Hayvansal Gıdaların Dünya ve Türkiye'deki Durumu

Hayvansal üretim, insan beslenmesinde temel besin maddelerinin üretim kaynağını oluşturmak ve dengeli beslenmeye katkı sağlamasının ötesinde, bitkisel üretim ve sanayi atıklarıyla, başka türlü değerlendirilmesi mümkün olmayan alanları değerlendirmede ve istihdam oluşturma gibi özelliklere sahip vazgeçilmez bir üretim sektörü olarak ifade edilebilmektedir.

Dünya genelinde hayvansal üretim, tarımsal üretimin brüt karının yaklaşık %40'ını oluşturmaktadır. Gelişmiş ülkelerde bu oran yarıdan fazla iken, gelişmekte olan ülkelerde üçte bir oranındadır. Hayvansal üretimdeki bu oranlar; nüfus ve gelirdeki artış, yaşam biçimindeki değişiklikler ve beslenme alışkanlıklarının bir sonucu olarak hızla artmaya devam etmektedir (Anonymous, 2015).

Hayvansal ürünlerin üretim miktarları tek başına ifade edilmesinden çok nüfusla birlikte değerlendirilerek, kişi başı oranları ile değerlendirilmesi daha anlamlı olmaktadır. Hayvansal üretim ve hububat üretim miktarları 2000-2017 yılları arasında

59 yaklaşık %45 artarken, aynı dönemlerde kişi başına düşen hububat miktarı %19,23, kişi başı et üretimi %21,53 ve kişi başı süt üretimi %16,27 oranlarında artmıştır. (Çizelge 4.6). FAO 2017 verilerine göre; dünya kırmızı et üretimi 207 milyon ton olarak hesaplanmıştır. Ancak artan dünya nüfusu kişi başına düşen üretim miktarı sadece 27,48 kg'dır. 2017 yılı süt üretimi 827 milyon ton ve bu üretimin kişi başına düşen miktar 109,65 kg olarak hesaplanmaktadır.

Çizelge 4.6. Dünya kişi başı hububat, et ve süt üretim miktarları

Yıllar Hububat (1000 ton) Et (1000 ton) Süt (tereyağı hariç) (1000 ton)

Yıllık nüfus Kişi başı üretim (Kg) Hububat Et Süt 2000 1.859.300 138.923 579.509 6.145.006.989 302,57 22,61 94,31 2001 1.904.954 141.150 589.649 6.223.412.158 306,09 22,68 94,75 2002 1.863.366 145.568 604.247 6.302.149.639 295,67 23,10 95,88 2003 1.878.321 148.300 616.640 6.381.408.987 294,34 23,24 96,63 2004 2.083.808 152.863 628.728 6.461.370.865 322,50 23,66 97,31 2005 2.055.003 156.454 649.765 6.542.159.383 314,12 23,91 99,32 2006 2.042.340 160.096 668.388 6.623.847.913 308,33 24,17 100,91 2007 2.129.168 167.597 685.593 6.706.418.593 317,48 24,99 102,23 2008 2.292.825 171.911 700.312 6.789.771.253 337,69 25,32 103,14 2009 2.263.918 174.545 707.762 6.873.741.054 329,36 25,39 102,97 2010 2.233.366 179.523 723.675 6.958.169.159 320,97 25,80 104,00 2011 2.346.958 183.446 741.814 7.043.008.586 333,23 26,05 105,33 2012 2.317.984 188.039 759.392 7.128.176.935 325,19 26,38 106,53 2013 2.522.303 193.008 767.826 7.213.426.452 349,67 26,76 106,44 2014 2.570.877 196.748 794.047 7.298.453.033 352,25 26,96 108,80 2015 2.610.868 200.303 801.134 7.383.008.820 353,63 27,13 108,51 2016 2.657.401 204.742 809.798 7.466.964.280 355,89 27,42 108,45 2017 2.723.879 207.448 827.884 7.550.262.101 360,77 27,48 109,65 2017/2000 (%) 46,50 49,33 42,86 22,87 19,23 21,53 16,27 Kaynak: (Anonymous, 2019)

Türkiye'de doğal, sosyo-ekonomik ve kültürel yapının zenginliği, hayvansal üretimi hem yapısal hem de yetiştirilen türler bakımından çeşitliliğini ortaya koymaktadır. Sığır, koyun, keçi, ve tavuk yetiştiriciliği Türkiye'nin en önemli hayvansal ürün kaynaklarını oluşturmaktadır.

