KAPSAYICI ÖĞRENME ORTAMLARI: EVRENSEL TASARIM İLKELERİ

Şekil 3. Öğrenme İçin Evrensel Tasarım Sunum

Bilgiyi birden fazla yolla sunmak (ses kayıtları, video gösterimleri, materyalle doğrudan etkileşime girmek/yaparak öğrenmek). Bu şekilde çocuk güçlü olduğu yanlarını kullanmak için fırsat bulur.

Farklılaşan tepki alma veya ifade ediş

Çocuğun materyalle etkileşime girebilmesi için yeteri kadar esneklik oluşturmak ve bildiğini farklı şekilde gösterebilmesi için tercihine bırakmak. Örneğin, seçtiği bir proje üzerinden çalışması ya

da bir ürün çıkarması.

Meşgul olma / etkileşimde bulunma

Çocuğu güdülemek ve güdülenmenin devamını sağlamak için farklı yollar aramak, çocuğun tercih yapmasına izin vermek, çocuklara kendilerini rahat hissettikleri ve yaşamlarıyla

ilişkilendirebildikleri seçenekler sunmak.

Evrensel Tasarım Hakkında Doğru Bilinenler

Öğretimi çocukların farklı gelişim ve öğrenme özelliklerine göre biçimlendirme Gelişim ve öğrenme üzerine odaklanma

Çocukların materyale erişimi, onunla etkileşimi ve bildiklerini göstermeleri üzerine odaklanma Farklı yöntemleri çocuk gereksinimi temelinde kullanabilme

Bir yaklaşım olarak sorunları azaltmaya odaklanma

Evrensel Tasarım Hakkında Yanlış Bilinenler

Müfredat ya da teknoloji platformu olduğu Bir öğretim yöntemi olduğu “Biz” ve “onlar” diye ayıran bir araç olduğu

Evrensel tasarıma dayalı öğrenmede,

 Çocuk merkezli, esnek ve gereksinimlere cevap veren bir program uygulanır; programda sabit hedefler ve içerik yerine çocuğun ilgi ve gereksinimlerine göre değişen içerik ve etkinlikler ön plana çıkarılır.  Çocuklara bilgi ve beceri edinmeleri için alternatifler sunulur; öğretim yön- tem ve teknikleri (düz anlatım, soru-cevap, alıştırma ve tekrar, oyun, drama, analoji, tartışma, zihinsel modelleme ve problem çözme, buluş yoluyla öğre- tim, araştırma inceleme, örnek olay vb.) çeşitlendirilir.

 Öğrenme ortamındaki materyaller çocukların ilgi, yetenek ve gereksinim- lerine göre çeşitlendirilir. Sözel, görsel, işitsel, motor gereksinimlere göre çeşitlendirmeler yapılır.  Öğrenme ortamında çocukların farklı gereksinimlerine göre ısı, ışık, ses, ha- valandırma, oturma düzeni, materyallerin yerleştirilme şekli gibi düzenleme- ler ve uyarlamalar yapılır.  Çocuklarla ve çocuklar arası iletişim, anlatım biçimi, sunuş şekli, soru sorma biçimi seçenekleri çeşitlendirilir.  Çocuklar arası etkileşim artırılarak iş birlikli öğrenme teşvik edilir.  Çocukların düzeylerini ölçen sonuç odaklı değerlendirmeler yanında onların gelişim ve öğrenmelerini ileriye taşıyacak, sürece dayalı değerlendirme yön- tem ve araçları da çoklu bilgi kaynakları (çocuğun kendisi, akranları, aile ve diğer öğretmenler), bilgi toplama şekilleri (gözlem, soru sorma, alıştırma, çocuk ürünleri) ve çoklu değerlendirme araçlarıyla (alıştırma kağıdı, anek- dot, kontrol listesi, derecelendirme ölçeği, rubrik, portfolyo) birlikte kullanı- lır.

Örnek Durumlarla Evrensel Tasarım

Örnek Durum 1:

Emir, 4 yaşındayken menenjit geçirmiş ve sol kulağında işitme kaybı oluşmuş bir çocuktur. Her ne kadar işitme kaybı olsa da biraz da ailesinin desteğiyle okumaya başlamıştır. Şu an 1. sınıfta olan Emir, dinozorlara, astronotlara meraklı ve sanat etkinliklerine çok yoğun biçimde odaklanan bir ço- cuktur. Emir’de işitme kaybı kaynaklı bir telaffuz ve ifade etme sorunu olduğunu gören öğretmeni bu durumun önüne geçmek için tedbirler düşünmektedir.

Emir için uyarlama ve düzenleme örnekleri:  Farklılaşan sunuş yöntemleri kullanmak

Öğretmen, telaffuz sorunlarını azaltmak ve konuşma akıcılığını artırmak amacıyla Emir’e model olması için okul kitaplarındaki metinleri okuyarak ses kaydı almıştır. Emir’in bu kaydı derste kulaklıkla dinlemesini sağlamıştır.

 Farklılaşan tepki alma veya ifade ediş biçimlerini kullanmak

Metinlerde geçen konularla ilgili sorular olduğunda öğretmen Emir’in sözlü yanıtlarının yanında görseller kullanmasını sağlamaktadır.

 Farklılaşan meşgul olma/etkileşimde bulunma yollarını kullanmak.

