Küreselleşme ve Vergi Yapısı

Yukarıda da bahsedildiği gibi gelişmiş ve azgelişmiş ülkelerin vergi sistem ve yapılarının gelişimini şekillendiren en önemli etkenlerden biri de küreselleşmedir. Küreselleşme gerek iktisadi sonuçları gerekse ortaya çıkardığı vergileme sorunları açısından vergi teorisyenlerini oldukça düşündürmektedir. Bu başlıkta da küreselleşmenin bu etkileri ele alınacaktır.

E ELLBBEETTTTEEKKİİBBİİRRÖÖNNCCEEKKİİBBAAŞŞLLIIKKTTAADDEEĞĞİİNNİİLLEENNSSOONNUUÇÇLLAARRVVEERRGGİİLLEEMMEEAALLAANNIINNDDAADDAA Y YAANNSSIIMMAASSIINNII BBUULLMMAAKKTTAADDIIRR.. GGÜÜNNÜÜMMÜÜZZDDEE UUZZMMAANNLLAARR UULLUUSSAALL VVEERRGGİİ SSİİSSTTEEMMLLEERRİİNNİİNN K KÜÜRREESSEELLLLEEŞŞMMEE SSÜÜRREECCİİNNİİNN MMEEYYDDAANNAA GGEETTİİRRDDİİĞĞİİ SSIIRRAA DDIIŞŞII GGEELLİİŞŞMMEELLEERREE AADDAAPPTTEE O OLLMMAADDIIKKLLAARRII GGÖÖRRÜÜŞŞÜÜNNDDEE BBİİRRLLEEŞŞMMEEKKTTEEDDİİRR.. BBUU GGÖÖRRÜÜŞŞ ÖÖZZEELLLLİİKKLLEE KKÜÜRREESSEELL ÖÖLLÇÇEEKKTTEE F FAAAALLİİYYEETTTTEE BBUULLUUNNAANN ŞŞİİRRKKEETTLLEERR KKAAPPSSAAMMIINNDDAA DDEEĞĞEERRLLEENNDDİİRRİİLLDDİİĞĞİİNNDDEE HHAAKKLLIILLIIKK İ İÇÇEERRMMEEKKTTEEDDİİRR..ÇÇÜÜNNKKÜÜUULLUUSSAALLVVEERRGGİİSSİİSSTTEEMMLLEERRİİGGEENNEELLLLİİKKLLEEDDAARRKKAAPPSSAAMMLLIIBBİİRRBBAAKKIIŞŞ A AÇÇIISSIINNAASSAAHHİİPPTTİİRRVVEEVVEERRGGİİSSİİSSTTEEMMLLEERRİİAARRAASSIINNDDAAKKOOOORRDDİİNNAASSYYOONNBBUULLUUNNMMAAMMAAKKTTAADDIIRR2266.. D DOOLLAAYYIISSIIYYLLAA,, SSİİSSTTEEMMLLEERR AARRAASSII KKOOOORRDDİİNNAASSYYOONN EEKKSSİİKKLLİİĞĞİİ SSOORRUUNNLLAARRIINN ÇÇEEŞŞİİTTLLEENNEERREEKK A ARRTTMMAASSIINNDDAA VVEE KKAALLIICCII ÇÇÖÖZZÜÜMMLLEERRİİNN ÜÜRREETTİİLLEEMMEEMMEESSİİNNDDEE BBEELLİİRRLLEEYYİİCCİİ BBİİRR EETTKKEENN O OLLMMAAKKTTAADDIIRR.. KKÜÜRREESSEELL VVEERRGGİİ SSOORRUUNNLLAARRIINNIINN OORRTTAAKK ÖÖZZEELLLLİİKKLLEERRİİ İİSSEE ŞŞUU ŞŞEEKKİİLLDDEE S SIIRRAALLAANNAABBİİLLİİRR:: - - KKÜÜRREESSEELL EENNTTEEGGRRAASSYYOONN SSÜÜRREECCİİNNİİNN GGEELLİİŞŞİİMMİİ EEKKSSEENNİİNNDDEE OORRTTAAYYAA Ç ÇIIKKMMIIŞŞLLAARRDDIIRR.. - - TTÜÜMMUULLUUSSAALLEEKKOONNOOMMİİLLEERRİİEETTKKİİLLEEMMEEPPOOTTAANNSSİİYYEELLİİNNEESSAAHHİİPPTTİİRRLLEERR.. - - BBİİRRBBİİRRLLEERRİİNNİİYYEENNİİDDEENNÜÜRREETTEEBBİİLLEENNÖÖZZEELLLLİİĞĞEESSAAHHİİPPTTİİRRLLEERR.. - - KKÜÜRREESSEELL EENNTTEEGGRRAASSYYOONN SSÜÜRREECCİİNNİİNN GGEELLİİŞŞİİMMİİ ÜÜZZEERRİİNNDDEE PPOOTTAANNSSİİYYEELL RRİİSSKK O OLLUUŞŞTTUURRLLAARR.. - - SSOORRUUNNLLAARRIINNÇÇÖÖZZÜÜMMÜÜKKÜÜRREESSEELLYYÖÖNNEETTİİŞŞİİMMİİZZOORRUUNNLLUUKKIILLMMAAKKTTAADDIIRR.. K KÜÜRREESSEELL VVEERRGGİİ SSOORRUUNNLLAARRIINNIINN SSAAHHİİPP OOLLDDUUĞĞUU GGEENNEELL ÖÖZZEELLLLİİKKLLEERREE FFAARRKKLLII A AÇÇIILLAARRDDAANNYYAAKKLLAAŞŞAARRAAKKYYEENNİİLLEERRİİEEKKLLEENNEEBBİİLLİİRR..AANNCCAAKKBBUURRAADDAAVVUURRGGUULLAANNMMAAKKİİSSTTEENNEENN,, B BUU SSOORRUUNNLLAARRIINN MMAAHHİİYYEETTİİİİTTİİBBAARRİİYYLLEEUULLUUSSAALL VVEEUULLUUSSLLAARRAARRAASSIIVVEERRGGİİ SSOORRUUNNLLAARRIINNDDAANN F FAARRKKLLIILLAAŞŞTTIIKKLLAARRIIDDIIRR.. KKAALLDDII KKİİ,, TTÜÜRRLLEERRİİ İİTTİİBBAARRİİYYLLEE İİNNCCEELLEENNDDİİĞĞİİNNDDEE SSOORRUUNNLLAARRIINN M MÜÜNNFFEERRİİTTOOLLAARRAAKKFFAARRKKLLIIÖÖZZEELLLLİİKKLLEERREEDDEESSAAHHİİPPOOLLDDUUKKLLAARRIIGGÖÖRRÜÜLLMMEEKKTTEEDDİİRR..

