Bilgi Eksikliğinden Kaynaklanan Kariyer Karar Verme Güçlüklerine İlişkin Bulguların Tartışılması ve Yorumu

“Kariyer karar verme grup rehberliği programının uygulandığı deney grubundaki öğrencilerinin bilgi eksikliğine ilişkin kariyer karar verme güçlük düzeyleri, plasebo kontrol grubundaki öğrencilerinkinden anlamlı düzeyde azalacaktır.” biçiminde ifade edilen altıncı denenceye ilişkin bulgu, bu denencenin desteklendiğini göstermiştir (Bkz. Tablo 21). Daha açık bir anlatımla, bu araştırmada geliştirilen kariyer karar verme grup rehberliği programının deney grubundaki öğrencilerinin kariyer karar verme sürecine girdikten sonraki evrede bilgi eksikliğinden kaynaklanan güçlüklerini azaltmada etkili bulunmuştur. Ayrıca kariyer karar verme grup rehberliği programının etki büyüklüğüne bakıldığında bilgi eksikliğinden kaynaklanan kariyer karar verme güçlük

düzeylerindeki anlamlı azalmada büyük düzeyde bir etkiye sahip olduğu ve bu etkinin %82’sinin uygulanan kariyer karar verme grup rehberliği programından kaynaklandığı söylenebilir.

Çeşitli betimsel araştırmalarda ergen öğrencilerin kendileri, kariyer alternatifleri, üst öğrenim kurumları hakkında bilgi sahibi olmadıkları bulunmuştur. Bu araştırmalarda adları geçen bilgi eksikliklerinin kariyer kararsızlıklarına ve kariyer karar verme güçlüklerine yol açtığı ileri sürülmektedir (Bacanlı, 2006, Çakır, 2003, Gordon ve Meyer, 2002; Johnson, 2000, Julien, 1999). Nitekim Germeijs ve Verschueren (2006a) lise öğrencilerinin kariyer karar verme sürecini tanımlamak için geliştirdikleri kariyer karar verme modeli ile bireylerin kariyer kararını nasıl verdiklerini ve kariyer karar verme sürecindeki gelişimlerini belirtmeyi amaçladıkları araştırmalarında test ettikleri modele dayanarak lise öğrencilerinin kariyer seçimlerinin birbirlerini takip eden evrelerden oluştuğunu bulmuşlardır. Öğrencilerin kendilerinden beklenilen görevlerden özellikle kariyerleri, kendilerini ve çevredeki kariyer olanaklarını araştırma davranışlarının her evrede farklılıklar gösterdiğini bulmuşlardır. Bu bulgulara dayanarak araştırmacılar kariyer karar verme sürecinin ilk evresinde olan ergenlerin kendileri ve kariyer alternatifleri hakkında bilgi toplamalarını, kariyer karar verme sürecinin son evresinde ise elde etmiş oldukları bilgileri derin ve ayrıntılı bir şekilde araştırmalarını önermektedirler. Bu önerilerinin gerçekleştirilmesi durumunda, ergenlerin ilerde yapacakları kariyer seçimlerinden memnun olacaklarını belirtmektedirler. Bu bulgular sunulan bu araştırmanın altıncı denencesini destekler niteliktedir.

Bu araştırmanın altıncı denencesine ilişkin bulgu çeşitli araştırmanın bulgularını desteklemektedir. Özellikle Gati ve arkadaşlarının (2001) bilgisayarlı üç kariyer rehberlik sisteminin kombinasyonlarını genç yetişkinlerin kariyer kararını vermede bilgi eksikliğinde kaynaklanan kariyer karar verme güçlüklerini azaltmada etkili olduğunu bulmuşlardır. Bunun yanı sıra bu araştırmada hazırlık, bilgi eksikliği ve tutarsız bilgi ana kategorilerine ilişkin kariyer karar verme güçlükleri arasından en fazla anlamlı düzeyde azalmanın bilgi eksikliği ana kategorisine ilişkin puanlarda olduğu bulunmuştur.

