Kaba yemler

İnsan beslenmesindeki temel unsuru oluşturan hayvansal proteinlerin temel kaynağı olan yemlerin önemli bir bölümünü kaba yemler oluşturmaktadır. Kaba yemler doğal veya suni çayır meralar, yem bitkileri ve bitkisel atıklardan oluşmaktadır.

Kaba yemler, su içeriği % 14’ten daha fazla ya da kuru madde % 16’dan daha yüksek ham selüloz içeriğine sahip, enerji değeri düşük, sindirilebilir organik maddeler olarak tanımlanmaktadır. Genel olarak, hayvan besleme açısından kaba yemler iki sınıfa ayrılmaktadır (Akyıldız, 1983).

 Suca zengin kaba yemler:

o Her tür endüstri yan ürünleri o Kök ve yumru yemler o Her tür meyve ve sebzeler o Silo yemleri

o Her tür yeşil yemler (Doğal ve yapay çayır ve mera yeşil yemleri ile emek ve para sarfı ile tekli ya da çoklu olarak üretimi yapılan yeşil yemler)

 Kuru kaba yemler:

71 o Her tür kuru otlar (Hayvan yemi amaçlı biçilip güneşte veya suni olarak

kurutulan)

Özellikle sığırların sindirim sistemlerinin düzenli çalışması ve tokluk hislerinin oluşması için ihtiyaç olan yem kaba yemdir. Kaba yemler; kuru yonca ve kuru çayır otu şeklinde kurutulmuş, özellikle süt sığırcılığı için önemli olan yeşil formlarda sulu kaba yemler ya da yeşil yemlerin havasız ortamda muhafaza şeklinde silaj adı verilen kaba yem şeklindedir. Bir süt sığırı en azından canlı ağırlığının %1-1,5 kadarı kuru maddeyi kaliteli kaba yemden sağlamalıdır. Örneğin 600 kg ağırlığındaki bir inek bu tip yemlerden en az 6-9 kg kuru madde sağlayacak miktarda tüketilmelidir (Ertuğrul, 1997).

Toplumun sosyal ve ekonomik yapılarında meydana gelen değişmeler, nüfus artışı ve refah seviyesindeki yükselmeler hayvansal üretimin artırılmasını zorunlu hale getirmektedir. Hayvansal üretimin artırılmasında veya azaltılmasında en önemli faktörler, girdi maliyetleri ve satış fiyatıdır. Hayvansal üretimde fiyat değişimlerini etkileyen faktörler üretim miktarı, talep, ikame ve rakip malların fiyatları, ithalat vb.dir. Ancak, en önemli etmen tabi ki hayvan alım ücreti ve yem girdi maliyetlerinin yüksekliğidir.

Hayvancılık yapan işletmeler; yem ihtiyaçlarını meralardan otlatma, kaba ve kesim yemlerden temin ederek sağlamaktadırlar. Kesif yem ihtiyaçlarını hayvancılık yapan işletmeler genellikle satın alma yolu ile temin etmekte iken kaba yem ihtiyaçlarını büyük oranda yem bitkilerinden sağlamaktadırlar.

Yem bitkileri tarımı, sürekli ve güvenli kaba yem üretiminin en önemli yoludur (Akman, 2007 ) Yem bitkileri hayvanların kaba yem ihtiyacını karşılaması ve toprak ve suyu muhafaza etme, ekim nöbeti içerisinde kendinden sonra gelen ürünlerin verimini artırma özellikleri nedenleriyle bitkisel ve hayvansal üretimin sigortası konumundadır. Yem bitkileri aynı zamanda; ucuz bir kaynak olması, hayvanların mide mikro florası için gerekli besin maddelerini içermesi, mineral ve vitaminlerce zengin olması, hayvanların üreme gücünü artırması ve yüksek kalitede hayvansal ürün sağlaması bakımından hayvan beslemede önemlidir (Serin, 2001).

72

Çizelge 4.12. Bazı ülkelerde yem bitkileri ekim alanları

Ülke

Toplam Tarla Arazisi

(m ha)

Yem Bitkileri Ekim Alanı (m ha)

Yem Bitkileri Ekim Alanlarının Tarla Arazisi

İçindeki Oranı (%) Avustralya 50.304 25.056 49.8 ABD 175.209 40.225 23.0 İngiltere 5.652 1.433 25.4 Fransa 18.447 4.938 26.8 Almanya 11.813 2.746 23.3 İtalya 8.172 2.556 31.3 Danimarka 2.292 0.693 30.2 Hollanda 0.905 0.284 31.4 Yunanistan 8.68 1.016 11.7 Romanya 9.402 1.595 17.0 Türkiye 23.805 1.863 7.8 Kaynak: (Anonymous, 2019)

