Kırmahalle Cami EsatpaĢa Mah.

Mustafa TUTUMLU

(Camiler ile ilgili bilgiler Ġçeriçumra Belediyesi Yazı ĠĢleri Servisi‟nden alınmıĢtır).

Bu camilerden Karamanoğu Ġbrahim Bey ve EsatpaĢa Camisi belde için farklı bir öneme sahiptir. Onların farkı Ġçeriçumra tarihine ıĢık tutmalarından ileri gelir. Bu iki caminin özellikleri, HaĢim Karpuz‟un Türk Kültür Varlıkları Envanteri adlı eserinde aĢağıdaki Ģekilde belirtilmiĢtir.

Karamanoğlu Ġbrahim Bey Cami:

Caminin harim giriĢ kapısı üzerinde konmuĢ olan levhasında Karamanoğlu Ġbrahim Bey Cami yazmakla birlikte; Karamanoğlu Vakıf Camii ve PaĢa Cami gibi farklı isimlendirmeler de mevcuttur. GiriĢ kapısı üzerindeki 1283 tarihli tamir kitabesinde Karamanoğlu Ġbrahim Bey‟e bir atfın yanı sıra isimlendirme olarak Cami-i Ummuyye tanımlanması geçmektedir. Muhtemelen bu ifadeler caminin farklı olarak ve kısmen aynı isimlendirilmesine yol açmıĢtır. Caminin evvelce küçük bir yapıdır ve sonradan yapılan ilavelerle bugünkü konuma gelmiĢtir. Düz topraktan olan üst örtüsünün de 1929 yılında oluklu sac levha kaplı kırma çatı ile kapatıldığı 1954- 1960 ve 1985 yıllarında onarım gördüğü bazı yayınlar da ifade edilmektedir.

Cami düzgün olmayan dikdörtgen bir plan Ģemasına sahiptir. Doğu kenarı 24,90 m. batı kenarı 25,10 m. kuzey kenarı 20,35 m. ve güney kenarı 21,70 m. uzunluğundadır. Cephe duvarları kaba yonu taĢlarla iĢlenmiĢ olup yer yer devĢirme malzemeye de yer verilmiĢtir. Pencerelerin söve, eĢik ve lentolarında yekpare blok taĢlar kullanılmıĢtır. Doğu ve batı

cephelerinde alttakiler büyük üstekiler küçük olmak üzere beĢer dikdörtgen pencere mevcuttur. Güney cephede altta dört, üstte ise yuvarlak Ģekilli beĢ pencere görülmektedir. Kuzey cephede de harim giriĢ kapısının sağında ve solunda altta ikiĢer üstte ise birer pencere bulunmaktadır.

Yapının kuzey cephesi ana yola bakmaktadır. Bu cephede yer alan son cemaat mahallinin doğu ve batı tarafları kapalıdır. Doğu duvarının olduğu kısımda aynı zamanda minarenin kübik kaidesi yer almaktadır Üç kamer gözlü son cemaat mahallinin kuzey tarafındaki sütunları devĢirmedir. Batı bölümünde kıble istikametinde, kuzey duvarlarındaki pencerelerin arasına mihr abiye olarak devĢirme, antik bir sulak taĢı yerleĢtirilmiĢtir. Son cemaat mahallinin üzeri, altta kuzey güney istikametinde atılmıĢ hatıllar, üzerinde kamıĢ hasır ve toprak damla düz tavan Ģeklindedir.

Harim giriĢ kapısı, muntazam kesme taĢ kaplamalı olup, basık kemerli bir açıklık Ģeklindedir. Bu açıklıkta ahĢap tablalı, çift kanatlı bir kapı yer almaktadır. GiriĢin basık kemeri üzerinde biri enine dikdörtgen levhada Latin harfli, diğeri onun üzerinde sivri kemerle çevrelenmiĢ alımlılıkta Arap harfli olmak

üzere iki kitabe yer almaktadır. Latin harfli üç satırlık kitabede: Karamanoğlu Ġbrahim Bey Cami, yapılıĢ tarihi 1252 yazılıdır.

