Kariyer Karar Verme Grup Rehberliği Programının Basamakları

Kariyer kararı vermeyle ilgili karmaşıklığın ana sebeplerinden biri ilgili kariyerlere ait potansiyel bilginin çok miktarda olmasıdır (Gati ve Tal, 2008). Bundan dolayı, öngörülen modelin amaçlarından biri de toplanan ve işleme tabi tutulan bilginin miktarını azaltmak, böylece bireylerin en önemli bilgi üzerinde odaklanmasına yardımcı olmaktır. Bu karmaşıklığı azaltmanın yollarından biri süreci farklı aşamalara ayırmaktır. Gati ve Tal (2008) çok sayıda potansiyel alternatifi kapsayan kararlara değinildiğinde insanların sezgisel olarak süreci 2 aşamaya ayırdıklarını ileri sürmektedirler.

a) Hazırlık (uygun olmayan alternatifler ortadan kaldırılır)

b) Seçim (kalan alternatifler arasından en iyi alternatif/alternatifler seçilir) Bu araştırmada geliştirilen kariyer karar verme grup rehberliği programı, KKVGÖ’nün ölçebildiği karar verme güçlüklerine odaklanarak, kariyer karar verme sürecini hazırlık, araştırma ve seçim ve planlama süreci olarak 3 aşamaya ayırmıştır. Bu program karar verme sürecini 3 aşamaya bölerek, her bir aşamada karşılaşılan kariyer karar verme güçlük düzeylerinin farklı olduğu, karar vericilerin son basamağa doğru ilerledikçe karar verme güçlüklerinin azalacağı ve ideal bir karar verme noktasına doğru yaklaşıldığı varsayımına dayanmaktadır. Birey karar verme sürecindeki gelişimine göre modelin aşamalarının herhangi birinden sürece başlayabilir. Üstelik model önceki basamaklardaki bilgileri pekiştirmek ve bu bilgiler üzerinde yeniden düşünmek için aşamalar arasında ileri geri hareket etmeyi cesaretlendirerek, böylece dinamik ve esnek bir karar süreci sunmaktadır.

Geliştirilen bu program her bir basamakta karar vericiye belli gelişimsel görevlere ilişkin yaşantılar sunarak, karar vermeyi güçleştiren faktörlerin azaltılmasını bununla birlikte sistemli ve analitik bir karar verme sürecinin basamaklarını öğretmeyi de amaçlamaktadır. Aşağıda kariyer karar verme grup rehberliği programının aşamalarına yer verilmiştir:

Hazırlık Aşaması.—Hazırlık eksikliğine yönelik karar verme güçlükleri karar verme

sürecinden önce ortaya çıkmaktadır (Gati ve diğerleri, 1996). Hazırlık aşaması karar verme süreci öncesinde karar vericinin karar verme hazırlığını artıran ve karar vermeyi

kolaylaştıran bir aşamadır. Hazırlık aşaması, karar vericilerin neden karar vermek zorunda olduklarını kavramaları, kariyer seçim sürecinin öneminin vurgulandığı, alan ve kariyer seçiminin ne olduğu, alan ve kariyer seçimine ilişkin yanlış inançların ele alındığı ve karar vericilerin karar verme sürecine yönelik motivasyonlarını artırmaya, genel/kişisel kararsızlıklarını azaltmaya çalışan ve onları karar vermeye hazır hale getirmeyi amaçlayan uygulama ve etkinliklerden oluşmaktadır.

Araştırma Aşaması.—Bu aşamanın amaçlarının başında işleme tabi tutulan bilginin

miktarını azaltmak, böylece bireylerin en önemli bilgi üzerinde odaklanmasını hedeflemektir. İş dünyası çok çeşitli eğitim ve kariyer fırsatları sunmaktadır. Her bir kariyer alternatifi birçok kriter bakımından farklılık göstermektedir. Bununla birlikte iş dünyası her geçen gün giderek değişmekte ve karmaşıklaşmaktadır. Bu geniş olanaklar ve seçenekler arasında boğulmamak için bu basamakta ardışık eleme modelinden yararlanılarak kariyer seçeneklerinin sayısını daha çok araştırmaya değecek 5-8 kariyer alternatifine indirerek bu kariyer seçeneklerinin ve öğrencilerin özelliklerini uzlaştırmasına yardımcı olmak amaçlanmaktadır. Araştırma basamağı kendi içinde a) ön araştırma, b)derin araştırma olmak üzere iki aşamaya ayrılmaktadır. Ön araştırma aşamasının amacı var olan çok sayıda bilgi arasında bireyin kaybolmasını önleyerek bir sonraki aşamada araştırmaya değecek kriterler ve kariyer alternatifleri üzerinde odaklanmaya yardımcı olmayı hedeflemektedir.

Ön araştırma aşamasının basamakları:

Birey ilk olarak kendi özelliklerini, sınırlılıklarını ve başarılarını dikkate alarak kariyer seçiminde dikkate alacağı en önemli 10-15 kriter belirler (Örn:serbest çalışma, düzenli maaş, sayısal yetenekleri kullanma vb.)