Sınıfta paylaşılan konularda Emir’in ilgi odağı olan dinozorların kullanılması, Emir’in derse olan dikkatini sürdürmesine yardımcı olmuştur.

Örnek Durum 2:

Gülden, 5 yaşında anaokuluna devam etmekte olan bir çocuktur. Canlı renkli nesneler ve kağıtlarla oynamayı seven çocuğun diğer çocuklarla beraber yapmayı en çok sevdiği şey sanat etkinlikleridir. Gülden’in genelde “yavaş” olduğunu düşünen öğretmeni, kısık sesle konuşan çocuğun yanıtlarının ar- kadaşlarını eğlendirdiğini hatta kıkırdamalara neden olduğunu fark etmiştir. Arkadaşlarının seslerini duyan Gülden’in daha da sessizleştiğini fark etmiştir. Bu durumu engellemek için Gülden’in başa- rısının farkına varılması ve Gülden’in daha rahat tepki verebiliyor olması gerektiğini düşünmüştür.

Gülden için uyarlama ve düzenleme örnekleri:  Farklılaşan sunuş yöntemleri kullanmak

Öğretmen Gülden’in sınıfta konuşacakları konuya dair bir görsel materyali önden almasını sağlayıp, üzerinde kırmızı ile çizilmiş yerlere dikkat etmesini istemiştir.

 Farklılaşan tepki alma veya ifade ediş biçimlerini kullanmak

Gülden, öğretmenin kırmızı ile de belirginleştirdiği sayfaya bakarak, sorular sırasında sınıfa dağıtılmış görselleri havaya kaldırarak yanıt vermeyi başar- mıştır. Tek yapması gereken kağıttaki resimlerle yanıtlar için verilen görsel- leri eşlemesi olmuştur.

 Farklılaşan meşgul olma/etkileşimde bulunma yollarını kullanmak.

Öğretmen Gülden’e verdiği malzemeleri sevdiği renkli malzemelerden seç- miştir.

Etkinlik 13

Şekil 3’te kapsayıcı eğitim bakımından evrensel tasarım üzerine bilgi- lendirme mevcuttur. Sınıfınızda son zamanlarda yaptığınız etkinliklerden birini hatırlayınız. Çalışmayı aşağıdaki sorulara yanıt vererek değiştiriniz.

Kapsayıcı öğrenme ortamlarının oluşturulması, geliştirilmesi ve sürdürülmesi etkin iletişim süreçleri ile mümkündür. Ancak, bu süreçte tüm paydaşların rol ve sorumlulukları vardır. Öncelikle kapsayıcı öğrenme ortamlarında pay- daşların kimler olduğunun bilinmesinde fayda vardır. Tüm çocuklar, aileleri, öğretmenler, okul yöneticileri, okuldaki tüm personel ve diğer tüm toplumsal kurum ve kuruluşlar kapsayıcı öğrenme ortamlarının paydaşlarıdır. Dolayı- sıyla, tüm paydaşlar arasındaki iletişim ve etkileşim kapsayıcılığın devamı için önemlidir.

7.1. Okul Yönetimi ve Kapsayıcı Eğitim

Kapsayıcı eğitim ortamları sürekli değişimin yaşandığı ortamlardır. Eğitimin tüm paydaşları, içinde bulundukları mevcut yaklaşımdan farklı bir yaklaşım içinde olmak durumundadırlar. Değişimin garanti altına alınmasını sağlaya- cak kişi ise okul müdürü olmak durumundadır. Paydaşlar içinde bulundukları mevcut durumda kapsayıcı eğitim adına bir değişim yaratmalıdır ve bu deği- şimin garanti altına alınmasını sağlayacak kişide okul müdürüdür. Müdür ve yönetimdeki diğer sorumlular değişim için planlama yapıp, değişimin akışını takip ederek gerektiği yerde tekrar değişiklikler yapabilmelilerdir. Bu neden- le yöneticilerin almaları gereken tedbirlere bazı örnekler şu şekilde sıralana- bilir:

 Yöneticiler kapsayıcı bir öğrenme ortamının oluşturulmasında ve geliştiril-

mesinde tüm paydaşlara liderlik edecek pedagojik, yasal ve kültürel bilgi ve becerilere sahip olmanın yanı sıra, kapsayıcılığa yönelik olumlu tutum ve sorumluluk sergileyecek şekilde bireysel gelişimlerine dikkat etmelilerdir (Lemay, 2017).  Araştırmalar, olumlu tutumları olan yöneticilerin, engeli olan çocukların ge- nel öğrenme ortamında kalmalarına olanak sağlamada daha istekli oldukları- nı göstermektedir (Harris, 2009). Bu nedenle yöneticilerin tutumlarını olumlu yönde değiştirecek çalışmalar yapılması gerekmektedir.  Yöneticilerin aldıkları kararların kapsayıcı eğitim bakımından ele alınarak, ka- liteli eğitim hizmetlerinin sunulma süreci izlenmelidir. Yöneticiler doğrudan eğitim sunmamalarına ve günlük sınıf ortamına sıklıkla dahil olmamalarına rağmen, olumlu bir okul kültürü oluşturulmasında doğrudan etkilidir.  Yöneticiler olumlu okul iklimi geliştirmek için okul içindeki destek sistemlerini geliştirmelidir.

KAPSAYICI ÖĞRENME ORTAMLARINDA PAYDAŞLARIN