Kara Film Üzerine Türsel Tartışmalar Kara film üzerine yazan hemen her eleştirmen

farklı şekillerde tanımlamış, sınıflandırmıştır.

“Pek çok eleştirmen [kara film içinde] farklı birleştirici öğeler bulmuştur: motif ve ton

(Durgnat, 1970), sosyal altyapı ve sanatsal/kültürel etkiler (Schrader, 1971), ikonografi, ruh hali ve karakterizasyon (McArthur, 1972), görsel stil (Place ve Peterson, 1974), ‘hard boiled’ geleneği (Gregory, 1976), anlatı ve ikonografi (Dyer, 1977), te

(Kaplan, 1978), bir master olay örgüsü paradigması (Damico, 1978), yapım koşulları (Kerr, 1979), paranoya (Buchsbaum, 1986) ve anlatı modelleri (Telotte, 1989)”264

Walker’ın bu saptamalarına ek olarak e önemli yaklaşımların da altını çizer:

“Örneğin Higham ve Greenberg ve Paul Kerr kara filmi bir tür olarak ele almış; Raymond

Durgnat ve Paul Schrader daha çok bir ‘ruh hali’ ve ‘ton’ olarak görmüş; Janey Place ve Robert Porfirio bir ‘akım’ olarak tanımlamıştır

Tuska’nın kara filmi ‘hem bir görüntü stili, hem de insan varoluşu ve toplum üzerine bir perspektif’ olarak konumlandırması olmuştur.”265

Bunlara ek olarak Munby, kara filmi gangster filmlerinin bir devamı niteliğindeki bir “döngü”266, Maltby “dedektif – gizem Melodramları, toplumsal

sorun - suç filmleri ve psikolojik dramalar”267, Muller “cinayet draması”268, Andrew Spicer’ın F. Stanley’in 1944 yılı yazısından aktardığı şekilde “kanlı et (red meat)”269

264 _{Michael Walker, “Film Noir – Introduction”, The Movie Book of Film Noir, Der: Ian Cameron, Cassell}

Illustrated, Londra, 1994, s. 8.

265 _{Krutnik, a.g.e., s. 17.}

266 _{Jonathan Munby, Public Enemies, Public Heroes: Screening the Gangster from ‘Little Caesar’ to}

‘Touch of Evil’, University of Chicago Press, Chicago ve Londra, 1999, s. 40.

267 _{Richard Maltby,”The Politics of the Maladjusted Text”, The Movie Book of Film Noir, Der: Ian}

Cameron, Cassell Illustrated, Londra, 1994, s. 39.

268 _{Eddie Muller, The Lost World of Film Noir – Dark City, St. Martin’s Press, New York, 1998, s. 55.} 269 _{Andrew Spicer, Film Noir, Pearson Education Limited, İngiltere, 2002, s. 1.}

118

no Frank ise “suç maceraları ya da psikopat suç filmleri”277 olarak nin tanımlayıcı tarifini eleştirmenlerinin gözünd a Amerik lana yayılır ve aynı şekilde biçimi kesin olarak tanımlama konusunda yetersizdir.”280

ve D. Marsham’ın 1947 tarihli yazısından aktardığı şekilde “ölümcül drama (morbid

drama)”270 Hirsch “suç filmlerinin bir alt dalını teşkil eden bir döngü”271, Borde ve Chaumeton “ölüm filmi”272, Krutnik “bütün tanımlamaların bir karışımı”273, Altman “atmosfer”274, Neale “psikolojik gerilim”275, Schatz “üslup”276 ve kara filme Film

Noir adını veren Ni

sınıflandırır.

