Tanımlama
Karar dengesi çalışması (KDÇ), davranış değişimine yol açacak motivasyonun inşa edilmesinde kullanılan bir motivasyonel görüşme aracıdır. Sıklıkla kısa MG müdahalelerinde kullanılan bir yöntem olarak ortaya çıkmaktadır.
Janis ve Mann’ın (1977) karar-verme modelinden türemiş bir yöntemdir(131). Karar vermenin kazanç ve kayıplarının karşılaştırıldığı bir ‘denge cetveli’ ine girilen tüm ilgili düşüncelerin dikkatle incelenmesidir. KDÇ’de iki faktör ön plana çıkmaktadır: Kazançlar ya da davranış değişikliğinin yararları ve kayıplar ya da davranış değişikliğinin kayıpları(132). Karar dengesi, davranışın avantaj ve dezavantajlarının ağırlığı şeklinde tanımlanabilir. Kişiler
20 davranışlarını değiştirmeleri için ve değiştirmelerine karşı olan bireysel nedenlerini listelerler. Terazi/tahterevalli metaforunu kullanmak, ambivalansı açıklamaya yardımcıdır. Terazinin her iki yanında da iki tip ağırlık bulunur. Birisi davranışın algılanan yararları diğeri ise davranışın algılanan zararları anlamına gelmektedir. Kişi, ambivalansa sebep olan kar-zarar arasında dengeyi kurabilmek için sürekli motivasyon göstermek zorundadır. Bu durumu kavramsal olarak açıklamanın diğer bir yolu da kişinin davranışlarının yarar ve zararlarını nasıl algıladığıyla ilgili olan denge aşamasıdır. Denge aşaması çelişkilerle doludur. Ambivalansı deneyimlemek kişi için karmaşık, şaşırtıcı ve sinir bozucudur(84). KDÇ, değişimle ilgili ambivalansı keşfetme ve çözmeye yardımcı olma amacıyla kullanılan bir araçtır. Kişinin ambivalansını etkiler, birbiriyle yarışan motivasyonel faktörleri açıklar ve kişiyi değişimin olasılığını değerlendirmede cesaretlendirir. Yapılandırıcı bir KDÇ sadece mevcut motivasyonu pasif olarak değerlendirmez, motivasyonu etkileyecek şekilde işler(97,132). KDÇ, kişinin kararlarına iştirak eden faktörler konusunda kişiyi bilinçlendirerek karar verme sürecindeki farkındalığı arttırır, karar verme hatalarını azaltır. Janis (1968) ve Mann (1972)’ın yayınlamış olduğu çalışmalar, KDÇ’nin kişilerin kariyerleriyle ilgili daha etkili karar vermelerine yardımcı olduğunu göstermiştir. Prochaska ve arkadaşları (1994), KDÇ’nin madde kullanımını değiştirmeye hazır olmanın iyi bir göstergesi olduğunu; Sellman ve arkadaşları (2001) ise KDÇ’nin kısa motivasyonel müdahale yönteminin başarılı bir bileşeni olduğunu belirtmişlerdir(133,134).
Alkol ve madde kullanım bozukluğunda karar dengesi çalışması
Alkol ve madde kötüye kullanımı/ kullanım bozukluğu olan olgularda MG etkililiğini araştıran çalışmalar çok sayıdadır. Bu çalışmalarda MG, karar dengesi çalışmasını da içermektedir. Öte yandan, MG stratejilerinden yalnızca karar dengesi çalışmasını kullanarak araştırma yapan çalışmalar sınırlı sayıdadır.
Riskli alkol kullanımı olan üniversite öğrencileriyle yapılan bir çalışmada, öğrenciler rastgele şekilde üç gruba ayrılmıştır. Gruplardan birine karar dengesi çalışması yüz yüze 30 dakika süreyle, diğer gruba ise yazılı olarak uygulanmış; üçüncü gruba ise herhangi bir müdahalede bulunulmamıştır. 2 haftalık kısa izlem ve 6 aylık uzun izlemde karar dengesi çalışmasının alkol kullanımını azaltma yönünde etkililiğini destekleyecek anlamlı bir sonuç bulunamamış ancak yüz yüze çalışma yapılan öğrencilerin yazılı çalışma yapılan öğrencilere
21 kıyasla alkol kullanımının zararlarını ve alkolü bırakmanın yararlarını daha çok ifade ettikleri belirlenmiştir(135).
KDÇ’nin etkililiğini araştırmak üzere yüksek alkol tüketimi olan üniversite öğrencileri arasında yapılan bir başka çalışmada ise KDÇ’nin tek başına etkili ve hızlı sonuç alınan bir müdahale olduğu gösterilmiştir. Katılımcılardan değişimle ilgili avantaj-dezavantajlarından oluşan bir liste hazırlamaları ve bunları önem sırasına göre derecelendirmeleri istenmiş, ardından önem derecesine göre MG prensipleri içerisinde 10’ar dakika süren görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeden sonra 1 ay boyunca izlenen katılımcıların kontrol grubuna göre içmeye niyetlendikleri alkol miktarının azaldığı, alkolü bırakma motivasyonlarının arttığı belirlenmiştir(132).
Yoğun alkol kullanımı olan üniversite öğrencileriyle yapılan bir başka çalışmada, KDÇ’nin alkol kullanım miktarını azaltma yönünde etkili olduğu gösterilmiştir(136).
2008 yılında hastanemiz tıp öğrencileriyle yapılan ve sigara kullanma davranışı üzerine eğitsel yaklaşım ile KDÇ’nin etkisini karşılaştıran çalışmada bir gruba 15 dakika süreyle KDÇ uygulanmış, bir gruba 15 dakika süreyle eğitici bilgilendirme yapılmış bir gruba ise ilişkisiz bir müdahale olarak 15 dakika süreyle tematik algı testi uygulanmıştır. KDÇ’nin kısa ve uzun dönemde sigara kullanımını azaltmaya verilen önemi, kısa dönemde sigara kullanımını azaltmaya hazır olma düzeyini iki gruba kıyasla anlamlı ölçüde arttırdığı; kısa dönemde sigara tüketim miktarını iki gruba kıyasla azaltırken uzun dönemde eğitsel yaklaşım grubu ile arasındaki farklılaşmanın kaybolduğu şeklinde sonuç alınmıştır(137).
Riskli alkol kullanımında KDÇ’nin bir motivasyonel müdahale bileşeni olarak kullanılmasıyla ilgili 2012 yılında yapılmış bir meta-analizde ise KDÇ’nin yüz yüze yapılan motivasyonel müdahaleler içinde daha küçük bir etki büyüklüğü ile ilişkili olduğu ifade edilmiştir(138). Aynı çalışmaların bir çoğunu içeren ikinci bir meta-analiz ise tam tersi bir sonuca vararak müdahalelere KDÇ’nin dahil edilmesiyle etki büyüklüğünün arttığını belirtmiştir(139).
Özetle, alkol ve madde kullanımını azaltmak ya da durdurmak üzere yürütülen MG çalışmalarıyla ilgili bulgular karmaşıktır. MG’nin önemli bir bileşeni olan karar dengesinin tek başına incelendiği çalışmalar ise sınırlı sayıdadır.
22