Kariyer Kavramı ve Önemi

Kariyer kavramı; uzun süredir hem çalışanlar hem de işverenler açısından inceleme konusu olmaktadır. Kavrama ilk zamanlarda daha sınırlı anlamlar yüklenmiştir. Daha sonraları ise şiddetlenen rekabet koşulları ve teknolojik gelişmelerin etkisiyle, örgütlerde insana verilen değer artmış ve kariyer kavramının önemi algılanmıştır. Bu durum, kavramın anlamını zenginleştirirken kariyerle ilgili birçok tanımı da literatüre kazandırmıştır (Demirdelen ve Ulama 2013).

Tarihsel süreçte kariyer kavramının, 16. yüzyılda devlet memurluğu kavramı ile birlikte ortaya çıktığı ve modern kamu hizmetinin ilerlemesiyle de geliştiği görülmektedir. Bilimsel olarak kullanılması ise ilk defa Anne Roe’nun 1956 yılında yazmış olduğu “Meslekler Psikolojisi” adlı eserinde görülmektedir. Kavram, Donald E. Super’in 1957 yılında yazdığı “Kariyer Psikolojisi” adlı kitabında daha açık bir biçimde açıklanmıştır. 1963 yılında Tiedeman ve O’Hara’nın “Kariyer Gelişimi, Seçimi ve Uyarlaması ile Bireysel Kariyer Gelişim Teorisi”, 1964 yılında Borows’un“Endüstri Sosyolojisi”, 1966 yılında John Holland’ın yazdığı “Meslek Tercihi Psikolojisi” adlı kitaplar da kariyer kavramının gelişimine katkı sağlayan eserlerdir. Ancak kavram tam anlamıyla 1970’li yıllarda araştırma konusu olmuş ve iş dünyasında kullanılmaya başlanmıştır (Erdoğan 2009).

Dilimize Fransızca carrière kelimesinin karşılığı olarak girmiş olan kariyer, bir meslekte zaman ve çalışmayla elde edilen aşama, başarı ve uzmanlık olarak tanımlanmaktadır (Demirel 2017). Kariyer üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde kavramla ilgili birçok tanıma rastlamak mümkündür. Bunlardan bazıları aşağıda verilmiştir.

Kariyer, bireysel çaba ve kaynaklarla birlikte yapısal fırsat ve kısıtlamalardan etkilenen ve kişinin yaşamı süresince birbirini takip eden mesleki pozisyonlarıdır (Harkönen ve ark. 2016). Bireyin işi ile ilgili pozisyonları yaşamı süresince ardı ardına kullanmasıdır (Kaynak ve ark. 2000, Barnett ve Bradley 2007). Başka bir tanımla kariyer, bireyin eğitimini aldığı ve yaşamının uzun bir döneminde yapacağı iş ya da meslek veya mesleki alandaki bilgi birikimidir (Steele 2009). Kişinin yaşam deneyimlerinden anlam çıkartma çabasının bir göstergesidir. Bu nedenle kariyer bir yaşam biçimi kavramı olarak ele alınmalı, sadece çalışma (iş) çevresiyle sınırlandırılmamalıdır. Kariyer, bireyin hayatı boyunca yaptığı seçimlerden oluşmakta olup kişiye özgü bir kavramdır (Ekşili ve ark. 2016). Zaman ve yaşam kavramları da tanımlara dahil

54

edildiğinde kariyer, meslek öncesi ve meslek sonrası faaliyetler ile diğer yaşam rollerini de içerecek biçimde genişlemektedir. Bu doğrultuda kariyer, bireyin meslek hayatı öncesinde (öğrencilik), meslek hayatı süresince (çalışan) ve meslek hayatı sonrasında (emeklilik) ailevi ve sivil rolleri de kapsayan, işle ilişkili pozisyonlar dizisi olarak ifade edilmektedir (Patton ve McMahon 2014).