26 _{Lebovitz, Michael S. ve Thedore P. Seto., “The Fundemental Problem of International}

K KÜÜRREESSEELL VVEERRGGİİ SSOORRUUNNLLAARRII,, VVEERRGGİİLLEENNDDİİRRMMEE FFAAAALLİİYYEETTLLEERRİİ AAÇÇIISSIINNDDAANN MMEEYYDDAANNAA G GEETTİİRRDDİİKKLLEERRİİ OOLLUUMMSSUUZZ EETTKKİİLLEERREE BBAAĞĞLLII OOLLAARRAAKK FFAARRKKLLII TTÜÜRRLLEERREE AAYYRRIILLMMAAKKTTAADDIIRR.. B BUUNNLLAARRAAŞŞAAĞĞIIDDAASSIIRRAALLAANNMMIIŞŞTTIIRR:: • • UULLUUSSLLAARRAARRAASSIIÇÇİİFFTTEEVVEERRGGİİLLEENNDDİİRRMMEE • • EELLEEKKTTRROONNİİKKTTİİCCAARREETTVVEEUULLUUSSLLAARRAARRAASSIIİİŞŞLLEEMMLLEERRİİNNVVEERRGGİİLLEENNDDİİRRİİLLMMEESSİİ • • FFİİNNAANNSSAALLSSPPEEKKÜÜLLAASSYYOONNLLAARRIINNVVEERRGGİİLLEENNDDİİRRİİLLMMEESSİİ • • FFİİRRMMAA--İİÇÇİİTTİİCCAARREETTVVEETTRRAANNSSFFEERRFFİİYYAATTLLAANNDDIIRRMMAASSII • • VVEERRGGİİRREEKKAABBEETTİİ