Kitabe, caminin inĢasına değil tamirine aittir. Muhtemelen de 1283/ 1866 tarihinde kitabenin konulduğu cephede veya harimdeki ciddi bir onarıma iĢaret etmektedir. GiriĢin hemen solundan yükselen betonarme merdivenle, kıble istikametinde bir sahın geniĢliğinde alanı kaplayan ve orta kısmında yarım daire Ģekilli çıkma yapan betonarme muhdes mahfile çıkılmaktadır.

Harim, kıble duvarına paralel, enine beĢ sahından müteĢekkildir. Harimin ahĢap kiriĢlemeli tavanını, ortada serbest birbirine geniĢ açıklıklı sivri kemerlerle bağlanmıĢ devĢirme sekiz yassı sütün taĢımaktadır. Birbirinden farklı olan sütunların baĢlıkları da devĢirmedir. Son onarımlarda mihrap, yassı sütunlar, kürsü dıĢındaki duvar yüzeyleri, kemerler sıvanmıĢ ve beyaz kireçle badanalanmıĢtır. Harimin ıĢık almasını sağlayan dikdörtgen pencereler, dıĢtan içe doğru geniĢleyen yuvarlak kemerli niĢ Ģeklinde görünüm arz etmektedirler.

Mihrap, tamamen taĢ malzeme ile kaplanmıĢ olup çıkma yapmaktadır. GiriĢ aksına göre biraz doğuya kaydırılmıĢ olan

mihrabın kavsarası da mukarnas taklidi süslemelidir. Mihrap niĢi düz ve profilli bordürle üç yönden çevrelenmiĢtir. Kavsaranın alt kısmında, niĢi iç kenarda dolanan oyma ve kabartma yarım ve tam rozaslarla süslenmiĢ bir kuĢak yer almaktadır. Bu kuĢağın ön kısımlarında da her iki tarafa da birer büyük çarkıfelek iĢlenmiĢtir. NiĢin iki yanına kaide kısmı kum saati baĢlıklar ise mukarnas taklidi süslemelere sahip birer sütünce yerleĢtirilmiĢtir.

Mihrabın hemen sağında bulunan ve caminin ilk inĢasında olması muhtemel taĢ minberin köĢk kısmı ve korkulukları oyma ve kabartma tezyinatlı olarak ahĢaptan yapılmıĢtır. Vaaz kürsüsü, haremin doğu duvarının güney kısmına yakın iki pencere arasında, devĢirme bir sütun parçası üzerine yerleĢtirilmiĢtir.

Minare, son cemaat mahallinin doğu duvarında, hem içeri hem de dıĢarı taĢacak Ģeklinde yerleĢtirilmiĢtir. Kübik kaideli minareye giriĢ batı yöndedir. Minarenin kaide kısmından yukarısı 1940 yılından sonra yenilenmiĢtir.

KĠTABE:

“Maşallah barekallah fetebarekallah bihamdillah sad hezar makam-ı müyesser kıldı rahmet-i huda kıl sal’atı layuat vela yuhsa hazreti Mustafa habib’i huda ilahî müzeyyen kıl bu bab’ı beytullahı cemaatle bu makamın vaazı Karamanoğlu İbrahim Bey mukaddemce bu sun’a kim muahha oldu muvaffak ahali’i çemra biiznillah sahibü’l hayrat kabul eyle yarabbi hayru’l beşer hürmetine bihakkı menşehidallah camii umumiye dendi Hilmi buna ad eyledi bünyad gümüş haneli balhar’i sağir karyeli üstadı mahir tarih’i dahi hiristo ayad. 1283”ya müfettihe “lebvab, iftahlene hayre’l bab (Karpuz, 2009: 14-16).

Ġçeriçumra EsatpaĢa Cami:

Adresi: Çumra ilçesi, Ġçeriçumra Kasabası, EsatpaĢa Mahallesi‟ndedir.

Adı: Ġçeriçumra EsatpaĢa Cami. Türü: Cami.

Tarihi: H.1300 /M.1882. Yapan: Bilinmiyor.

Kullanım Durumu ve Amacı: Vakıflar Genel Müdürlüğü‟nün mülkiyetinde olup, halen cami olarak kullanılmaktadır.

Statüsü: Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu‟nun 25.03.1988 tarih ve 135 numaralı kararıyla tescil edilmiĢtir.

