Kadınların kendi işlerinin patronu olma isteği, çeşitli sebeplerden dolayı maaş ve ücret karşılığı çalışmak istememeleri, ekonomik özgürlüğe sahip olma ihtiyacı, evin gelirine katkıda bulunma isteği gibi etkenler kadın girişimcileri harekete geçiren önemli faktörler arasındadırlar. Erkek girişimcilerin karşılaştıkları sorunlara ilaveten
71 Mehmet Ali Gürol, Türkiye’de Kadın Girişimci ve Küçük İşletmesi: Fırsatlar, Sorunlar,
cinsiyet rolünün getirdiği sorunlar da olmasına rağmen yukarıda bahsedilen nedenlerden dolayı kadın girişimciler kendi işlerini kurmaya yönelmektedirler.
Kadınların iş kurma sürecini etkileyen etkenleri incelemek üzere pek çok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalar doğrultusunda kadınları iş kurmaya yönlendiren, girişimci olmak konusunda güdüleyen faktörler itici ve çekici olmak üzere iki gruba ayrılabilir. İtici faktörler kadınları iş yapmaya iten sebeplerdir. Konuya duyulan ilgi ile ilgili faktörler ise çekici faktörlerdir.
2.5.1. İtici Faktörler
Kadınları iş yapmaya ve girişimci olmaya iten sebepler başlıklar halinde ele alınmaktadır.
2.5.1.1. İşsiz Kalma
İşgücü piyasası incelendiğinde erkek egemen sektörler ve toplumların adet, gelenek, görenek gibi yazılı olmayan ama kabul görmüş toplumsal değerleri kadınların iş bulma konusunda sınırlı fırsatlara sahip olduğunu göstermektedir. Bu nedenle kadınları iş kurmaya iten itici faktörler arasında ilk sırada işsizlik gelmekte denilebilir.
Gerek krizler gerekse de küçülme gibi ekonomik değişikliklerle birlikte kişileri iş yerlerinde fazlalık olarak görmeleri ile hem devletin hem de işletmelerin işçi çıkarımları pek çok ülkede işsizliğe yol açmaktadır. Özellikle de kadınlar için çalıştıkları iş yerlerinde fazlalık olarak görülme sorunu onları işsiz kalma korkusuyla mağdur etmiş, onları kendi işlerini kurmaya itmiştir.72
2.5.1.2. İşlerindeki Memnuniyetsizlik ve Cam Tavan Sendromu
İş doyumu genel olarak, kişinin işinden ve işle ilgili olan faktörlerden aldığı hazzı ve mutluluğu ifade etmektedir. Diğer bir ifade ile iş doyumu kişinin işle ilgili duygusal
72
Karen D. Hughes, Pushed or Pulled ? Womens Entry Into Self-Employment and Small
tepkilerinin bir birleşimidir. İş doyumu olarak ifade edilen kavram kişilerin iş ve çalışma koşullarındaki değerlendirmelerinden oluşmaktadır yani iş doyumu insanların işlerinden hoşlanma derecesidir, iş doyumsuzluğu da insanların işlerinden hoşlanmama derecesidir. 73
İş tatminsizliğinin sebeplerinden biri de cam tavan sendromu olarak görülmektedir. Üst düzey görevlerde yer almak isteyen kadın çalışanların karşılaştıkları bu durum özellikle üst düzey pozisyonlara ulaşmak isteyen kadınlar, genel olarak işyerlerinde adeta cam bir tavan ile karşılaşmakta ve özellikle yüksek düzeyde sorumluluk gerektiren yönetsel pozisyonlarda çok az sayıda temsil edilmektedirler.74
Cam tavan kavramı ilk başlarda kadın çalışanların iş hayatında kendilerini yetersiz hissetmeleri, ailevi sorumluluklara daha fazla önem vermeleri, toplumsal önyargılardan dolayı yönetsel mevkilere yükselmelerinin mümkün olmadığı inancı gibi içsel engellemeleri içerse de zamanla kapsamını genişletmiş ve kadınların yükselmek istediklerinde örgütsel, toplumsal tüm engellemeleri kapsar hale gelmiştir. Çalışmalar göstermiştir ki kadınlar için belli bir kademeye kadar ilerleyip kimsenin tam olarak adlandıramadığı önyargılar ile üst ya da tepe yönetim pozisyonlarına ilerlemelerinin engellenmesi yani yönetim kadrolarından uzak tutulması için oluşturulmuş görünmez bir sınır bir tavanın varlığından bahsedilmektedir.75
İş doyumunun olmaması yani insanların işlerinden hoşlanma derecesinin ve işle ilgili olan faktörlerden aldığı mutluluğun düşük olması, cam tavan gibi nedenler kadınları kendi işlerini kurmaya itmektedir.
73
Steven L. McShane, Marry Ann Glinow, Organizational Behavior, NewYork: McGruw Hill, Irwin: 2003, 37-137.
74Semra Arıkan, Kadın Yöneticilerin Liderlik Davranışları ve Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Ankara: 2003 S1, 3.
