Kademelere Göre Eğitim Sistemi

1739 sayılı Milli Eğitim Temel Yasası ile belirlenmiş olan bugünkü milli eğitim sistemi, örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere iki ana gruptan oluşmaktadır.

1.2.3.1. Örgün Eğitim

Örgün eğitim; okulöncesi eğitimi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretimi kapsamaktadır. Örgün eğitim, belirli yaş grubundaki ve aynı seviyedeki bireylere, amaca göre hazırlanmış programlarla okul çatısı altında yapılan düzenli eğitimdir.

1.2.3.1.1. Okulöncesi Eğitim

Okulöncesi eğitim; isteğe bağlı olarak zorunlu ilköğretim çağına gelmemiş 3-5 yaş grubundaki çocukların eğitimini kapsar. Okulöncesi eğitim kurumları, bağımsız anaokulları olarak kurulabildikleri gibi, gerekli görülen yerlerde ilköğretim okullarına bağlı anasınıfları halinde veya ilgili diğer öğretim kurumlarına bağlı uygulama sınıfları olarak da açılabilir. Okulöncesi eğitimin amacı, çocukların bedensel, zihinsel, duygusal gelişimini ve iyi alışkanlıklar kazanmasını, onların ilköğretime hazırlanmasını, koşulları elverişsiz çevrelerden gelen çocuklar için ortak bir yetişme ortamı yaratılmasını, Türkçe’nin doğru ve güzel kullanılmasını sağlamaktır (Türkmen, 2002: 12).

Tablo 1.3. Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Kademelere Göre Okul, Öğrenci, Öğretmen, Derslik ve Usta Öğretici Sayısı

Öğretmen sayısı Eğitim kademesi _kurum Okul / Öğrenci _{sayısı öğretici} Usta

Kadrolu Sözleşmeli Derslik Okul öncesi eğitim 23 653 804 765 18 291 28 848 494 39 481 Anaokulları toplamı

(resmi + özel) 1698 141 392 3 106 4 939 494 6 306 Bağımsız anaokulu 1 024 117 153 2 834 4 066 494 4 432 Özel anaokullar toplamı

674 24 239 272 873 - 1 874 Anasınıfları toplamı (resmi + özel) _{20 128 618 526 15 185 16 789 - 24 559} Anasınıfları toplamı (resmi) _{19 545 601 416 15 122 15 976 - 23 323} Özel okullar bünyesindeki anasınıfları 583 17 110 63 813 - 1 236 Sosyal hizmetler ve

çocuk esirgeme kurumu

1 505 29 641 - 5 878 - 7 721

Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2008 – 2009.

Ülkemizde özel sektörde okul öncesi eğitim hizmeti sunabilmektedir. Türkiye’de okul öncesi özel öğretim kurumu açmak için Milli Eğitim Bakanlığı’ndan “Kurum açma izni” alınır. Okul öncesi özel eğitim kurumları öğretim ve yönetim bakımından Milli Eğitim Bakanlığı’nın denetimine tabidir (Özel Öğretim Kurumları Kanunu. (625 S.K.), Md. 3 – 11; 1965).

1.2.3.1.2. İlköğretim

İlköğretim 6-13 yaş grubundaki çocukların eğitim ve öğretimini kapsar. İlköğretimin amacı; her Türk çocuğunun iyi birer yurttaş olabilmesi için, gerekli temel bilgi, beceri, davranış ve alışkanlık kazanmasını, milli ahlak anlayışına uygun

olarak yetişmesini, ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda hayata ve bir üst öğrenime hazırlanmasını sağlamaktır.

İlköğretim kız ve erkek bütün yurttaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır. İlköğretim kurumları sekiz yıllık okullardan oluşur. Bu okullarda kesintisiz eğitim yapılır ve ilköğretim eğitimini tamamlayan öğrenciler ilköğretim diploması almaya hak kazanır (Türkmen, 2002: 12).

Tablo 1.4. İlköğretim Eğitim Kurumlarının Kademelere Göre Okul, Öğrenci, Öğretmen ve Derslik Sayısı

Öğretmen sayısı Eğitim kademesi Okul /

kurum Öğrenci sayısı Kadrolu Sözleşmeli Derslik İlköğretim 33 769 10 709 920 419 340 33 978 320 393

Açık ilköğretim 1 346 475 - - -

İlköğretim (resmi) 32 861 10 123 457 394 451 33 978 305 420

İlköğretim (özel) 907 239 988 24 889 - 14 973

Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2008- 2009.

İlköğretim hizmetleri özel sektör tarafından da sunulabilmektedir. T.C. Anayasası özel ilk ve orta dereceli okullarla ilgili hususların kanunla düzenlenmesini öngörmektedir. Bu bağlamda, özel okulların açılma ve işletilmesine ilişkin konular 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu ve bu yasaya dayanarak yapılan çeşitli yönetmeliklerle düzenlenmektedir. Eğitimin tüm kademelerinde büyük ölçüde “öğrenim ücretlerine” dayalı Türk ve yabancı özel ve tüzel kişiler tarafından açılan ve işletilen okullar mevcuttur (MEB, 2007: 122).