Kara filmin kesin türsel sınırlamalarla bağlarını koparıp, onu türü oluşturan niteliklerle ilişkilendiren en etkili çalışma Paul Schrader’ın 1972 tarihli yazısı olmuştur. Yazar bu metinde kara filmi bir tür olarak değil, bir ton, ruh hali ve stil ile tanımlar ve şöyle söyler: “Kentin Gece hayatını konu alan bir filmin ‘kara film’

olması gerekmediği gibi, bir ‘kara film’in suç ve yozlaşmayla ilgili olması da gerekmez. Kara film türden çok tarzla tanımlandığı için bir eleştirme

bir başkasınınkiyle karşılaştırmak neredeyse imkansızdır”.278

Hatta kara filmin neredeyse 20 yıl boyunca Amerikalı film en kaçmasını da bu yazarların stile olan mesafesine bağlar:

“Amerikalı eleştirmenlerin konu görsel stile geldiğinde kavrayışları her

zaman düşüktür. Kahramanları gibi kara film temadan çok stille ilgilidir, oys alı eleştirmenler geleneksel olarak stilden daha çok temayla ilgilenirler.”279

Ancak Telotte kara filmin sadece stile indirgenmesine karşı çıkar ve şöyle söyler: “Noir ‘stili’ ele aldığı konunun kendisi gibi son derece geniş bir a

270

y.a.g.e., s. 1.

271 _{Foster Hirsch, The Dark Side of the Screen – Film Noir, Da Capo Press, Cambridge, 1981, s. 12.} 272 _{R. Borde ve E. Chaumeton, A Panorama of American Film Noir 1941-1953, Fransızca’dan}

İngilizce’ye çeviren Paul Hammond, City Lights Books, San Francisco, 2002, s. 5.

273 _{Krutnik, a.g.e., s. 17.} 274 _{Altman, a.g.e., s. 331.}

275 _{Steven Neale, Genre and Hollywood, Routledge, Londra, 2000, s. 169.}

276 _{Thomas Schatz, Hollywood Genres: Formulas, Filmmaking, and the Studio System, Random House,}

New York, 1981, s. 111.

277 _{Nino Frank, (1946), “A New Kind of Police Drama: The Criminal Adventure”, Film Noir Reader 2,}

Der: Alain Silver ve James Ursini, Limelight Editions, New York, 2003, s. 15.

278 _{Paul Schrader (1972), “Kara Film Üzerine Notlar”, Sinemasal Dergisi, Çev. Meral Özçınar, İzmir,}

Bahar 2004, s. 15.

279

y.a.g.e., s. 21.

280 _{J.P. Telotte, Voices in the Dark – The Narrative Patterns of Film Noir, University of Illinois Press,}

119

Telotte’den iki yıl sonra Krutnik de aynı görüşü savunur ve kara filmin tam bir stil olarak görülemeyeceğini ve Schrader’ın tanımladığı unsurların sadece kara filme özgü olmadığını ifade eder.

“… ‘noir’ stili olarak görülen olay, anlatı ve tematik uylaşımlar ve anlatısal işlemlerle bağlaşım içinde olduğunda ‘noir’ olarak görülebilecek, birbirine benzemeyen stilistik imlemelerin bir dizisi olma eğilimi taşır… Paul Schrader ya da Place ve Peterson gibi eleştirmenlerce tanımlanan unsurlar sadece kara filme özgü olmadığı gibi, suç filmleri türüne ve hatta 1940’ların sinemasına bile özgü değildir.”281

Dale E. Ewing de kara film için kullanılan stil kavramını yetersiz ve zorlama bir tanımlama olarak görür: “Terimin kendisi, stilin, anlamın sinemada bulunacağı

yegana alan olduğunu düşünen film eleştirmenlerinin icadıdır… kara film terimi kavramın tam tanımını vermek için çok geniş yelpazede kullanılmıştır.”282

Biçim ve içerik gibi film türünü oluşturan öğelerden olan stil yerine doğrudan belirli bir türsel kategoriye sokulacak olursa pek çok sinema tarihçisi kara filmi suç filmleri türüne dahil etme eğilimi gösterir.

Foster Hirsch açık biçimde bu eğilimi dile getirenlerdir: “Noir [kara film]

Amerikan suç filmleri içinde bir alt daldır.”283 Deniz Girginkoç da Robin Buss’tan yaptığı alıntıyla bu görüşü desteklerken suç ile dedektif filmlerini birbirinden ince bir çizgiyle ayırır: “Öncelikle bu filmler … herhangi bir dedektiflik macerasından çok

suç öyküleri olarak dikkat çekmekteydi.”284

Bir dedektiflik hikayesi olan ve Schrader’ın kara filmin miladı olarak belirlediği Maltese Falcon filminden iki yıl sonra boy gösteren yeni yönelimler anlatıya dair bir kaymayı da beraberinde getirir. Bu kayma da bugün kara filme prestijli konumunu ve etkileyici görselliğini sağlayan tonu yaratmıştır. “Kara film iş