Besin maddesi olarak hayvansal ürünler; temelde et, süt, yumurta ve bal ürünlerinden oluşmaktadır. Diğer hayvansal ürünler yapağı, kıl, tiftik ve deri ise tekstil

60 ve dericilik sanayinde kullanılmaktadır. Bu çalışmada belirtilen hayvansal ürünler, yalnızca kırmızı et ve süt ürünlerini kapsamaktadır.

Dünyada hububat, et ve süt üretim miktarları ve kişi başına düşen miktarları az da olsa bir artış göstermektedir. Türkiye için durum biraz farklı, 2017/2000 yılları arasında hububat üretiminde sadece %12,05'lik bir artış olurken, bu artış nüfus artışının gerisinde kalarak, kişi başına negatif etki yapmıştır. Türkiye için et ve süt üretim rakamları ve kişi başına düşen miktarlara bakıldığında %100 civarında artış görülmektedir. TÜİK tarafından hesaplanan verilere göre 2010 yılında önceki veriler, sadece kesimhane verileri ve Türk Hava Kurumu tarafından Kurban Bayramı elde edilen derilerden hesaplanmakta iken, 2010 yılından itibaren veriler tabakhanelerden elde edilmektedir. Böylelikle kayıt dışılığı minemize edilmek istenmektedir. Kırmızı et ve süt üretimlerinin kişi başı hesaplamalarında bu yöntem değişikliği ile birlikte incelenmelidir.

TÜİK verilerine göre 2018 yılında 1.118.695 ton olan kırmızı et üretiminin %89,73'ü sığır, %9,01'i koyun, %1,22'si keçi ve %0,04'ü mandadan elde edilmektedir. Süt üretimi ise, 2016 yılında 22.120.716 ton olarak gerçekleşmiştir. Süt üretiminin %90,58'i sığır, %6,54'ü koyun, %2,54'ü keçi ve %0,34'ü mandadan elde edilmektedir. Gerek kırmızı et ve gerekse süt üretiminde en büyük pay sığır türü hayvanlardan sağlanmaktadır. Özellikle sığır yetiştiriciliğinin geliştirilmesi ve sığır ürünlerinin üretiminin artırılması günümüzde de artan protein açığı ile yükselen süt ve kırmızı et talebinin büyük bir kısmının sığır yetiştiriciliğinden karşılama ihtiyacını doğurmaktadır.

61

Çizelge 4.7. Türkiye kişi başı hububat, et ve süt üretim miktarları

Yıllar Hububat (1000 ton) Et (*) (1000 ton) Süt (tereyağı hariç) (1000 ton) Yıllık nüfus

Kişi başı üretim (Kg) Hububat Et Süt 2000 32.240 491.499 9.793.962 63.240.121 509,8 7,77 154,87 2001 29.564 435.778 9.495.550 64.191.474 460,55 6,79 147,93 2002 30.823 420.595 8.408.568 65.143.054 473,15 6,46 129,08 2003 30.799 366.962 10.611.011 66.085.803 466,04 5,55 160,56 2004 34.145 447.154 10.679.406 67.007.855 509,57 6,67 159,38 2005 36.464 409.423 11.107.897 67.903.406 537,00 6,03 163,58 2006 34.637 438.530 11.952.099 68.763.405 503,71 6,38 173,81 2007 29.250 575.622 12.329.789 69.597.281 420,28 8,27 177,16 2008 29.280 482.458 12.243.040 70.440.032 415,67 6,85 173,81 2009 33.570 412.621 12.542.186 71.339.185 470,56 5,78 175,81 2010 32.765 780.718 13.543.674 72.326.914 453,01 10,79 187,26 2011 35.195 776.915 15.056.211 73.409.455 479,43 10,58 205,1 2012 33.371 915.844 17.401.262 74.569.867 447,51 12,28 233,36 2013 37.476 996.125 18.223.713 75.787.333 494,48 13,14 240,46 2014 32.708 1.008.272 18.630.859 77.030.628 424,61 13,09 241,86 2015 38.632 1.149.262 18.654.682 78.271.472 493,57 14,68 238,33 2016 35.277 1.173.042 18.489.161 79.512.426 443,66 14,75 232,53 2017 36.126 1.126.404 20.699.893 80.745.020 447,41 13,95 256,36 2017/2000 (%) 12,05 129,18 111,35 27,68 -12,24 79,49 65,53 Kaynak: (Anonymous, 2019), (*) Et rakamları TÜİK verileridir.