Burada özellikle elektronik ticaretin vergilendirilmesi, transfer fiyatlaması ve vergi rekabeti önemli başlıklardır. Ancak bunların içerisinde siyaset-vergi ilişkisi açısından en önemlisi vergi rekabetidir. Çünkü diğer başlıklarda siyasal iktidarların tek taraflı yasal düzenlemelerle sorunları çözmesi mümkündür. Ancak vergi rekabeti tüm dünya ülkelerinin ortak hareket etmelerini gerektirdiğinden tek taraflı yasama faaliyeti bir işe yaramamakta ve vergi rekabeti sonucunda bir ülkedeki vergi oranlarının değiştirilmesi diğer ülkelerin vergi gelir ve politikalarını etkisiz hale getirebilmektedir.

Vergi rekabeti ile ilgili iki görüş mevcuttur. Bunlardan ilki vergi rekabetinin zararlı (veya yıkıcı) olduğunu ileri sürmekte ve bir an önce ülkeler arasında vergi uyumlaştırmasına gidilmesi gerektiğini iddia etmektedir. Bu görüşe göre vergi rekabeti şu açılardan ekonomiye zarar vermektedir:

Vergi rekabeti dibe doğru bir yarışa (race to bottom) neden olarak vergi tabanının artan oranlı bir şekilde erozyona uğramasına ve böylece, devletin sunacağı kamusal hizmetlerin ileri derecede sınırlandırılmasına yol açmaktadır27_.

• Vergi rekabeti bir ülkenin, sınır ötesi sermaye yatırımlarına tanıdığı özel vergisel düzenlemeler yoluyla başka ülkelerdeki vergi tabanını bu ülkeye transfer etmesine, diğer bir deyişle başkasının arazisinde “kaçak avlanmaya” (poaching) dönüşebilmektedir. Vergi rekabeti bu şekilde vergi yükünün hareketli alanlar (sermaye) ile görece sabit (işgücü) alanlar arasında dengeli dağılımını hareketli alanlar lehine bozmaktadır28_.

• Vergi rekabeti sermayenin dağılımını ve hareketini iktisadi getiri (kâr) kriterinden bağımsızlaştırarak vergi uygulamalarına bağımlı hale getirmektedir. Bu ise, piyasa ekonomisin verimliliğini kötü yönde etkilemektedir29_.

27 _{Wolfgang Schön, “Tax Competitionin Europe-The Legal Perspective”, EC Tax Review, Vol.2,}

2000, s.94.

28 _{Richard Teather, “Harmful Tax Competition?”, Economic Affairs, Vol.22-4, December 2002,}

s. 60.

• Vergi rekabeti işgücü piyasasında da bozucu etki yapmaktadır. Çünkü sermayenin hareketliliği göz önüne alındığında görece hareketsiz sayılabilecek işgücünün piyasasında -sermayenin belirli ülkelerde yoğunlaşması- işgücü- sermaye dengesini bozmakta ve işgücü tahsisinde verimsizliğe yol açmaktadır (oysa, vergi rekabetinin uluslararası işgücü piyasasına olan bu zararlı etkisi OECD tarafından çoğu zaman ihmal edilmektedir)30_.

• Sermayenin hareketliliğine rağmen ulusal sınırların varlığını koruması ve ulusal ekonomilerin varlığını sürdürmesi ulus devletleri ister istemez ikili vergi rejimleri (dual tax systems) uygulamaya zorlamaktadır. Bu vergi rejimleri ise, yabancı yatırımcı ve sermayeyi yerli olanlar karşısından avantajlı konuma getirdiği için dâhili vergi hâsılatı açısından bir dezavantaj oluşturmaktadır31_. Vergi rekabeti konusundaki ikinci görüş ise, vergi rekabetinin zararlı olduğu konusunda kesin bir yargıya varılmaması gerektiği, bu rekabetin dünya refahını arttırıcı etkisinin olabileceği yönündedir. Buna göre, vergi rekabeti her ülkenin uyguladığı vergi oranları birbirine eşitleninceye kadar (ki bu oran sıfır dahi olabilir) devam edecek, bu durumda da ilave yatırımları çekmek amacıyla hiçbir ülke diğerine diğerlerine göre daha uygun vergi avantajı sunamayacak, böylece ülkeler vergi rekabetine girişerek refahlarını arttıramayacak, vergi rekabeti sonucu vergi gelirlerinin devletlerden yatırımcılara aktarılamayacağı gibi bir düşünce de ülkelerin sunduğu kamu hizmetlerine ilişkin faklılıkları göz ardı ettiği için yanlışlanacaktır32_.

