Bireylerin Kariyer Aşamaları

Kariyer dinamik bir süreçtir ve bireyin tüm hayatını kapsamaktadır. Bu doğrultuda kariyer aşamaları olarak adlandırılan ve bireyin hayatı ile ilişkilendirilen çeşitli dönemlerden bahsetmek mümkündür (Özdemir ve Aras 2015). Bu dönemler genellikle yaş aralığı ile ifade edilmektedir. De Cenzo ve ark.’nın geliştirdiği ve beş başlık altında incelenen kariyer dönemleri literatürde en fazla kabul gören yaklaşımdır (Denk ve Koşan 2017).

Bahsi geçen beş dönem aşağıda kısaca açıklanmaktadır;

5.4.1. Kariyer Keşif Dönemi (0-25 Yaş)

Okuldan ilk işe başlayıncaya kadar geçen süredir. Genellikle 20’li yaşların ortasında sona erdiği kabul edilmektedir. Bu dönemde birey kendini keşfetmeye yani anlamaya çalışmaktadır. Ebeveynlerinin, arkadaşlarının, öğretmenlerinin bilgi ve görüşleri doğrultusunda, iletişim araçları yoluyla edindiği bilgileri ve kariyer seçim alternatiflerini değerlendirdiği dönemdir. Keşif döneminde, ailenin finansal kaynakları ve çevrenin istekleri bireyi yönlendirir. Bu aşamada güvenlik, emniyet ve fizyolojik ihtiyaçlar ön planda tutulmaktadır (Yılmazer ve Eroğlu 2008). Kısaca birey bu dönemde, iyi bir gelire sahip olabileceği, yeteneklerini kullanabileceği, kendini geliştirebileceği ve mutlu olacağı bir mesleği seçmeye çalışmaktadır (Denk ve Koşan 2017).

5.4.2. Kariyer Başlangıcı (Kurma) Dönemi (26-35 Yaş)

Bu aşama bireyin aradığı işi bulduğu dönemdir ve üç basamaklı bir medivene benzetilebilir. İlk basamakta birey, kariyer hedefini ortaya koymaktadır. Birey hedefini keşif aşamasında elde ettiği, kendine özgü ilgi, beceri ve değerlerine dayanarak belirleyecektir. İkinci basamakta, birey kariyer hedeflerine ulaşabilmek için tüm gayretini sarfetmektedir. Üçüncüsü ise bireyin bulunduğu poziyonu korumak için kendini geliştirmeye ve eline geçen fırsatları değerlendirerek ilerlemeye çalıştığı basamaktır (Kaynak ve ark. 2000).

5.4.3. Kariyer Ortası Dönemi (36-50 Yaş)

Bu aşama, bireyin çıraklıktan ustalığa ve öğrenici olmaktan yapıcı olmaya geçtiği dönemdir. Birey, kariyerinde belli bir noktaya gelmiştir ve bunu korumaya çalışmaktadır (Özdemir ve Aras 2015). Bu dönemde güvenlik ihtiyacının önemi azalırken başarı, saygınlık ve bağımsızlık ihtiyaçlarının önemi artmaktadır. Kariyer gelişimi bu dönemde hızlıdır. Birey başkalarına liderlik yapmakta ve daha fazla sorumluluk almaktadır. Ayrıca bu dönem, iş

62

dışındaki ilgi alanlarının ya da ikinci kariyer planlamalarıınn yapıldığı aşamadır (Yılmazer ve Eroğlu 2008).

Kariyer ortası döneminin sonlarına doğru birey için üç olasılık söz konusudur. Eğer birey başarısını sürdürürse gelişme eğrisine geçecektir. Böylece yükselmesine devam ederek kendini gerçekleştirme ve saygı görme ihtiyaçlarını giderecektir. İkinci olasılık bireyin platoya geçmesi durumudur (Kaynak ve ark. 2000). Kariyer platosu, bireyin örgütsel kariyerinde yükselme olasığının çok düşük olduğu kariyer noktası olarak tanımlanmaktadır (Drucker- Godard ve ark. 2015). Kariyer platosu, hiyerarşik plato ve yatay plato (iş içeriği platosu) olmak üzere iki boyuttan oluşmaktadır. Hiyararşik plato, dikey ilerlemenin mümkün olmadığı durumlarda kullanılan bir tanımdır. Yatay plato ise, çalışanların işleriyle ilgili tüm bilgi ve becerilere hakim olduklarında ortaya çıkmaktadır. Çünkü çalışanlar işleriyle ilgili yeni birşeyler öğrendiklerinde ya da zorlu bir işin üstesinden geldiklerinde işlerini daha heyecan verici bularak iş tatmini yaşarlar (Xie ve ark. 2015). Üçüncü olasılık ise bireyin gerileme sürecine girmiş olmasıdır. Kişinin fizyolojik, psikolojik ve bedensel fonksiyonları gerilemekte ve birey düşmekte olan bir kariyer grafiği sergilemektedir (Kaynak ve ark. 2000).

