Kavmin Nitelikleri ve Yaşadıkları Yer

Kur’anı Kerim dışında hiç bir ilahî kitabın, Âd toplumu hakkında bilgi vermediği kaydedilmektedir.586

Bu toplum ile ilgili bilgiler genelde Kur’an’da geçmekte ayrıntılar ise daha çok tefsirlerde yer almaktadır. Âd toplumu, Âd-i ûlâ ve Âd-i uhrâ şeklinde ikiye ayrılır. Hz. Hûd’un (as) kendilerine gönderildiği toplum Âd-i ûlâ’ olup “Allah önce gelen Âd kavmini helâk etti.”587 meâlindeki âyet bu kavmi belirtir. Bundan dolayı müfessirler, Âd ve Hz. Hûd (as) ile ilgili aktarılan ortak haberlerin birinci Âd kavmiyle ilgili olduğu hususunda görüşbirliği

üzerinde hacc için buradan telbiye getirerek geçmiş olduğunu haber vermiştir. (Köksal, a.g.e., I, 232; Ayrıca bkz. İbn Kesir, Kasas, 98 vd.)

580

Harman , “a.g.m.”, DİA, XVIII, 280.

581

Köksal, a.g.e., I,117.

582

Harman, “a.g.m.” DİA, XVIII, 280; Köksal,a.g.e., I,117.

583

Neccâr, a.g.e., s.53; Muhammed Ali es-Sâbûnî, en-Nübüvvetü ve’l-Enbiya, y.y., y.y.,1980, s.228.

584 _{Harman, “a.g.m.” DİA, XVIII, 280 vd.} 585

A.m., XVIII, 280 vd. 586

Neccâr, a.g.e., s. 49.

118

içerisindedirler. Âd-i uhrâ olan ikinci Âd toplumu ise azaptan kurtulanların neslinden ortaya çıkmıştır.588

Hakkında pek çok efsane olan ve eski Arap şiirinde ismi sık geçen, güç ve sanatlarıyla meşhur olan bu toplum, nesep bilginleri tarafından Arabistan’da yaşamış ilk toplum ve nesilleri tükenmiş olan Arab-ı Bâide’nin589

ilk temsilcisi olarak kabul edilir. 590

Güney Arabistan’da Dehnâ, Vebâr ve Âlic’ten Umân, Yemen ve Hadramut’a (Hadramevt) uzanan engebeli ve önceleri verimli olan topraklara sahip bulunan Âd toplumu On üç kabileden meydana geldiği nakledilir. Zamanla Irak’a kadar uzanan geniş bölgeyi hâkimiyet altına alan bu toplum591

yüksek refah seviyesine sahipti. İhtişamlı sarayları sağlam kaleleri yemyeşil bahçeleri ve devamlı akan suları vardı. Bu nimetlerin yanı sıra fiziki yapıları açısından da gayet kuvvetli olan kavim bireyleri arasında zulüm ve haksızlıklar alıp yürümüştü.592 Büyüklük taslayarak, yeryüzünde kendilerinden daha güçlü bir toplum olmadığını haykırırlardı. 593 Kur’ân onları meâlen şöyle niteler:

“Âd kavmi ise yeryüzünde haksız olarak büyüklük taslamış, "Bizden daha

güçlü kim var?" demişlerdi. Onlar, kendilerini yaratan Allah'ın onlardan daha güçlü olduğunu görmediler mi?...”594

Allah Teâla Hûd’un (as) Ahkâf denilen yerde kavmini uyardığından haber verir.

“(Ey Muhammed!) Âd kavminin kardeşini (Hûd’u) hatırla. Hani o, Ahkâf denilen yerde yaşayan kavmini uyarmıştı…”595

588

İbn Kesir, Bidâye, I, 282 ; Kırca, Celal, ”Âd”md., DİA, İst. 1988, 1,334; Sâbûnî, Nübüvvet, s. 226

589 _{Tarihçiler, Araplar’ı tarihî açıdan iki büyük kısma ayırır: a) Arab-ı bâide. Bunlar tarihin eski}

devirlerinde yaşamış olup daha sonra çeşitli sebeplerle yok olmuşlardır. Âd, Semûd, Medyen, Tasm gibi.b) Arab-ı bâkiye: Soyları devam eden Araplar’dır; bunlar iki ana kola ayrılır: 1. Arab-ı âribe. 2. Arab-ı müsta‘ribe.