Gelişmekte olan ülkelerde et, beslenmede her zaman önemli bir besin grubu olmuş, yüksek oranlı ve iyi kalite protein kaynağı olması nedeniyle bu önemi halen devam etmektedir (Speedy, 2003). Süt, insan beslenmesi için gerekli bütün besin unsurlarını yeterli miktarda içeren önemli bir besin kaynağıdır. Sütün bu niteliği, vücudun enerjisi, yapısı ve biyokimyasal işlemler için gerekli belli başlı besin unsurlarını, diğer besin maddelerine göre daha yeterli ve dengeli bir şekilde içermesinden ileri gelmektedir (Tekinşen, 1997).

Hayvansal ürünler ve hububat üretim miktarlarında gerek dünya ve gerekse Türkiye'de çok az da olsa bir artış görülmektedir. Ancak, bu artışın insanlar arsında eşit dağıtılmamakta, gelişmiş ülkeler obezite ile mücadele ederken, diğer ülkelerde açlıkla mücadele etmektedirler. Çizelge 4.8'de görüldüğü gibi; geri kalmış veya az gelişmiş bölgelerdeki kişi başı üretim miktarları ile gelişmiş bölgelerdeki üretim miktarları oldukça farklılık göstermektedir. Dünya ortalaması kişi başı üretim miktarları; hububatta 360,77 kg, ette 27,48 ve sütte 109,65 kg olarak hesaplanmıştır. Dünya

62 ortalamasının altında bulunan Afrika bölgesinde kişi başı hububat üretimi 150,64 kg, et üretimi 12,68 ve süt üretimi 37,39 kg. Amerika, Avrupa ve Okyanusya gibi gelişmiş ülkelerin yoğunlukta olduğu bölgelerde ise dünya ortalamasının üzerinde kişi başı üretim hesaplanmaktadır. Amerika bölgesinde kişi başı hububat üretimi 748,48 kg, et üretimi 80,98 kg ve süt üretimi 184,15 kg olarak hesaplanmıştır. Aynı şekilde Avrupa bölgesinde; kişi başına düşen hububat üretim miktarı 700,35 kg, et üretimi 43,84 kg ve süt üretimi 306,24 kg. Okyanusya bölgesinde ise kişi başı üretim miktarları en yüksek olan bölgedir. Bölgede kişi başı hububat üretimi 1247,34 kg, et üretimi 132,46 ve süt üretimi 743,20 kg olarak hesaplanmaktadır.

Çizelge 4.8. Kişi başı hububat, et ve süt üretim miktarları (Dünya-Bölgeler, 2017)

Bölgeler _{(1000 ton)} Hububat

Et (1000 ton) Süt (tereyağı hariç) (1000 ton) Yıllık Nüfus

Kişi başı Üretim (Kg)

Hububat Et Süt Dünya 2.723.879 207.448 827.884 7.550.262.101 360,77 27,48 109,65 Afrika 189.240 15.932 46.975 1.256.268.025 150,64 12,68 37,39 Amerika 753.574 81.531 185.406 1.006.801.064 748,48 80,98 184,15 Asya 1.210.596 72.064 338.008 4.504.428.373 268,76 16,00 75,04 Avrupa 519.713 32.530 227.253 742.073.853 700,35 43,84 306,24 Okyanusya 50.755 5.390 30.241 40.690.786 1.247,34 132,46 743,20 Kaynak: (Anonymous, 2019)