2.4.1. Kentsel Dönüşüm Alanlarının Belirlenmesi
Son 50-60 yılda ülkemizde kent sorunlarının çözümüne yönelik çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar kentlerde sürdürülebilir çözümlerin üretilmesi için yetersiz kalmıştır. Dönüşümün fiziksel boyutu olduğu kadar sosyal boyutu da vardır. Kentsel
dönüşüm sonucunda, sosyal boyutta dönüşümün yaşanabilmesi için, yeni yaklaşım ve uygulama biçimlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda, ilk olarak kentte dönüşümün yapılacağı alanların saptanması gerekmektedir. Bu amaçla elde edilecek güvenilir bilgi önem arz etmektedir.
Kentte dönüşüm planlandıktan sonra, belirli aralıklarla mahalle düzeyinde sosyo-ekonomik veriler toplanır. Kentteki nüfus hareketinin nasıl olduğu, iş imkanlarının neler olduğu, yaşam standartlarının nasıl olduğu, mülkiyet durumu bize dönüşüm alanlarını saptamamız için yardımcı olur. Bu verilerin mahalle düzeyinde toplanması, yapılacak müdahale türünün seçimi ve uygulanması bakımından önemlidir. Dönüşümün uygulanacağı alanlar belirlenirken, mekansal ve sosyo ekonomik dönüşüm göstergelerine göre değerlendirilmeli, daha sonrasında dönüşüm uygulamaları belirlenmelidir (Ataöv ve Osmay, 2007: 73).
Dünyada ve Türkiye’de kentsel dönüşüm projesi uygulamaları için seçilecek olan alanlar:
Devlete ait toprakların işgal edilmesi ile oluşan gecekondu alanlar, Yoğunluğa sahip olan apartmanların bulunduğu bölgeler,
Merkezi konumda olan rantlı bölgeler,
Doğa olaylarından etkilenme ihtimali yüksek olan alanlar, Kent merkezinde oluşan çöküntü alanlar,
Tarihi dokuya sahip kent alanları,
Miadını doldurmuş yapıları barındıran bölgeler.
Ülkemizdeki durum değerlendirildiğinde proje alanlarının genellikle gecekondu alanlarından oluştuğu görülmektedir. Devlete ait topraklarda gecekondulaşma bölgeleri kentlerdeki çöküntü alanlar halini almıştır. Bu bölgeler belirlenerek, dönüşümün planlanacağı alanlarda olup olmadığı saptanmalıdır. Bu amaçla yapılacak olan işlemler:
Ülkedeki mülkiyet durumunun belirlenmesi, Arazi durumundaki mevcut yapının belirlenmesi, Yoğun yapılaşma talebi olan alanların belirlenmesi,
Çöküntü içinde kalmış olan tarihi yapının belirlenmesi, Devlete ait arazilerinin belirlenmesi ve kaydının tutulmasıdır.
Dönüşüm uygulamalarının yapılacağı bölgelerin belirlenmesi amacıyla yapılacak olan işlemler çoğaltılabilir. Bahsedilen süreç tamamlandıktan sonra bölgenin konumu ve yapısı gözönünde bulundurularak planlama kapsamında değerlendirilmelidir. Kritik alanlar ve öncelikli proje alanları saptanmalıdır. Farklı bölgelerdeki kentsel dönüşüm alanları, farklı sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Dönüşümün planlandığı bölgelerde stratejik planlar yapılmalıdır. Çünkü uygulanacak her proje, kentin gelecekteki durumunu belirleyecektir. Bu uygulamalar kapsamında kent içerisinde bulunan boş alanlar da kapsama alınacaktır (Kara, 2007: 7).
2.4.2. Kentsel Dönüşümün Planlanması
Dönüşümün Planlanması aşamasında, dönüşüm planının hak sahipleriyle beraber geliştirilmesi hedeflenmektedir. Planın hazırlanmasında 3 aşama bulunmaktadır. İlk aşama ilgi sahibi analizinin yapılmasıdır. Bu aşamayı ilgi sahipleriyle yapılan bilişsel harita’ların oluşturulması izler. Son aşamada ise toplanmış olan bilgiler değerlendirilir, dönüşümün yapılacağı bölgede uygulanacak projeler belirlenip, detaylı bir şekilde hazırlanır.
