Dünya ve Türkiye'de kırmızı et, süt üretimi ve fiyatları

4.5.1.1. Dünya ve Türkiye'de kırmızı et üretimi ve fiyatları

Dünya sığır eti üretiminin 2016 yılında yarısından fazlasını sağlayan ABD, Brezilya, AB ve Çin en fazla et üretimi yapan ülkeler ve AB ülkeleridir. OECD verilerine göre dünya sığır eti üretiminin % 15,53'ünü, ABD, %13,79'unu Brezilya, %11,37'sini AB ülkeleri, %10,29'unu Çin oluştururken, Hindistan %3,95, Avustralya %3,69 ve Türkiye %1,37'sini oluşturmaktadır (Çizelge 4.9).

Çizelge 4.9. Ülkelere göre sığır eti üretimi (1000 ton)

Ülkeler/Yıllar 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 (%) AB 8.217 8.200 7.867 7.502 7.664 7.857 7.901 11,37 ABD 11.556 11.486 11.346 11.346 10.637 10.342 10.787 15,53 Arjantin 2.630 2.500 2.596 2.822 2.684 2.720 2.838 4,09 Avustralya 2.350 2.305 2.324 2.671 2.974 2.727 2.564 3,69 Brezilya 8.783 8.448 8.752 9.602 9.794 9.206 9.579 13,79 Çin 6.530 6.467 6.613 6.718 6.863 6.989 7.150 10,29 Endonezya 314 428 455 502 507 526 554 0,80 Güney Afrika 821 787 816 819 973 944 960 1,38 Güney Kore 247 280 312 336 330 326 330 0,48 Hindistan 2.537 2.542 2.546 2.573 2.618 2.674 2.745 3,95 İsrail 72 55 71 73 72 72 73 0,11 Japonya 512 505 514 506 502 490 478 0,69 Kanada 1.609 1.350 1.308 1.334 1.328 1.354 1.370 1,97 Meksika 1.745 1.804 1.820 1.807 1.827 1.841 1.858 2,67 Rusya 1.727 1.626 1.642 1.642 1.669 1.659 1.592 2,29 Şili 211 191 198 206 245 222 213 0,31 Türkiye 589 529 666 821 909 914 951 1,37 Uruguay 541 493 518 511 582 592 593 0,85 Yeni Zelanda 643 626 617 637 636 686 674 0,97 Diğer ülkeler 15.075 15.946 16.268 16.013 16.172 16.793 16.250 23,39 Dünya 66.709 66.568 67.249 68.441 68.986 68.934 69.460 100,00 Kaynak: (Anonymous, 2018)

66 OECD-FAO verilerine göre 2016 yılında dünya kişi başı et tüketim miktarı 34,3 kg/kişi, Türkiye tüketimi ise 29,0 kg/kişidir. Dünya toplam et tüketiminden ve Türkiye et üretiminin yaklaşık %90'ını oluşturan sığır eti üretimine bakıldığında; sığır eti kişi başı tüketimi 46,7 kg/kişi ile en yüksek Uruguay ve 41,4 kg/kişi oranla Arjantin ülkelerinde görülmektedir. Dünya sığır eti tüketimi ortalaması 6,5 kg/kişi iken, Türkiye sığır eti tüketimi 8,4 kg/kişidir (Çizelge 4.10). Bu oranlar, Türkiye ve dünyada hayvansal protein nedeniyle yetersiz ve dengesiz beslenmenin bir göstergesi olarak dikkate alınmalıdır.

Çizelge 4.10. Ülkelere göre sığır eti tüketimi (Kg/kişi)