63

5.4.4. Kariyer Sonu Dönemi (51-65 Yaş)

Bu dönem, olgunluk dönemi olarak da ifade edilmektedir ve bireyin en uzun kariyer aşamasıdır. Birey iş hayatında elde ettiği konumu korumaya çalışmakla birlikte eskime ve kariyer ortası dönemi sorunları bu aşamada da görülmektedir. Kendini gerçekleştirme ve saygınlık ihtiyacı önemini korumaya devam etmektedir. Bu dönemde bireylerin örgüte olan ilgileri azalırken, ilgileri iş dışı konulara yönelmektedir (Yılmazer ve Eroğlu 2008).

5.4.5. Azalma/Emeklilik Dönemi (66 Yaş ve Üstü)

Bu dönem kariyerle ilgili beklentilerin azaldığı ve emeklilik için planların yapıldığı aşamadır. Çünkü bireyin sorumlulukları ve güçü düşmektedir. Ancak birey bu dönemde görevi devredeceği kişilere ya da örgüte yeni giren gençlere danışmanlık yapabilir, onlara bilgi birikimini ve deneyimlerini aktarabilir. Bu nedenle bu aşamada bireyin manevi anlamda tatmin yaşaması mümkündür (Denk ve Koşan 2017).

Kariyer dönemlerine ilişkin bir başka model ise Levinson (1986) tarafından geliştirilmiştir. Buna göre bireylerin kariyer aşamaları dokuz döneme ayrılmaktadır. Modele göre her bir dönem, sınırları belirlenmiş bir ortalama yaş ile başlamakta ve bitmektedir. Ortalamalar arasında artı ya da eksi iki yıl değişim bulunmaktadır.

1. İlk yetişkinliğe geçiş (17-22 yaş): Yetişkinlik öncesi ile ilk yetişkinlik arasındaki gelişmeye yönelik köprü,

2. İlk yetişkinlik yaşam biçimine geçiş (22-29 yaş): Yetişkin bir yaşamın başlangıç biçimini oluşturmak ve sürdürmek,

3. 30 yaş geçişi (28-33 yaş): Varolan koşulları değerlendirmek ve değiştirmek ile gelecek yaşam biçiminin temellerini oluşturmak için fırsatlar yakalama,

4. İlk yetişkinlikte doruk noktası (33-40 yaş): İlk yetişkinlik dönemini tamamlama ve gençlik isteklerini gerçekleştirme,

5. Orta yaş geçişi (40-45 yaş): İlk yetişkinlik döneminin sona ermesi ve orta yetişkinlik döneminin başlaması,

6. Orta yaş yetişkinlik dönemine giriş (45-50 yaş): Yeni bir döneme ait yaşamın temellerini oluşturma,

7. 50 yaş geçişi (50-55 Yaş): Varolan yaşam koşullarını değiştirme ve belki de geliştirme fırsatları yakalama,

64

8. Orta yaş yetişkinlikte doruk noktası (55-60 yaş): Orta yaş yetişkinlik döneminin sona ermesi,

9. Geç yetişkinliğe geçiş (60-65 yaş): Orta yetişkinlik ile geç yetişkinlik arasında sınır bir dönemdir. İki dönemi birbirine bağlar ve birbirinden ayırır.

İlk üç dönem (17-33 yaş), genel olarak bireylerin acemi oldukları dönemleri kapsamaktadır. Sonraki iki dönem ise (33-45 yaş), bir önceki dönemlerin meyvelerinin alındığı zirve aşamasını oluşturmaktadır. Benzer bir sıralama orta yaş yetişkinlik dönemlerinde de geçerli olup, 40 ile 55 yaş arası bireylerin orta yaş yetişkinlik dönemlerinde acemi oldukları zamanları oluşturmaktadır. Sonuç olarak, bireyler kariyer yaşamlarını sorgulamak ve değiştirmek için bir fırsat elde edinceye kadar her aşamada acemi kalmaktadırlar.