İlgi sahibi analizi dönüşümün planlandığı alanda, bilgi üretilmesini engellemeyecek şekilde, dönüşüm niteliklerinin detaylarının belirlenmesi amacıyla yapılır. İlgi analizinin doğru bir şekilde yapılması, dönüşüm sürecinin iyi anlaşılabilmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Dönüşüm sürecinde yer alacak olan yapısal dinamikler, ilgi sahibi grupların bilişsel haritalarının oluşturulmasıyla belirlenir (Özesmi ve Özesmi, 2004: 43-64). Bilişsel haritalar, grup temsilcileriyle paralel bir şekilde yapılan odak grup çalışmaları ile ortaya çıkartılır. Bu çalışma sonucunda gurupların bakış açılarının ne olduğu anlaşılır. Ayrıca bu çalışma ile grupların, başkalarının etkisinde olmadan kendi ilgi alanlarına ilişkin değerlendirme yapmalarına ve öneride bulunmalarına olanak sağlanmış olur.
Bilişsel haritalama çalışması sonucunda sahip olunan bilgiler tüm temsilcilerin katılımıyla yapılacak olan ön tasarım çalıştayıyla değerlendirilip ortaklaştırılır ve dönüşüm stratejileri geliştirilir. Planlama da geliştirilen strateji ile uyumlu olacak
şekilde hazırlanır. Bu amaçla en sık kullanılan yöntem tasarım çalıştaylarıdır (Hall ve Porterfield, 2001; Ataöv ve Osmay, 2007: 78).
Daha ileri aşamalarda öncelikli olacak toplumsal projeler geliştirilir. Öncelikli projelerin geliştirilmesi amacıyla, uzmanlardan oluşan proje grupları oluşturulur. Proje detayları belirlenir ve eylem planlarının hazırlanması sağlanır. Dönüşüm planının bir parçası olan izleme ve değerlendirme sistemi bu aşamada geliştirilir. Son aşamada detayları hazırlanmış olan projeler, tüm ilgi gurupların katılacağı bir toplantıyla son haline getirilir (Ataöv ve Osmay, 2007: 78).
Kentsel dönüşümün yapılacağı alanlar belirlendikten sonra, projeyi uygulayacak kurumlar protokol imzalar. Bu protokolün detaylarında, işbirliği çerçevesinde gerçekleştirilecek olan işlerin neler olduğu yer almaktadır. Genel anlamda, kentsel dönüşüm projelerinin hazırlık aşamasında yapılması gerekenler:
Dönüşümün uygulanacağı alanın ilan edilmesi,
Projenin uygulanacağı alana uyacak modelin belirlenmesi, Proje kapsamının belirlenmesi,
Dönüşüm alanındaki mülkiyetin ne durumda olduğunun belirlenmesi, Dönüşümün uygulanacağı alanın güncellenmesi,
Projeye özgü sosyolojik ve çevresel yapının incelenmesi, Projedeki mali yönetimin belirlenmesi,
Proje alanının kent planı ile bütünleşmesinin sağlanması şeklinde sıralanabilir (Kara, 2007: 8)
2.4.3.Uygulama, İzleme ve Değerlendirme
Kentsel dönüşümün yapılacağı alanda, yapılacak olan işler projenin uygulanacağı alanın özelliklerine ve mülkiyet durumuna göre değişiklik göstermektedir. İşbirliği halinde olan ortakların yapmaları gereken işlemleri zamanında yapmamaları, uygulama aşamasında gecikmelere sebep olacaktır. Gecikmelerin yaşanmadan projenin tamamlanabilmesi için dikkatli bir çalışma yürütülmelidir. Bu amaç doğrultusunda yapılması gerekli olan işlemler aşağıda sıralanmıştır.
Taşınmazların değer tespitini yapacak olan komisyonunun kurulması, Oluşturulan komisyon tarafından taşınmazların değerinin belirlenmesi,
Mülkiyet sahipleriyle uzlaşılması,
Uzlaşılamaması halinde kamulaştırma işlemlerinin yapılması, Devir işlemlerinin yapılması,
Uygulama alanında imar, altyapı ve çevre projelerinin hazırlanması, Projenin alanının niteliğine uygun olacak şekilde hazırlanması, Uygulama aşamasında yaşayanların beklentilerinin karşılanması, Mekansal eşitsizliklerin giderilmesi,
Modern ve yaşanabilir alanların oluşturulması,
Bunlar işlemler tamamlandıktan sonra son olarak, alanın (konut alanı, yeşil alan vs.) kullanıma açılması (Kara, 2007: 8).