1.2.3.1.3. Ortaöğretim

Ortaöğretim; ilköğretime dayalı en az üç yıllık genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar. Ortaöğretimin amacı; öğrencilere asgari ortak bir genel kültür vermek, birey ve toplum sorunlarını tanıtmak ve çözüm yolları

aramak, ülkenin sosyo-ekonomik ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunacak bilinci kazandırarak öğrencileri ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda yükseköğretime, hayata veya iş alanlarına hazırlamaktır (Türkmen, 2002: 13).

Ortaöğretim, genel ve mesleki-teknik ortaöğretim olmak üzere iki grupta ele alınmaktadır. 2005-2006 öğretim yılından geçerli olan yeni düzenlemeyle; ortaöğretim okulları en az dört yıl süreli okullara dönüşmüşlerdir. Bazı okullar, yabancı dil hazırlık sınıfı dahil beş yıl sürelidir. Ortaöğretim okulları zorunlu eğitim kapsamı dışındadır.

Tablo 1.5. Ortaöğretim Eğitim Kurumlarının Kademelere Göre Okul, Öğrenci Öğretmen ve Derslik Sayısı

Öğretmen sayısı Eğitim kademesi Okul /

kurum Öğrenci _sayısı

Kadrolu Sözleşmeli Derslik Ortaöğretim 8 675 3 837 164 193 255 3 458 109 042 Ortaöğretim (resmi) 7 864 3 216 847 178 230 3 458 99 797 Genel 3 269 1 799 127 91 422 1 651 56 795 Mesleki ve teknik 4 595 1 417 720 86 808 1 807 43 002 Ortaöğretim (özel) 783 110 896 14 716 - 9 064 Açıköğretim lisesi 1 146 165 - - -

Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim 2008- 2009.

Ortaöğretim hizmetlerinin özel sektör eliyle yürütülebilmesi de mümkündür. T.C. Anayasası özel ilk ve orta dereceli okullarla ilgili hususların kanunla düzenlenmesini öngörmektedir. Bu bağlamda, özel okulların açılma ve işletilmesine ilişkin konular 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu ve bu yasaya dayanarak yapılan çeşitli yönetmeliklerle düzenlenmektedir. Eğitimin tüm kademelerinde büyük ölçüde “öğrenim ücretlerine” dayalı Türk ve yabancı özel ve tüzel kişiler tarafından açılan ve işletilen okullar mevcuttur (MEB, 2007: 141).

1.2.3.1.4. Yükseköğretim

Yükseköğretim; ortaöğretime dayalı, en az iki yıllık yüksek öğrenim veren eğitim kurumlarının tümünü kapsar. Yükseköğretimin amacı; ülkenin bilim politikasına, toplumun yüksek düzeyde ve çeşitli kademelerdeki insan gücü gereksinimine göre öğrencileri ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda yetiştirmek, bilimsel alanlarda araştırma yapmak, araştırma-inceleme sonuçlarını gösteren ve bilim-tekniğin ilerlemesini sağlayan her türlü yayını yapmak, hükümet tarafından istenecek inceleme ve araştırmaları sonuçlandırarak düşüncelerini bildirmek, Türk toplumunun genel seviyesini yükseltici ve kamuoyunu aydınlatıcı bilimsel verileri sözle ve yazıyla halka yaymak ve yaygın eğitim hizmetinde bulunmaktır. Yükseköğretim kurumları; üniversite, fakülte, enstitü, yüksekokul, konservatuar, meslek yüksek okulu ile uygulama ve araştırma merkezlerinden oluşmaktadır.

Türkiye’de özel yada tüzel kişiler kâr amaçlı üniversite kuramamaktadır. Özel yükseköğretim kurumları yalnızca belirli koşulların yerine getirilmesiyle vakıflar tarafından kurulabilmektedir. Anayasamızın 130. maddesi üniversitelerin yasayla kurulmasını, kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile vakıflar tarafından, devletin gözetim ve denetimine tabi yükseköğretim kurumları kurulabileceğini hükme bağlamaktadır. Özel üniversiteler hak ve yetkiler bakımından devlet üniversiteleri ile aynı hak ve yetkilere sahiptir (MEB, 2007: 181).

1.2.3.2. Yaygın Eğitim

Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş yahut herhangi bir kademesinde olan veya bu kademeden çıkmış bulunan yurttaşlara verilen eğitimdir. Yaygın eğitim faaliyetleri (Akçay, 2006: 126).

9 Genel eğitim programları

9 Mesleki ve teknik eğitim programları 9 Çırak, kalfa ve ustalık eğitim programları 9 Açık öğretim programları

Türkiye’de gerçek ve tüzel kişiler ile yabancılar özel öğretim kurumu açabilir (MEB, 2007: 183). Özel kursların amacı, Türk milli eğitiminin genel amaçlarına ve

temel ilkelerine uygun olarak kişilerin; sosyal, kültürel ve mesleki alanlarda bilgi, beceri, yetenek ve deneyimlerini geliştirmek veya isteklerine göre serbest zamanlarını değerlendirmektir (Milli Eğitim Bakanlığı Özel Kurslar Yönetmeliği. (25883 S.K.), Md. 5; 2005).