımı olan kentsel mekan, temelde varoluşsal mekanın somutlaşmış şekli olan mimari mekanla doğrudan ilişkilidir. Geçmişte kentsel mekan ve mimari mekan, aralarındaki süreklilik nedeniyle, aynı anlamda mekanlar olmamalarına karşın, modernizm ile birlikte mimari mekan yapısal ve algısal olarak yalıtıma uğramış ve birbirinden bağımsız binaların mekanı karakterine bürünmüştür [21].

Kentsel mekan tanımına dair farklı tanımlar getirmek mümkündür.

Bir tanıma göre: Kentlerde, toplu yaşam sonucu ortak ya da kişisel gereksinmelerin karşılandığı, toplumun sosyo -ekonomik ve kültürel yapısına bağlı olarak, zaman içinde farklılaşan mekanlara kentsel mekanlar denilir. Kentsel mekanlar insanın yaşamıyla ilgili 4 ana işlevin barınma, çalışma, eğlenme, dinlenme ve ulaşım eylemlerini gerçekleştirdiği mekanlar bütünüdür [20].

Bir başka tanıma göre: kentsel yapıların dışında kalan, kent arazisi üzerinde kurulu, kentlilerin kullandığı, kentle ilişkili olayların yer aldığı alanların tümüdür diye ifade edilmektedir [22].

Diğer bir tanımda ise: “Kentin insan yaşantısının öznel ve psikolojik süreçlerinin geçtiği, duygusal algı ve deneyimlerin bilince, kişiliğe ve anılara dönüştüğü yerdir.” [23].

Başarılı kentsel mekanlar çoğunlukla kaliteli bir yaşamın göstergesidirler. Bu mekanlarda aktivite , duyum zenginliği, estetik ve canlılık vardır.

Relph ve Canter’ a göre başarılı kentsel mekanlar üç gerekli elementi kombine etmelidirler:

• Fiziksel Yapı (oluşum) • Algılanan Deneyim • Aktivite

Sözü edilen bu üç bileşen aynı zamanda bir kentsel mekanın imgesinin oluşumunu sağlar. İmge, mekanın algılanması ve o mekanın kimliğini oluşturan kombinasyonu ile ortaya çıkar. Buradan yola çıkarak, başarılı kentsel mekanların birer kimliğe ve imgeye sahip oldukları söylenebilir. Kentsel yaşamın değişen olumsuz koşullarını olumluya doğru yönlendirmede kentsel mekanlar konusunda bir takım çalışmalar yapılması kaçınılmazdır. Yapılar, kentsel mekanlar ve kent mobilyaları içerisinde barındıran kentlerde “başarılı kentsel mekanlar” dan söz edilmelidir. Başarılı kentsel mekan kaliteli kentsel mekandır. Kaliteli kentsel mekan ise, kentli kılınma hali olarak tanımlanabilecek olan “kentlileşmeye” olanak tanıyan mekandır. Kentlileşen insan kente özgü yaşam biçimi ve davranış kalıplarını benimsemiş olan, kentsel çevre ile bütünleşen, kent yaşamına uyumlu bir katılımı olan insandır [24].

Kentsel mekanlarının sağladığı önemli işlevler vardır. Bunları dört gurupta toplamak mümkündür.

1. Psikolojik Ve Duyusal Gereksinmelerin Sağlanması; Can sıkıntısı, zevk, hayal, keşif, gezi, kalabalıkta iç içe ya da izole olma, suskunluk veya hareketlilik, hız veya yavaşlık, yerlerin tanımı, ortak yaşamın sembolleri. 2. Sosyal İlişkilerin Sağlanması; Kendiliğinden olan, ferdi yada ortak

girişimler, programlı karşılaşma, tesadüfi karşılaşma, bilgi değişimi, güven, bekleme, başıboş gezme, kültür, gösteri, değişik iletişimler, eğitim öğretim oyunları.

3. Ekonomik Değişimlerin Sağlanması; Hizmetler, ticaret, iş, ortak mekanlar da aynı ilişkilere sahip olmayan sektörlerden her birine özgü koşullarda ekonomik değişimin sağlanması.

4. Yararlı Deplasmanların Sağlanması; Rahat koşullarda her vasıtaya adapte olan yaya, vasıta, çocuk arabası, sakatların deplasmanı, bisiklet, motosiklet, toplu taşıma, otobüs vb.