Ġnceleme:

Kasaba merkezinde, EsatpaĢa Mahallesi‟nde bulunan cami, giriĢ kapısı üzerine ilçe müftülüğünce asılmıĢ levhaya göre 1300/1882 yılında inĢa edilmiĢtir. Yine aynı levhada minare inĢa tarihi olarak da 1964 yılı verilmektedir. Bu bilgilerin dayanağı olan belgelere henüz ulaĢılmamıĢtır.

Oluklu sac levhalarla kaplı kırma çatılı olan ve doğu cephede sundurma Ģeklinde bir son cemaat mahallî intiva eden yapının son cemaat mahallinin doğusunda da, yapıdan ayrı olarak 1964 yılında inĢa edilmiĢ olan tek Ģerefeli bir minaresi bulunmaktadır. Yapı dıĢtan dıĢa 12,80x12,50 m. ölçülerinde, yaklaĢık kare planı bir harim ve ona doğu tarafta 2,90 m. derinlikte ilave edilmiĢ bir son cemaat mahallinden ibarettir.

Caminin beden duvarları kerpiç olup üzeri sıvanmıĢtır. Son cemaat mahallinin doğu-batı istikametinde atılmıĢ ahĢap hatılları, batıda beden duvarlarına doğuda ise silindirik dört ahĢap sütunla taĢınan, kuzey-güney doğrultuda atılmıĢ ardıç ağacından kiriĢlere oturmaktadır. AhĢap sütunların kaideleri antik baĢlıklardan müteĢekkildir. Caminin, kuzey cephesinde dikdörtgen Ģekilli üç alt ve üç üst, doğu, batı ve güney cephelerinde ise ikiĢer alt ve üst penceresi bulunmaktadır. Güney cephede, mihbarın üst kısmında ayrıca yuvarlak bir tepe penceresi mevcuttur. Alt pencerelerin duvarları hem dıĢta hem içte çeyrek daire Ģeklinde iç bükey bir görünüm arz etmektedir.

Harime, doğu cephenin kuzey tarafından açılmıĢ dikdörtgen Ģekilli çift kenarlı ahĢap kapıdan girilmektedir. Harim, ortada iki sıra kare Ģekilli ikiĢer ahĢap direkle mihraba dikey üç sahına ayrılmıĢtır. Orta sahın, yan sahınlardan daha yüksektir. Harimin üzeri ahĢap kiriĢlemeli tavandır. Doğu-batı istikametinde yaklaĢık 15 cm. aralıklarla atılmıĢ ahĢap hatıllar, yanlarda beden duvarlarına, ortada ise kuzey- güney doğrultudaki profilli yastıklarla kare Ģekilli ahĢap direklere taĢınan ahĢap kiriĢlere oturmaktadır. Tavandaki hatıllar

dıĢındaki ahĢap yüzeyler son tamiratlarda yağlı boya ile boyanmıĢtır.

Caminin fevkani mahfilli harimin kuzey tarafında yer almaktadır. Mahfile, kuzey duvarının orta kısmından yükselen merdivenlerle çıkılmaktadır. Mahfilin orta bölümü kıble istikametinde enine dikdörtgen bir Ģekilde öne doğru taĢırılmıĢtır. Harime açılan üst pencerelerin tavanı düz olmakla birlikte, altta ve yanlarda dıĢtan içe doğru mazgal Ģeklinde geniĢlemektedir.

Kıble duvarının tam orta ekseninde yer alan mihrap, yarım daire niĢ Ģeklinde olup, üç yandan ajurlu çitakârî süslemeli, ahĢap kaplamalıdır. Onun hemen solundaki vaaz kürsüsü ve güney-batı köĢedeki minber ise tamamen ahĢaptan yapılmıĢ olup oldukça sade tutulmuĢlardır.

Caminin günümüze ulaĢamayan asıl minaresi, doğu cephe duvarı üzerinde, çıkıĢı mahfilden olan ve çatı seviyesinden yükselen kısa bir gövde ile köĢk Ģeklinde bir Ģerefeden ibaretti. Ancak, 1964 yılında bu minare kaldırılmıĢ ve bu günkü tek Ģerefeli minare inĢa edilmiĢtir. Bugün tamamen ibadet dıĢı kalmıĢ olan caminin hemen yanı baĢına aynı adla büyük, kubbeli

-halkın tabiri ile kümbetli- bir cami edilmiĢtir (Karpuz, 2009: 16-20).

2. BÖLÜM- ĠÇERĠÇUMRA FOLKLORU