1. Arab-ı Âribe. Kahtânîler adı verilen bu kabileler grubunun anavatanı Yemen’dir. Bunlar Cürhüm ve Ya‘rub olmak üzere iki büyük kola ayrılırlar.

2. Arab-ı Müsta‘ribe. Aslında Arap olmayıp sonradan Araplaşan kabilelerdir. Kahtânî asıllı Cürhümlüler arasında büyüyen ve onlardan Arapça öğrenen Hz. İsmâil’in (as) soyudur. (Yıldız, Hakkı Dursun, “Arap” md, DİA, TDVY, İst., 1991, III, 273.)

590

Yiğit, a.g.e., s.150.

591 _{A.e., s.150.} 592

Neccâr, a.g.e., s.49; Sâbûnî, Nübüvvet, s.226.

593

Yiğit, a.g.e., s.151.

119

Ahkâf’ın nerde olduğu hususunda çeşitli rivâyetler vardır.

1- İbn Abbas (ö.68/687-88) ve Dahhâk (ö.105/723) bunun Şam topraklarında bulunan bir dağın ismi olduğunu ifade ederler.596

2- İbn Abbas’tan gelen başka bir rivâyete göre Ahkâf, Uman ve Mehre arasında bulunan bir vadidir. Mukâtil (ö.150/767) şöyle demiştir:”Âd toplumunun evleri Yemen’in Hadramut (Hadramevt) bölgesinde Mehre diye isimlendirilen bir vadide bulunuyordu. Bunlar İrem kabilesinden olup bahar mevsiminde bir vadiden diğerine göçerlerdi.”597

3- Katade’den (ö.117/735) rivâyet edildiğine göre Ahkâf ,Şihr denilen yerdeki yüksek sıradağlardır. Şihr Aden’e yakın bir yerdir. Umân Şihr’i veya Umân Şehr’i diye isimlendirilen bu yer Umân ile Aden arasında deniz sahilindedir.598

4- Mücahid (ö. 103/721) buranın Hismâ topraklarından bir yerin ismi olduğunu ifade eder. Hismâ, etrafları yumuşak hemen hemen toz bulutunun ayrılmadığı yüksek dağları olan çöldeki bir bölgenin adıdır.599

Taberî, Ahkâf’ın nerede olduğunu tam olarak bilmenin önemli olmadığını ve bu hususta rivâyet edilen yerlerin tamamının doğru olabileceğini söyler. Ancak onların meskenleri uzun ve kıvrımlı yüksekçe kum tepelerinin bulunduğu bir yerde olduğunu da haber verir.600

Muasır âlimler den Mevdûdî (1903-1979), Ahkâf’ın coğrafî bir terim olarak Arabistan çölünün güney-batı kısmının ismi olduğunu, bugün o bölgede kimsenin yaşamadığını ve bugünkü Arap Yarımadası’nın güneyinde yaşamakta olan halkların, bu bölgede bir zamanlar Âd kavminin yaşadığını bildiklerini nakletmektedir.601

Mevdudî, yukarıda işaret ettiği yerin Âd kavminin yaşadığı Ahkâf’ın olduğunu ispat etme noktasında şunları kaydeder:

“Şimdiki Mükella şehrinden 125 mil kuzeyde Hadramut taraflarında bir makam vardır. Burada Hûd’un (as) mezarının olduğuna inanılır. Kabr-i Hûd ismiyle

595

Ahkâf 46/21.

596

Taberî, Câm‘i, XXVI, 22.

597

Kurtubî, a.g.e., VIII, 16, s. 135.

598 _{A.e., VIII, 16, s. 135.} 599

A.e., VIII, 16, s. 135. 600

Taberî, Câm‘i, XXVI,23.