üzerindeki dedektiften suç olgusuna odak kaydırdığında filmlerin tonu dikkat çekici biçimde karanlıklaşır, tehditkar ve istikrarsız hale gelir.”285

Spencer Selby de kara filmin tarihsel, stilistik ve tematik olarak 1940 ve 50’lerin Amerikan suç filmleri içinde önemli bir role sahip olduğunun altını çizerken

281 _{Krutnik, a.g.e., s. 19.}

282 _{Dale E. Ewing, jr., “Film Noir: Style and Content”,}

Film Noir Reader 2, Der: Alain Silver ve James Ursini, Limelight Editions, New York, 2003, s. 73.

283 _{Hirsch, a.g.e., . 10.} 284

Deniz Girginkoç, “Kara Film”, Sinemada Anlatı ve Türler, Der. Fatma D. Küçükkurt, Ahmet Gürata, Vadi Yayınları, Ankara, 2004, s. 118.

285

120

önemli bir noktayı vurgular. Yazar kara filmle birlikte suç filmi türü altındaki diğer alt dalları da ortaya koyar.

“[Kırkların ve ellilerin Amerikan suç filmleri] suç dramaları, gangster filmleri, gizem

filmleri, gerilim filmleri ve psikolojik dramalara ait farklı ve çoğunlukla üst üste binen türsel başlıklardan oluşur. Verilen bu başlıklar altında geniş bir alt türler yelpazesi mevcuttur. Örnek olarak şunlar verilebilir: polisiye, dedektiflik, hapishane, soygun, dövüş ve gazete filmleri ve ayrıca, ‘kadın filmleri’ ve gotik ve Viktoryen melodramlar gibi melez türler.”286

Robert Ray ise kara filmin sadece suç filmleri türü içinde hapsolmadığını, diğer film türlerine de sirayet ettiğini söyler: “Ray her klasik türün bir kara film çeşitlemesi gerçekleştirdiğini ileri sürerek Johnny Guitar, The Far Country gibi filmleri ‘noir western’,

A Star Is Born ile It’s Always Fair filmlerini ‘noir müzikal’, Crossfire, Boomerang gibi

filmleri de ‘sosyal içerikli noir’ olarak adlandırır.”287

Selby de aynı görüşü paylaşır ve Dark City adlı kitabında kara film üreten 16 ayrı –suç filmi türüne ait olmayan- film türü sıralar ve toplam 91 ayrı film belirler. Bunlar arasında korku filmleri, romantik dramalar, savaş filmleri, bilimkurgu filmleri, renkli kara filmler, fantezi filmleri ve kostümlü dramalar sayılabilir.

Bu tarz türsel melezleşmeler konusunda da Paul Schrader son sözü söyler ve şöyle ifade eder: “1941-1953 arası hemen tüm Hollywood filmleri bazı ‘noir’ öğeleri

içerir.”288

Görüldüğü üzere kara filmin türsel sınıflandırması üzerine kaotik bir ortam mevcuttur. Ancak bu tezin amacı kara filmi herhangi bir türsel kategori içine yerleştirmek değildir. Bu çalışma kara filmin toplumsal işlevi (türsel tanımlamalar içinde sentaktiğe karşılık gelmektedir) üzerine yoğunlaşacak ve final bölümünde

Yapım Yönetmeliği bağlamında söylemsel niteliğine odaklanacaktır. Bu nedenle,

burada, türsel tartışmalara bir kenara koymak ve eleştirmen, yazar ve tarihçilerin kara filmin sosyo-kültürel bağlamı hakkındaki ifadeleri üzerine de özel olarak eğilmek gerekmektedir.

286 _{Spencer Selby, Dark City – The Film Noir, McFarland Classics, Kuzey Carolina, 1997, s. 1.} 287

Aktaran Girginkoç, a.g.e., s. 121.

 _{ayrıntılı bilgi için bkz. Selby, a.g.e., s. 201-203.} 288

121

2.1.3 Toplumsal ve Kültürel bir Olgu Olarak Kara Film