• Daha sonra OSYM’nin yayınlamış olduğu tercih kılavuzundan sezgisel olarak 10-15 kariyer alternatifi seçilir.

• Seçilen kriterler önce istenirlik açısından göreli olarak önemine göre sıralanır, daha sonra göreli önemlerine göre sıralanan kriterlerin yetenekler, geçmiş başarılar, fiziksel sınırlılıklar ve kişisel özellikler dikkate alınarak gerçekçi olarak sıralaması yapılır.

• Her bir kriter göreli önem ve özelliklerine göre derecelendirilir ( örn:sanat yeteneğini kullanma kriterini hiç-çok az-biraz-çok-çok fazla)

• Her bir kriter ele alınırken grup lideri ve grup üyesi söz konusu kriter üzerinde birlikte tartışarak kriterin ulaşılabilirliği değerlendirilir.

• Ardışık eleme basamakları kullanılarak seçilen en önemli kriterlerle uyumlu olmayan kariyer alternatifleri elenir (Bu eleme işlemine en önemli kriterden başlanarak listenin en sonundaki kritere doğru devam edilir).

• Eleme işlemi 4-7 meslek kalana kadar devam edilir.

• Kalan mesleklerin ve elenen mesleklerin kontrolü yapılarak önemli bir mesleğin elenmesi ihtimaline karşı önceki aşamalar gözden geçirilir.

Araştırma basamağının ikinci aşaması olan derin araştırma basamağının amacı, elde edilmesi muhtemel kariyerlerin bireye uygunluğunun test edilmesidir. Bireyin tercih listesindeki kalan 4-7 mesleki alternatifi daha ayrıntılı araştırması, hem kendi özellikleri hem de bu meslekler hakkında bilgi toplayarak ardışık eleme yaklaşımının basamaklarını kullanarak mesleki alternatiflerin sayısını 2-4 indirme bu aşamanın en önemli hedefidir.

Derin araştırma aşamasının basamakları:

• Her bir mesleki alternatifle ilgili ayrıntılı bilgiler toplanır.

• Kişinin kendi özellikleri hakkında ayrıntılı bilgiler toplaması sağlanır. • Her bir mesleki alternatifin bireye uygunluğu test edilir.

• Kişinin, en önemli kriterle her bir kariyer alternatifinin uyumluluğunu doğrulaması sağlanır.

• Daha az önemli kriterlerle kariyer seçeneklerinin uyumluluğu test edilir.

• Her seferinde tek bir kritere odaklanarak ardışık eleme basamakları tekrar uygulanır.

• Her bir kariyer alternatifinin gereksinimlerinin birey tarafından karşılanıp karşılanamayacağı test edilir.

• Son olarak kalan kariyer alternatifleri zaman, para, geçmiş başarılar da dikkate alınıp gerçekleştirme ihtimali değerlendirilerek kariyer seçeneklerinin sayısı 2-4’ e indirilir.

Seçim ve Plan Yapma Aşaması.—Seçim ve plan yapma aşamasının amacı en

uygun ve en gerçekleştirilebilir kariyere ve bu kariyere kaynaklık eden alana karar verebilmeye yardımcı olmayı hedeflemektedir. Bu aşamada, daha ayrıntılı bir gözden geçirme yapılır ve kariyer alternatiflerine ulaşma ihtimali de gerçekçi olarak değerlendirilir. En uygun kariyere hatta ikinci, hatta üçüncü en uygun kariyere karar verildiği ve bu kariyerlerin gerçekleştirilebilmesi için kısa, orta ve uzun vadede hedefleri içeren bir planlamanın yapıldığı son aşamadır.

Seçim ve plan yapma aşamasının basamakları:

• Tercih listesinde kalan kariyer seçeneklerini daha ayrıntılı değerlendirebilmek için daha önce seçilen kriterlere ek olarak 5 kriter daha belirlenir.

• Kalan kariyer seçeneklerini ikisini tek seferde birlikte ele alarak belirlenen kariyer kriterlerine göre kariyer seçeneklerinin avantaj ve dezavantajlı yönleri kıyaslayarak listelenir.

• En iyi ve en iyi ikinci kariyer kriterleri sıraları ve önem derecelerine göre puanlanır.

• Karar verilen kariyer seçeneğinden memnun olup olmama durumu değerlendirilir.

• Belirlenen en iyi kariyer alternatif(ler)ine kabul edilebilme olasılığı değerlendirilir.

• Verilen kariyer kararını uygulama koymak için kısa, orta ve uzun vadeli hedefleri içeren bir plan yapılarak harekete geçilir.

Geribildirim Aşaması:

Bu aşamanın amacı verilen kariyer kararı(ları)ndan memnun olma derecesinin değerlendirilmesidir. Verilen kariyer kararının önceki aşamalara geriye dönerek değerlendirildiği, aşamaların tekrar gözden geçirildiği, eğer varsa değişikliklerin yapıldığı bir aşamadır. Bu aşama sadece kariyer karar verme sürecinin sonunda değil her aşamanın sonunda işe koşulan bir kontrol mekanizması rolünü üstlenmektedir.

3.4.5.Kariyer Karar Verme Grup Rehberliği Programı Uygularken Kullanılacak