75 Şule Aydın, Emrah Özkul Vd, Otel İşletmelerinde Kadınların Üst ve Tepe Yönetime
Yükseltilmesinde Cam Tavan Etkisi Üzerine Bir Araştırma, 15.Yönetim ve Organizasyon Kongresi
2.5.1.3. Çalışma Saatlerinde Esneklik İsteği
Kadınların annelik, eşlik, ev kadınlığı gibi rolleri bulunmaktadır. Bu rollerin gereklerinin yerine getirilmesi noktasında kadının iş ve aile yaşamı dengesinde zorlanacağı söylenebilir.
Aile sorumluluğu ve annelik rollerinin etkisiyle kadınlar genel olarak kariyerlerine ara vermek durumunda kalabilmektedirler. Bu bağlamda girişimcilik kadına, kariyerine farklı bir yerden devam etme imkânı sunarken; annelik rolünü de sağlıklı bir şekilde sürdürmesine imkân tanımaktadır.76
Girişimciliğin bağımsız olma, kendi işinin patronu olma gibi unsurları kadınların aile sorumluluğu ve annelik rollerinde daha esnek hareket kabiliyeti kazanmalarına olanak tanımaktadır.
2.5.2. Çekici Faktörler
Bu başlık altında iş yapmaya ve girişimci olmaya çeken sebepler başlıklar halinde ele alınmaktadır.
2.5.2.1. Kendini Gerçekleştirme İsteği
Yapılan araştırmalarda kadınlar için kendi işini kurma amacının kadının gelir düzeyine göre farklılık gösterdiği görülmüştür. Maddi sıkıntı içindeki kadınlar için en önemli faktör gelir kaynağı elde etmek iken, maddi yönden bir gelire ihtiyacı olmayan kadın içinse en büyük etken “kendini gerçekleştirme” olmaktadır.77
Kadın girişimcileri etkileyen ve girişimci olmaya çeken faktörler arasında ilk sırada kendini gerçekleştirme isteği gelmekte denilebilir. Ayrıca kadınların finansal kazançtan önce kendini ispat etme, kendini gerçekleştirme isteği iş kurmalarında çekici bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır.
76 Muriel Orhan, Don Scott, Why women enter into entrepreneurship: an explanatory model, Women
in Management Review, Vol. 16 No. 5, Lismore: 2001, 232-247.
77
2.5.2.2. Girişimcilik Güdüsü
Risk üstlenme, yenilikler yaratabilme gibi etkenler girişimcilik kültürünün temel unsurlarıdır. Girişimcilik güdüsü bu özellikleri taşıyan kadının emeği, sermayeyi ve diğer üretim faktörlerini bir araya getirerek mal veya hizmet üretimini amaçlama isteğidir.
2.5.2.3. Zengin Olma İsteği
Başka işletmelerde maaşlı ya da ücretli çalışmak yerine kendi işinde çalışmak daha güdüleyici olabilmekte, daha fazla gelir elde etme ve zengin olma fırsatı sunmaktadır. Genelde kadınlar için ekonomik güdüleme faktörleri erkeklere göre daha arka planlarda kalsa da, çekici bir faktör olarak zengin olma isteği de karşımıza çıkmaktadır.
2.5.2.4. Sosyal Statü Edinme İsteği
Sosyal statü, kişinin sosyal yerinin toplumun diğer fertleriyle karşılaştırıldığında, nerede olduğunu gösteren bir değerlendirme olarak tanımlanmaktadır. Statü, bireyin çevresindeki kişilerin toplumda ona nesnel olarak uygun gördükleri makama verilen isimdir.78 Kadınlar, ev kadınlığı ve annelik rollerinin yanında, toplumda da bir birey olarak kabul görme isteği ve çabası içinde olmaktadırlar. Buna giden bir yol olarak da girişimciliğe yönelmektedirler. Yine kadınlar toplumda başarmış olarak anılmak ve belli bir konuma gelmiş olarak görülmek istemektedirler. Dolayısıyla sosyal statü edinme isteği de çekici bir faktör olarak kadınları iş kurmaya yöneltmektedir.
2.5.2.5. Güç Elde Etme İsteği
Güç ihtiyacı kişinin, başkalarının davranışını etkileme, onları kontrol etme ve onlardan sorumlu olma isteği olarak tanımlanmaktadır. Burada amaç, diğer insanları etkilemek, yönetmek ve olanaklar doğrultusunda hâkimiyet altına almaktır.
78 Müzeyyen Gönüllü, Gönül İçli, Çalışma Yaşamında Kadınlar: Aile ve Ev İlişkileri, Cumhuriyet
McClelland’a göre güç ihtiyacı iki boyutta incelenebilmektedir, bunlar; pozitif boyutlu ikna eden ve motive eden güç ya da negatif boyutlu, itaat ettiren ve hâkimiyet altına alan güç olarak ifade edilmektedir.79
Gücün tanımından da anlaşılacağı üzere girişimci olan bir kadın diğer insanları etkileyebilir, yönetebilir ve şartlara göre egemenlik kurabilir. Bu imkanlara sahip olmak isteyen yani güç elde etmek isteyen bir kadın için girişimcilik değerlendirilmesi gereken bir fırsat olarak görülmektedir.
Sıralanan bu faktörler kadınları girişimci olmaya iten ve çeken faktörlerden bazıları olarak değerlendirilmelidir. Genel bir değerlendirme yapıldığında ön plana çıkan itici faktör işsizlik ve çekici faktör ise kendini gerçekleştirme isteğidir denilebilir.