Kariyer kavramı, öncelikli olarak çalışanların ve yöneticilerin mesleki seçimleri ile çalışma geçmişlerini tanımlamak için kullanılmış ve örgütsel basamaklarda ilerlemekle ilişkilendirilmiştir. Ancak günümüzde kavram, hem bireysel hem de örgütsel düzeyde ilerleme, hayat boyu öğrenme ve beceri geliştirme düşüncelerini de içermektedir (Anonim 2008). Bu bağlamda, kariyer kavramı ile daha geniş bir anlama ulaşılmakta ve kavram örgütlerdeki sadece dikey hareketliliği kapsamamaktadır. Kavramla, mevcut konumundan memnun olan ancak aynı kademedeki farklı işlere yönelmek amacıyla bilgi, beceri ve yeteneğini geliştirerek yatay ilerleme gösteren çalışanlar da kastedilmektedir (Türkay ve Eryılmaz 2010).

Sonuç olarak kariyer kavramı, bireyin öğrenim hayatı sonrasında bir işe yerleşmesi, işinde yükselmesi veya kademe ilerleyişinin durması, farklı iş kollarına geçmesi ya da işten ayrılması veya çıkarılması ile emekli olması ve emeklilik sonrası dönemleri içeren süreçler dizisi olarak tanımlanabilir (Işık 2017).

Kariyer kavramında tanımlar ne kadar farklı olursa olsun, kariyer kavramının içeriğinin yanlış anlaşılmasını önlemek bakımından aşağıdaki hususların dikkate alınmasında fayda vardır (Şimşek ve ark. 2004, Işık 2017).

- Kariyer kavramı, yalnızca yüksek statüdeki ya da hızlı ilerleme olanakları bulunan işleri yapan kişilerle ilgili değildir. Organizasyondaki yöneticilerin kariyeri olabileceği gibi bir sekreterin hatta bir odacının da kariyerinin olabileceği söylenebilir.

- Kariyer kavramı, bir örgütte işe alma ve/veya alınma ile eş anlamlı değildir. Birden fazla örgüt ve birden fazla faaliyet ile ilgili olabilir.

- Kariyer kavramı, hem örgütün birey üzerindeki etkilerini; hem de bireyin kendi iş hayatı, planlaması ve denetiminde söz sahibi olması demektir.

- Bugün artık kariyer beklentileri farklı yaşlarda olan çalışanlar için farklı anlamlar taşıyabilmektedir. Örneğin 25 yaşındaki insanların kariyer beklentileri ile 45 yaşındaki insanları kariyer beklentileri farklıdır. Çünkü ihtiyaçları aynı değildir.

55

Kariyer kavramı, hem çalıştıkları örgütlerde başarılı olmak amacıyla çaba gösteren bireyler, hem de çalışanlarının kariyerlerini planlamalarına yardımcı olan örgütler açısından önem arz etmektedir (Sabuncuoğlu 2000). Kariyer, bireyin kimliğini, statüsünü ve toplum içindeki yerini oluşturmasına yardımcı olmaktadır. Meslek hayatının devam ettirilmesinde gerekli olan maddi gücün elde edilmesi kadar bireyin kişiliğinin gelişiminde ve iş tatmininin sağlanmasında önemli bir araçtır (Taşlıyan ve ark. 2011). Dolayısıyla kariyer, bireylere doyurucu bir iş faaliyetinin içinde bulunma ve yaşamlarındaki farklı amaçlarını gerçekleştirme fırsatını sunmaktadır (Çetin ve Karalar 2016). Bireylere sağladığı bu faydaların yanında, örgütlerde bir kariyer sisteminin var olması, günümüz örgütlerindeki iş güvencesizliğine karşı önemli bir rekabet ve üstünlük aracı olmaktadır. Çalışanlarına mesleklerinde ilerleme fırsatları sunan ve bu amaçla gerekli alt yapıyı hazırlayan örgütler; genç, dinamik ve kaliteli çalışanların örgüte çekilmesinde ve örgütte kalmalarının sağlanmasında önemli rol oynamaktadır (Erdoğan 2009).

5.2. Geleneksel Kariyer Yaklaşımından Yeni Kariyer Yaklaşımlarına Geçişte Kariyer