Ülkeler/Yıllar 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 AB 11,4 11,1 10,8 10,5 10,6 10,8 10,9 ABD 27,6 26,5 26,3 25,8 24,8 24,7 25 Arjantin 39,5 37,9 40,2 43,2 40,4 40,4 41,4 Avustralya 25,3 23,3 22,4 23,7 23,6 22,8 21,9 Brezilya 25,1 24,5 24,7 26,2 26,5 24,2 25,5 Çin 3,4 3,3 3,4 3,6 3,7 3,8 3,9 Endonezya 1,7 1,7 1,7 1,8 1,9 1,9 2,2 Güney Afrika 11,5 11,1 11,2 11 11 10,7 10,8 Güney Kore 8,4 8,8 8,9 9,2 9,4 9,6 9,5 Hindistan 0,9 0,7 0,7 0,5 0,4 0,5 0,5 İsrail 18,9 19,6 19,3 20,7 20,4 20,2 20,3 Japonya 6,8 6,8 6,8 6,8 6,8 6,7 6,7 Kanada 20,2 19,7 19,8 19,5 18 17,4 17,5 Meksika 9,6 8,7 8,7 9,3 9,2 8,8 8,8 Rusya 13,3 13,5 14,1 12,9 12,6 12,1 11 Şili 15,4 14,1 14,6 17,1 16,9 15 15 Türkiye 6,1 6 7,3 7,8 8,1 8,3 8,4 Uruguay 43,6 39,8 36,4 37 44,2 46,4 46,7 Yeni Zelanda 19,4 19,7 18,4 15,7 14,7 14,5 14,2 Kaynak: (Anonymous, 2018)

67

4.5.1.2. Dünya ve Türkiye'de süt üretimi ve fiyatları

Dünyada yaklaşık 150 milyon aile süt üretilmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde süt üretim faaliyetleri küçük ölçekli işletmeler tarafından üretilmekte ve satışa sunulmaktadır. Süt satışında elde edilen gelir küçük aile işletmelerinin temel geçim kaynağıdır. Söz konusu durum Türkiye için de aynıdır.

Son yıllarda gelişmekte olan ülkeler dünya toplam süt üretimi içerisindeki paylarını artırmış, ancak bu artış hayvan başına elde edilen verimden ziyade sağılan hayvan sayısındaki artıştan kaynaklanmıştır.

FAO verilerine göre dünya toplam sığır varlığının %19'u sağılmaktadır. Süt üretimi için sağılan hayvan sayısı kadar hayvanların süt verimi de son derece önemli göstergelerdir. 2014 yılı verilerine göre inek sütü verimi dünya ortalaması 2380 kg/yıl, Türkiye ortalaması 3031 kg/yıl olarak hesaplanmaktadır. Ancak, daha modern teknolojilerle ve daha kaliteli yem kullanıldığı ülkelerden ABD'de inek süt verimi 10150 kg/yıl, Danimarka'da 9226 kg/yıl, Kanada'da 8811 kg/yıl seviyelerine çıkmaktadır. Önemli süt üreticileri olan Hindistan ve Pakistan gibi ülkelerde inek sütü verimi dünya ortalamalarının altındadır.

68 Uluslararası Süt Federasyonu (IDF) verilerine göre; 2015 yılı dünya toplam inek sütü üretiminin %63'ü sanayiye aktarılmakta, %37'lik kısmı ise hane içi tüketimi ve kayıt altına alınmayanlardan oluşmaktadır. ABD, Y.Zelanda, Avustralya, Almanya, Fransa, Hollanda, Birleşik Krallık ve Kanada üretiminin neredeyse tamamını sanayiye aktarırken Pakistan, Hindistan ve Mısır'da sanayiye aktarma oranı %20'nin altındadır. FAO verilerine göre 2017 yılı toplam dünya süt üretimi yaklaşık 828 milyon ton‘dur. Süt üretiminin yaklaşık %82'lik kısmı sığırlardan karşılanırken, %14,54'ü manda, %2,25'i keçi, %1,26'si koyun ve %0,34'ü develerden elde edilmektedir (Şekil 4.2).

2016 yılı IDF gıda bültenine göre, 2015 yılı kişi başı süt eşdeğeri tüketim miktarı 111,3 kg. Dünya süt üretiminin yaklaşık %38'ini karşılayan Asya kıtasında kişi başı tüketim 77,7 kg olup, Ukrayna kişi başı süt tüketimi 120,14 kg, ABD 83,25 kg ve AB ülkelerinde 58,68 kg' dır.