Woodman (2008) koçlu ve koçsuz kariyer planlama kursunun kariyer karar verme güçlüklerini azaltmadaki etkisini incelediği koçlu ve koçsuz iki deney grubu ve bir kontrol grubuna ilişkin sonuçların karşılaştırıldığı araştırma bulguları da bir sömestr süren koçlu ve koçsuz kariyer kursunun üniversite öğrencilerinin KKVGÖ’nün bilgi

puanlarını anlamlı düzeyde azalttığını, kontrol grubunda ise anlamlı bir farklılaşmanın olmadığını göstermiştir. Ayrıca Reese ve Miller’in (2006) araştırmasında da kariyer gelişimi kursu kariyer kararını vermemiş üniversite öğrencilerinin üç ana kategorisine ilişkin toplam puanlar arasında en fazla azalma bilgi eksikliğinden kaynaklanan ana kategoriye ilişkin puanlar olmuştur. Bu araştırmanın altıncı denencesine ilişkin bulgu, yukarıda özetlenen araştırmaların sonuçlarını desteklemektedir. Öğrencilerin bilgi eksikliklerinden kaynaklanan güçlük düzeylerindeki anlamlı düşüşün, kariyer karar verme grup rehberliği programından uygulanan benlik hakkındaki farkındalık sağlayan, meslekler, kariyer karar verme süreci hakkında bilgi veren ve bunlar hakkında nasıl ve hangi yollarla bilgi elde edebileceklerini içeren etkinliklerden kaynaklanmış olabileceği söylenebilir.

Özellikle kariyer karar verme sürecinin başında olan ergenler, kariyer kararı verirken hangi özellikleri dikkate almaları gerektiğini, yetenek ve ilgileri ile mesleklerin özelliklerini nasıl uzlaştırması gerektiğini ve bu süreçte hangi adımların izlenmesi gerektiğini bilmeyebilir. Bu da onların ideal bir kariyer karar vermesini engelleyen güçlüklere yol açabilmektedir.

“Kariyer grup rehberliği programının uygulandığı deney grubundaki öğrencilerinin kariyer karar verme süreci hakkında bilgi eksikliğine ilişkin güçlük düzeyleri, plasebo kontrol grubundaki öğrencilerinkinden anlamlı düzeyde azalacaktır.” biçiminde ifade edilen yedinci denenceye ilişkin bulgu bu denencenin desteklendiğini göstermiştir (Bkz. Tablo 23). Daha açık bir anlatımla, kariyer karar verme grup rehberliği programı, uygulandığı deney grubundaki öğrencilerinin kariyer karar verme sürecinin içerdi spesifik basamakları, bu basamaklarla ilgili spesifik bilgileri ve bir kararın nasıl verildiği ile ilgili bilgileri bilmemelerinden kaynaklanan güçlükleri azaltmada etkili bulunmuştur. Ayrıca kariyer karar verme grup rehberliği programının etki büyüklüğüne bakıldığında kariyer karar verme süreci hakkında bilgi eksikliğinden

kaynaklanan kariyer karar verme güçlük düzeylerindeki anlamlı azalmada orta düzeyde bir etkiye sahip olduğu ve bu etkinin %84’ünün uygulanan kariyer karar verme grup rehberliği programından kaynaklandığı söylenebilir.

Bu etkinin kariyer karar verme grup rehberliği programında yer verilen karar verme basamaklarının öğretilmesini içeren, kariyer karar verme ile ilgili sistematik bir yöntem olarak adlandırılan ardışık eleme yönteminin nasıl uygulanacağı ile ilgili etkinlik ve uygulamalara yer verilmesinden kaynaklandığı şeklinde yorumlanabilir.