Hayvansal üretim doğrudan otlama veya dolaylı olarak yem ve yemlik tahıl tüketimi nedeniyle dünyanın en büyük arazi kullanıcısıdır. Dünyada bazı ülkelere ait yem bitkileri ekim alanları ve tarla arazisi içerisindeki payları ülkelerinin yem bitkilerine verdikleri önemi ortaya koyan son derece önemli göstergelerdir. Avustralya tarla arazisinin neredeyse yarısını yem bitkilerine ayırmış iken, Almanya %23,3'ünü, Hollanda çok az olan tarla arazisinin %31,4'ünü yem bitkilerine ayırmıştır. ABD, İngiltere, Fransa, İtalya ve Danimarka gibi gelişmiş ülkelerde yem bitkilerinin tarla bitkileri alanı içerisindeki payları %23–30 arasındadır. Türkiye gibi çok geniş tarım arazisine sahip ve hayvancılığı yoğun bir ülkedeki payın %7,8 alıyor olması, yem bitkilerine tarımının yetersizliğinin en önemli göstergelerindendir (Çizelge 4.12).

AB ülkeleri ve Türkiye 2007–2015 yılları arsında yem bitkileri alanlarında artışın olmaması (Çizelge 4.13), hayvancılık açısından bu ülkelerinde gelecekte sorunlar ortaya çıkacağı düşünülmektedir. Türkiye 2010 yılından çıkarılan tebliğ ile yem bitkileri üretiminin %50'ye yakın bir artış sağlanmış ancak, bu artış sonraki yıllarda devam etmemiştir. 2010 yılında hayvancılığın desteklenmesi hakkında uygulama esasları tebliği (tebliğ no:2010/13) resmi gazetenin 27548 sayısında yayınlanmıştır. Tebliğde, hayvancılığın gelişimi konusunda farklı desteklerin yanında, kaba yem açığının kapatılması amacıyla yem bitkileri ekilişi yapan üreticilerin desteklenmesi amaçlanmıştır (Saner, 1990).

73

Çizelge 4.13. Bazı Avrupa ülkelerinde yem bitkileri üretim alanı (1000 ha)

Ülke/Yıl 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Almanya 2088 2261 2347 2571 2814 2815 2760 2857 2746 Yunanistan 774 923 942 953 1268 1316 1224 1060 1016 İspanya 993 929 953 1010 1062 1108 1100 1148 : Fransa : 4461 4496 5081 5113 : 5078 4938 4938 İtalya 2038 1968 1535 2110 2030 : 2611 2556 2556 İsveç 1076 1108 1135 1138 980 956 1188 1184 1133 İngiltere 1361 1327 1440 1432 1465 : 1624 862 1433 Türkiye : : : 724 1510 1956 1875 1884 1863 Kaynak:(Anonymous, 2016b)

Eurostat tarafından kullanılan Avrupa Ürün Sınıflandırmasına (CPA,2008) göre, yem bitkileri Çizelge 4.14'de belirtilen 20 ürünlerden oluşmaktadır.

Çizelge 4.14. CPA sınıflamasına göre yem bitkileri

Burçak (Yeşil Ot) Sorgum (Yeşil Ot) Hayvan Pancarı Fiğ (Diğer ) (Yeşil Ot) Yonca (Yeşil Ot) Tritikale (Yeşil Ot) Yem Şalgamı Bezelye (Yemlik) (Yeşil Ot) Korunga (Yeşil Ot) Mürdümük (Yeşil Ot) Buğday (Yeşil Ot) İtalyan çimi

Üçgül (Yeşil Ot) Mısır (Hasıl) Fiğ (Adi ) (Yeşil Ot) Arpa (Yeşil Ot) Yulaf (Yeşil Ot) Mısır (Silajlık) Fiğ (Macar ) (Yeşil Ot) Çavdar (Yeşil Ot)

TÜİK 2018 verilerine göre, mevcut tarım arazisi 37 817 bin hektardır. Bu tarım arazisinin 23 805 bin hektarı tarla alan olup, 3 513 bin hektarı nadas arazisidir. Toplam tarla arazinin 1 999 hektarında yem bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Rasyonel bir besicilik yapan ve daha ucuz et üretimi için, besicilikte kullanılan kaba yem miktarının artırılması gerekmektedir. Türkiye toplam 73,6 milyon ton kaba yem ihtiyacının, çayır mera, yem bitkileri, silaj, bahçe içi otlak ve saman ile sadece 56,6 milyon tonu karşılanabilmektedir. Kaba yem açığı 15 milyon ton olarak tarafından hesaplanmaktadır (Anonim, 2015c).

Türkiye ekolojik yapısı, kaliteli kaba yem açığını kapatmayı sağlayacak çayır ve mera alanlarına sahip olup pek çok yem bitkisini de yetiştirmeye elverişlidir (Alçiçek ve ark, 2010). Önemli olan mevcut potansiyelin görülmesi ve hayvancılığının gelişimine paralel, çayır mera alanlarının gelişimine uygun politikalar yürütülmesidir.

74