Çizelge 4.11. Ülkelere göre inek süt verimleri (kg)

Ülkeler Verim Ülkeler Verim

ABD 10150 Çek Cumhuriyeti 7913

Danimarka 9226 Hollanda 7747 Kanada 8811 Almanya 7541 İsveç 8634 Macaristan 7533 Finlandiya 8414 Belçika 7108 S.Arabistan 8333 Norveç 6973 Portekiz 8291 İsviçre 6968 Estonya 8221 Lüksemburg 6863 Japonya 8209 Fransa 6849 İngiltere 8131 Türkiye 3031 İspanya 8033 Dünya 2380 Kaynak:(Anonymous, 2018) Kişi başı süt tüketimi;

 Arjantin, Ermenistan, Avustralya, Kosta Rica, Avrupa, İsrail, Kırgızistan, Kuzey Amerika ve Pakistan’da yüksek (> 150 kg/kişi/yıl)

 Hindistan, İran, Japonya, Kenya, Meksika, Moğolistan, Yeni Zelanda, Kuzey ve Güney Afrika, Yakın Doğu ve Latin Amerika’nın büyük bir kısmı orta (30-150 kg/kişi/yıl)

 Vietnam, Senegal, Orta Afrika ile Doğu ve Güneydoğu Asya’nın büyük bir kısmı az (< 30 kg/kişi/yıl) (Anonymous, 2018)

69 Kişi başına düşen süt ve süt ürünleri tüketimi gelişmiş ülkelerde daha yüksek olmakla beraber, gelişmekte olan ülkelerde kişi başı tüketim her geçen yıl artmaktadır. Nüfus artışı, kişi başına düşen gelirdeki artış, kentleşme ve beslenme alışkanlıklarındaki değişiklikler; başta Çin, Endonezya ve Vietnam gibi Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerine olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde ve dünyada süt ve süt ürünlerine olan talebi artırmada etkili olmaktadır (Anonymous, 2018).

Türkiye'de 2016 yılı sanayiye giden inek sütü miktarı 9.213.521 ton'dur. Türkiye'de toplam süt üretiminin %49,8'i sanayiye aktarılmaktadır. Türkiye için

sanayiye aktarılamayan %50'lik kayıt dışılık nedeniyle tüketim verilerinin net olarak hesaplanması mümkün olamamaktadır. TÜİK süt ürünleri verilerine göre 2016 yılı içme

sütü tüketimi 17,1 kg/kişidir. Ancak dış ticaret verileri ve sanayiye aktarılan sütün haricinde kalan süt miktarının da hesaplanmaya dahil edilmesiyle kişi başı süt eşdeğer miktarı 259,3 kg olarak tahmin edilmektedir (Anonim, 2016).

Dünya süt fiyatlarındaki değişimler Şekil 4.1'de görüldüğü üzere sürekli ve belirsiz değişimler şeklinde seyir etmesi, ekonomi içinde üreticileri için piyasa düzenini sorumlu hale getirmektedir. Fiyat yüksekliği, yoksulluk sınırı ve altında olan tüketiciler için gıda güvencesinin olmaması anlamına gelmektedir. Yüksek fiyatlar ve hızlı fiyat değişimleri tüketiciler için bir tehdit olması yanında işletmecilerin geleceğe yönelik tahmin ve buna bağlı olarak yapılanma içinde bir tehdit olmaktadır.

Türkiye acısında bakıldığında süt fiyatları dalgalanmadan çok sürekli bir artış içindedir. TÜİK verilerine göre çiftçinin eline geçen fiyatlar ile tüketici fiyatlarındaki dalgalanmalar genellikle paralel seyir göstermektedir. 2009 yılı sonrası fiyat artışları, bunu takip eden dönemdeki kısa süreli müdahalelerle, fiyatları aşağı çekmek için yapılan kasaplık canlı hayvan ve karkas kırmızı et ithalatı geçici olarak fiyatlarda düşüşlere neden olsa da, son dönemlerde gözle görülür artışlar söz konusudur. Bu artışlar TÜFE ve ÇEF inek sütün fiyatları arasındaki makası artırmıştır. Tüketici fiyatlarındaki daha yüksek bir artışa olmasına karşın, üretici fiyatlarında ki artış daha düşük oranlarda gerçekleşmiştir. Özellikle üretici süt fiyatlarındaki bu seyir, üreticileri hayvan kesimine yönlendirmekte ve arz fazlalığı nedeniyle 2013–2014 dönemlerde inek eti fiyatlarında kısmi düşüşler söz konusu olmaktadır. Şekil 4,3'de görüldüğü gibi sonrasında süt inekçiliğinde hayvanların kesime gitmesiyle oluşan arzın yetersizliği fiyatlarda tekrara artışlara neden olmaktadır.

70

Şekil 4.3. İnek sütü ve sığır eti fiyat değişimleri