Ayrıca yedinci denenceye ilişkin bu bulgu ilgili literatürdeki önceki bazı deneysel araştırmaların sonuçları tarafından da desteklenmektedir. Roaten (2004) lise öğrencililerinin kariyer gelişimi ve kariyer karar verme beceri düzeylerini geliştirmek için Gati ve Asher’in (2001a) üç evreli kariyer karar verme modelinin ön eleme evresine bilgi işleme modeline ve Holland’ın tipolojine dayalı eklektik bir kariyer karar verme müdahale programı geliştirmiştir. Araştırmanın sonuçları bu programın uygulandığı deney grubundaki öğrencilerin kariyer karar verme süreci hakkındaki bilgilerinin, kariyer karar verme becerilerinin ve kariyer gelişimi düzeylerinin anlamlı olarak arttığını göstermiştir. Pinder ve Fitzgerald (1984) Bilgisayarlı Kariyer Rehberlik Sistemleri’nin (BKRS) üniversite öğrencilerinin kariyer kararlarına bağlılıklarına etkisini araştırmışlardır. Araştırmada bilgisayarlı kariyer rehberlik sistemi uygulandığı deney grubundaki öğrencilerin kariyer kararlarına bağlılıklarının anlamlı olarak arttığı, kontrol grubundaki öğrencilerin kariyer kararlarına bağlılıklarında artmanın olmadığı görülmüştür. Yedinci denenceye ilişkin bulgunun özellikle Gati ve diğerlerinin (2001) araştırmasının bulgularına çok benzerlik gösterdiği söylenebilir. Çünkü Gati ve diğerlerinin (2001) araştırmasında da bilgisayarlı üç kariyer rehberlik sistemleri hem tek başlarına hem de kombinasyonları şeklinde uygulandığında genç yetişkinlerin kariyer karar verme süreci hakkında bilgi eksikliğinden kaynaklanan güçlüklerini azaltmada etkili olmuştur. Yedinci denenceye ilişkin bulgu Beach’in (1993) araştırmasının bulgularına da benzemektedir. Beach (1993) de kariyer karar verme hazırlık aşamasındaki üniversite öğrencilerine karar vermenin basamaklarını öğretmeyi amaçlayan kariyer rehberliğini uygulamıştır. Bu uygulamaya katılan öğrencilerin bir yandan kariyer karar verme basamaklarını öğrenirken diğer yandan uygulamada sunulan çok sayıdaki kariyer seçenekleri arasından kendilerine en uygun olanları seçtikleri görülmüştür.

Birey ne istediğini, örneğin ne tür çalışma şartlarını tercih ettiğini ya da karar verme aşamasında neleri hesaba katması gerektiğini tam olarak bilemeyebilir. Ya da karar verme sürecinde hangi yetenekleri, ilgileri ve kişilik özelliklerine sahip olduğu konusunda yeterli bir algısı olmayabilir. Bu durum ise kariyer karar verme güçlüklerine yol açabilir. “Kariyer grup rehberliği programının uygulandığı deney grubundaki öğrencilerinin benlik hakkındaki

bilgi eksikliğine ilişkin kariyer karar verme güçlük düzeyleri, plasebo kontrol grubundaki öğrencilerinkinden anlamlı düzeyde azalacaktır.” biçiminde ifade edilen sekizinci denenceye ilişkin bulgu, bu denencenin desteklendiğini göstermiştir (Bkz. Tablo 25). Bu bulguya göre, bu araştırmada çağdaş kariyer karar verme modellerine

dayanılarak geliştirilen kariyer karar verme grup rehberliği programının uygulandığı deney grubundaki öğrencilerinin kendilerini yani benlik kavramlarını oluşturan yetenekleri, ilgileri, değerleri gibi kişilik özelliklerini, sosyoekonomik özelliklerini ve kariyer tercihlerini yeterince tanıyamamadan kaynaklanan kariyer karar verme güçlüklerini azaltmada etkili bulunmuştur. Ayrıca kariyer karar verme grup rehberliği programının etki büyüklüğüne bakıldığında benlik hakkında bilgi eksikliğinden

kaynaklanan kariyer karar verme güçlük düzeylerindeki anlamlı azalmada büyük düzeyde bir etkiye sahip olduğu ve bu etkinin %85’inin uygulanan kariyer karar verme grup rehberliği programından kaynaklandığı söylenebilir.