120

meşhurdur. Her yıl Şaban ayının 15’inde Arap Yarımadası’nın değişik yerlerinden binlerce kişi burada toplanarak bir merasim düzenlerler. Her ne kadar târihsel olarak bu mezar ispatlanmamışsa da burada bir kabrin inşa edilmiş olması ve Güney Arabistan halkının çoğunun oraya rağbet etmesi, mahallî rivâyetlere göre Âd kavminin yurtlarının buralar olduğunu ispatlamaktadır. Öte yandan yöre halkı Hadramut’ta bulunan birçok harabeyi (ruins) bu güne kadar Âd kavminin evleri olarak anmaktadır. El-Ahkâf’ın bugünkü halini gören kimse bir zamanlar buralarda şanlı ve pek güçlü bir medeniyetin yaşamış olduğunu düşünemez. Muhtemeldir ki binlerce sene önce bu bölgeler verimli ve yeşillik idi. Daha sonra gelen bir iklim değişikliği dolayısıyla bir çöl haline gelmiş olabilir. Bugün ise ıssız bir çöl halindedir.602 İçerlerine girmeye kimse cesaret edememektedir.”603

Gelişen teknolojinin arkeolojiye sunduğu imkanlarla Âd kavmine ait kalıntılar 1992 yılının başlarında bulunduğu iddia edilmektedir. Cavit Yalçın “Kavimlerin Helâkı” adlı eserinde Fransız Ça m’Interesse 1993 Ocak sayılı dergisinden naklen konuyla alakalı olarak şunları kaydeder:” Ad kavmine ait kalıntılar 1992 yılının başlarında, yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda Uman’ın sahile yakın bir bölgesinde bulundu. “Kumların Atlantisi Ubar” adı verildi. Araştırmalardan elde edilen bulgular, Kur’an’da verilen bilgilerle her konuda uyuşuyordu. Ubar, mimarî yapılanmadan, anıtsal değerlere, hayat standarlarından, başlarına gelen felakete kadar pek çok göstergeyle anlaşıldığı gibi, Kuran’da sözü edilen Ad kavminin şehriydi.”604

602

Bu ıssız çölün korkunçluğunu Mevdûdî, 1943 yılında bölgenin güney kenarına kadar ulaşan bir askerden naklen şunları aktarır: “Hadramut’un (hadramevt) kuzeydeki yüksek tepelerinden aşağıya bakınca bu çöl sanki bin feet (Bir feet 30.479 cm) kadar aşağıda gözüküyordu. Yer yer beyaz kısımları vardı ki eğer onlara birşey düşerse o kumun içinde mahvolur gider ve tamamen çürürdü. Arabistan bedevileri bu bölgeden çok korkarlar ve katiyyen oraya gitmeye cesaret edemezler. Bir kere hiç bir bedeviyi razı edemeyince yalnız başıma gittim. Buranın kumu adeta toz gibi çok incedir. Ucuna ip bağlı bir şakülü uzaktan fırlattım. Beş dakika içerisinde hemen kumun içine gömüldü. İpin uç kısmı ise çürümüştü.”

603

Mevdûdî, a.g.e., V,332.

604

Yalçın, Cavit, Kavimlerin Helâkı, II.bs., İst., s. 34. Yalçın, söz konusu Fransız dergisinden naklen kayıp kentin izine rastlamak için yapılan araştırma aşamalarını şöyle anlatır: ”Kumlar altında tümüyle gizlenmiş olan Ubar’ın yerinin belirlenmesi kolay olmadı. Yüzyıllardan beri böyle bir yerin olduğu efsaneler şeklinde anlatılagelmiş fakat doğruluğu kanıtlanamamıştı. Ancak gelişen teknolojinin arkeolojiye sunduğu imkânlar, böyle bir buluşun mümkün olmasını sağladı. Klasik arkeoloji kurallarının dışına çıkarak, uzaydan çekilmiş fotoğrafları kullanan Nicholas Clapp ve George Hedges adlı arkeologlar, uzay mekiğinin Umman üzerinden ‘Space Imaging Radar’ (uzaydan görüntü radarı)

121