Şekil 3.4. Kentsel mekanların gelişimi, Helman, 1970. Kentsel Mekan Türleri

Günlük hayatın geçtiği kentsel dış mekanların dağılımı ve organizasyonları toplumsal verilere göre farklılık gösterirler. A. Rapoport’ a göre; her kent, kendi aralarında farklı derecelenme ve bölümlenmeler ile değişken özel ve sosyal alt

sistemlerin bir uzantısı olarak ele alınabilir. Bu değer sistemini, yaşam tarzını ve kültürünü yansıtır [25].

Kentsel dış mekanlar toplu yaşamın tüm etkinliklerinin sürdürüldüğü mekanlardır. • Özel mekanlar,

• Yarı özel mekanlar, • Kamusal mekanlar,

• Yarı kamusal mekanlar olmak üzere dört guruba ayrılırlar. 3.1.2.1. Özel mekanlar

Belli bir kişinin yada gurubun özel kullanımına ait mekanlardır. Yapılanmış veya yapılanmamış özel mekanlar olabilir. Yapılanmış özel mekanlar:konut alanları,iş yerleri, özel mülkiyete ait tarım, sanayi, hizmet vb. yapılanmamış özel alanlar: arsa, arazi, bahçe vb. mekanlardır.

3.1.2.2. Yarı özel mekanlar

Herhangi bir yapıya ait olan, dışarıdan görülebilen,kişi mülkiyetinde olan, başkalarının görsel olarak yararlandığı mekanlardır. Örnek olarak: bahçeli konutlarda ön ve yan bahçeler, apartman düzeninde balkonlar verilebilir.

Bu mekanlar kişinin özel mülkiyetinde olmasına rağmen toplumsal bir denetim söz konusudur. Kentteki yarı özel mekanlar toplumsal eylemler ve dostlukların kurulduğu, canlandığı mekanlardır [21].

3.1.2.3. Kamusal mekanlar

Toplu yaşamın gerektirdiği etkinliklerin görüldüğü, her yaş, cins ve meslek grubundan kişilerin yararlanabildiği, bazı durumlarda ise denetimli olarak kullanılabilen, kent içinde yer alan mekanlar bütünüdür [26]. Kamu mekanları yapılanmış ve yapılanmamış olabilir. Yapılanmış kamu mekanlarına örnek olarak, kent yapılarını oluşturan hizmet, yönetim, sanayi, dinlenme, eğlence yapıları vb. verilebilir. Yapılanmamış kentsel mekanlara örnek olarak meydanlar, sokaklar, parklar, caddeler vb. verilebilir.

Kamu mekanlarının sağladığı önemli işlevler vardır. Bunlar:

• Psikolojik ve duyumsal gereksinmelerin sağlanması; Can sıkıntısını kovan çeşitlilik, zevk, hayal, keşif, gezi, kalabalık ile iç içelik ya da izole olma, sükun veya hareketlilik, hız veya yavaşlık, yerlerin tanımı, ortak yaşamın sembolleri,

• Sosyal ilişkilerin sağlanması; Kendiliğinden olan, ferdi yada ortak girişimler, programlı karşılama, tesadüfi karşılama, bilgi değişimi, güven, bekleme, başıboş gezme, kültür, gösteri, değişik iletişimler, eğitim, öğrenme oyunları,

• Ergonomik değişimlerin sağlanması; Hizmetler, ticaret, iş, ortak mekanlarda, aynı ilişkilere sahip olmayan sektörlerden her birine özgü koşullarda ekonomik değişimin sağlanması,

• Yararlı deplasmanların sağlanması; Rahat koşullarda her vasıtayla adapte olan yaya, vasıta, çocuk arabası, sakatların deplasmanı, bisiklet, motosiklet, toplu vb. ’lerine olanak sağlanması gibi [27].

3.1.2.4. Yarı kamusal mekanlar

Bu tür mekanların mülkiyeti bazen bir gurup kentliye, bazen de kamusal yönetime aittir. Sorumlu kullanıcı ve kamudur. Avlu,ortak bahçe, otopark, merdiven boşluğu vb. bu tür mekanlardır.

Kentsel kamusal mekanlar, kent insanlarının birbirleriyle karşılaştıkları, iletişim kurdukları yerlerdir. Bu mekanlarda insanlar bazı özel donatı elemanlarına ihtiyaç duyarlar. Bu özel donatılar; döşemeler, oturma elemanları, otobüs durakları, çiçeklikler, aydınlatma elemanları, telefon kulübeleri gibi kent mobilyalarıdır.