Gordon ve Meyer (2001) ve Akos ve diğerleri (2004) bireyin kendisi hakkında edindiği bilgilerin özellikle kariyer karar verme sürecinin başında hayati önem taşıdığını ve ileride verilecek kariyer kararından memnun olup olmamayı etkileyen en önemli faktör olduğunu belirtmektedirler. Bazı araştırmacılar da bireyin kendisini yani yeteneklerini, ilgilerini, mesleki değerlerini, sosyoekonomik özelliklerini ve kariyer tercihlerini tanımamasının kariyer karar verme güçlüklerine sebep olacağını ileri sürmektedirler (Gati ve diğerleri, 1996; Lanchester ve Rudolph, Perkins ve Patten, 1999; Mau, 2001; Super, 1990). Dolayısıyla sekizinci denenceye ilişkin bulguyu bu görüşleri ve önceki bazı deneysel araştırmaların sonuçlarını desteklemektedir. Örneğin; Gati ve diğerlerinin (2001) araştırmasında bilgisayarlı üç kariyer rehberlik sistemi ve kombinasyonları genç yetişkinlerin kariyer karar verme sürecinde kendilerini tanımamalarından kaynaklanan güçlüklerini azaltmada etkili olmuştur. Yine Reese ve Miller’in (2006) üniversite öğrencilerinin kariyer karar verme yetkinlik algılarına ve kariyer karar verme güçlüklerine kariyer gelişimi kursunun etkisini inceledikleri araştırmada da bu kursa katılan öğrencilerin kendilerini tanımamalarından kaynaklanan kariyer karar verme güçlüklerinin azaldığı bulunmuştur. Bu kursa katılmayan kontrol grubundaki öğrencilerin ise kariyer karar verme güçlükleri kategorilerinin hiçbirinde anlamlı bir azalma olmamıştır.

Sekizinci denenceye ilişkin bu bulgu, ayrıca Oweini ve Abdo’nun (2000) grupla kariyer psikolojik danışmanlığı uygulamasının lise öğrencilerinin kendilerini tanıma ve kariyer tercihleri hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalarında etkili olduğunu buldukları araştırmanın bulgusunu da desteklemektedir.

“Kariyer grup rehberliği programının uygulandığı deney grubundaki öğrencilerinin meslekler hakkında bilgi eksikliğine ilişkin kariyer karar verme güçlük

düzeyleri, plasebo kontrol grubundaki öğrencilerinkinden anlamlı düzeyde azalacaktır.” biçiminde ifade edilen dokuzuncu denenceye ilişkin bulgu, bu denencenin desteklendiğini göstermiştir (Bkz. Tablo 27). Bu bulgu, kariyer karar verme grup rehberliği programının uygulandığı deney grubundaki öğrencilerin meslekler hakkında yeterli bilgilere sahip olmamalarından ve meslekleri incelememelerinden kaynaklanan kariyer karar verme güçlüklerini azaltmada etkili olmuştur. Ayrıca kariyer karar verme grup rehberliği programının etki büyüklüğüne bakıldığında meslekler hakkında bilgi

eksikliğinden kaynaklanan kariyer karar verme güçlük düzeylerindeki anlamlı azalmada büyük düzeyde bir etkiye sahip olduğu ve bu etkinin %84’ünün uygulanan kariyer karar verme grup rehberliği programından kaynaklandığı söylenebilir.

Dokuzuncu denenceye ilişkin bulgu bir yandan ilgili literatürdeki kariyer karar verme sürecinde bireyin kendisine en uygun mesleği seçebilmesi için öncelikle kendisi ve meslekler hakkında bilgi sahibi olmasının önemli olduğuna ilişkin görüşleri (Akos ve diğerleri, 2004; Crites, 1969, Super, 1990; Gati ve diğerleri, 2001) ve önceki bazı deneysel araştırmaların sonuçlarını desteklemektedir. Dokuzuncu denencenin bulgusu Gati ve diğerlerinin (2001) bilgisayarlı üç kariyer rehberlik sistemlerinin ve kombinasyonlarının genç yetişkinlerin kariyer karar verme sürecinde meslekler hakkında bilgi eksikliklerine sahip olmalarından kaynaklanan güçlükleri azaltmada etkili olduklarını buldukları araştırmanın sonuçlarını desteklemektedir. Ayrıca bu bulgu, Reese ve Milller’in (2006) henüz kariyer kararını vermemiş öğrencilere, yapılandırılmış ev ödevleri, grup etkinlikleri, web destekli meslekler hakkında bilgi verme vb. teknikleri içeren kariyer gelişim kursunun öğrencilerin en çok meslekler hakkında bilgi eksikliği güçlüklerinde azalmaya yol açtıklarını buldukları araştırma sonuçları tarafından da desteklenmektedir.

Hem Gati ve diğerlerinin (2001) araştırmasında hem de sunulan bu araştırmada deneysel işlem sonrasında 10 kariyer karar verme güçlükleri alt kategorileri arasından en fazla puan azalmasının “meslekler hakkında bilgi eksikliğinden kaynaklanan güçlük kategorisinde olduğu dikkati çekmektedir. Osborn ve diğerleri (2003) bilgisayarlı kariyer rehberlik sistemlerinin özellikle kariyer karar verme güçlükleri arasında en çok meslekler hakkında bilgi eksikliğinden kaynaklanan kariyer karar verme güçlüklerini azaltmada etkili olduğunu ileri sürmektedirler. En çok anlamlı azalmanın meslekler hakkındaki güçlüklerde görülmesinin nedeni, özellikle bilgisayarlı kariyer karar verme sistemlerinin mesleklere ilişkin bilgileri sistematik, hızlı ve güvenilir şekilde

kullanıcılara sağlamada çok etkili olduğu şeklinde yorumlanabilir. Bu araştırmada da deney grubundaki öğrencilere mesleklere ilişkin bilgisayar ve internet vasıtasıyla sistematik şekilde bilgiler edinmelerine yardımcı olunmuştur. Gerek bilgisayarlı kariyer rehberlik sitemlerini gerekse bu araştırmada uygulanan kariyer karar verme grup rehberliği programının meslekler hakkındaki mevcut bilgileri toplama ve deneklere sunmada daha kullanışlı yöntemler olduklarını düşündürmektedir.

“Kariyer grup rehberliği programının uygulandığı deney grubundaki öğrencilerinin bilgi elde etme yolları hakkında bilgi eksikliğine ilişkin kariyer karar verme güçlük düzeyleri, plasebo kontrol grubundaki öğrencilerinkinden anlamlı düzeyde azalacaktır.” biçiminde ifade edilen onuncu denenceye ilişkin bulgu, bu denencenin desteklendiğini göstermiştir (Bkz. Tablo 29). Daha açık bir anlatımla kariyer karar verme grup rehberliği programının uygulandığı deney grubundaki öğrencilerinin kendileri, meslekler, iş dünyası, iş arama becerileri ve benzerleri gibi ek bilgi toplama yolları hakkındaki bilgi eksikliklerinden kaynaklanan kariyer karar verme güçlüklerini azaltmada etkili olmuştur. Ayrıca kariyer karar verme grup rehberliği programının etki büyüklüğüne bakıldığında bilgi elde etme yolları hakkında bilgi

eksikliğinden kaynaklanan kariyer karar verme güçlük düzeylerindeki anlamlı azalmada orta düzeyde bir etkiye sahip olduğu ve bu etkinin %85’inin uygulanan kariyer karar verme grup rehberliği programından kaynaklandığı söylenebilir.

Onuncu denencenin bulgusu önceki bazı deneysel araştırmaların bulguları ile tutarlıdır. Julien (1999) Kanadalı ergenlerin karar verme becerileri, kariyer değerleri, iş hakkında nasıl bilgi edinileceği, nasıl iş aranacağı ve iş arama becerileri hakkında bilgilerinin yetersiz ve eksik olduğunu bulmuştur. Araştırmacı, bu öğrencilere yardımcı olmak için onlara bir kariyer müdahale programı uygulamıştır. Bu programın uygulandığı öğrencilerin kariyer karar verme becerilerin geliştiği ve kariyer kararsızlıklarının azaldığı görülmüştür. Onuncu denencenin bulgusu özellikle Gati ve diğerlerinin (2001) ve Reese ve Miller’in (2006) araştırma sonuçları ile örtüşmektedir. Bu araştırmada ve yukarda sözü edilen araştırmalarda öğrencilere hangi yollardan daha güvenli bilgi elde edebilecekleri, interneti ve bilgisayarı kullanarak meslekler ve kendileri hakkında nasıl doğru bilgiler toplayabilecekleri ve nerelerde iş arayabileceklerini içeren uygulamalara yer verilmiştir. Özellikle bu araştırma kapsamında İşkur’un internet sitesi, çeşitli bilgisayar programları (Bilgisayarlı Kendini

Değerlendirme Envanteri, Meslekler Sözlüğü) ve çeşitli kariyer sitelerinden yararlanılmıştır.

5.4. Tutarsız Bilgilerden Kaynaklanan Kariyer Karar Verme Güçlüklerine İlişkin