Bu ikinci görüşe göre herhangi bir ülkede elde edilen vergi gelirleriyle finanse edilecek sosyal altyapı konusunda, daha fazla mali talep yaratan yeni yatırımlar cezbedilerek vatandaşların refahı arttırılamayacaktır. Yani, vergi rekabeti marjinal yatırımcının genel olarak gelirinden ödeyeceği verginin oranını, yatırımın yüklediği maliyeti karşılayacak geliri elde etmek için gerekli olan oranın altına indirmeyecektir. Bu durumda vergi rekabeti, ülkelerin vergi oranlarını söz konusu marjinal maliyetlere eşitleyici bir etki yapacaktır. Her ülkenin kamu hizmetlerini sunmada karşı karşıya kaldığı marjinal maliyetler aynı olsaydı, faydalı vergi rekabetinden bahsedilemez ve yatırım kararları vergi dışındaki diğer faktörlere göre alınırdı. Ancak bütün ülkelerin hizmet sunma maliyetleri, halkın ve firmaların kamu ve özel mal tercihlerinin bileşiminin ülkeden ülkeye farklılık göstermesi gibi nedenlerle farklı özellikler göstermektedir. Ayrıca, ülkeler kültürel farklılıklar gibi değişik yönlerden de birbirlerinden ayrılmakta ve bu farklılıkların bir kısmı da yatırımcılar açısından önem taşımaktadır. Bu nedenlerle vergi rekabeti bölgesel etkinlikler yaratabilecek, dolayısıyla hem rekabete katılan

30 _{Teather, a.g.m., s. 61.} 31 _{Schön, a.g.e., s. 94.}

32 _{Şahin Akkaya, Küreselleşme ve Vergi Politikası, İstanbul Üniversitesi Yayını, No: 4402,}

ülkeler, hem de dünya açısından bakıldığında vergi rekabeti negatif toplamlı bir oyun olmadığından bir bütün olarak dünya refahı artabilecektir33_.

Vergi rekabetine hem gelişmekte olan ülkeler hem de OECD üyesi olanlar gibi gelişmiş ülkeler girişmektedirler. Örneğin, 1994 yılında Macaristan; garanti kanunları ve faiz kazançlarına düşük stopaj getiren bir off-shore finans sistemi kurmuştur. Lüksemburg’da vergi mükellefi bir yerli şirketin başka bir yerli veya yabancı şirketin hisselerinin en az yüzde 10’una sahip olması durumunda bu şirketin iştirak kazançları kurumlar vergisinden istisna tutulmuştur. Ayrıca eğer yerli bir şirket başka bir yerli veya yabancı şirketin en az yüzde 25 hissesine sahipse bu şirketin sermaye kazançları kurumlar vergisinden müstesnadır. Demek ki, geriye kalan yüzde 75 hisseye sahip olan yabancı sermaye yüzde 25’lik hisseyi göstermelik bir biçimde yerli bir şirkete devrettiğinde bu ülkede sermaye kazançları üzerinden kurumlar vergisi ödemeyecektir. İrlanda’da da ise devlet borçlanma senetlerine sahip yabancı yatırımcılar vergiden muaf tutulmuştur. İngiltere’de bir İngiliz yatırımcının İngiltere vatandaşı olan birine intikal ettirilmemek koşulu ile yurtdışında elde ettiği gelirler vergi dışıdır. Belçika’da sermaye kazançlarının birçoğu vergi dışıdır. Kanada kanunları ülkeye yeni yerleşen göçmenlerin yurtdışından gelen gelirlerini yerleştikten sonra beş yıl boyunca vergiden istisna etmektedir. Yeni Zelanda‘da ise tröstlerin ülke dışından elde ettikleri gelirlerini vergi dışında tutmalarına izin verilmiştir34_.

Görüldüğü gibi küreselleşmenin vergi gelir ve yapılarına olan etkileri farklı gelişmişlik düzeylerinde olan ülkelerde benzer vergisel gelişmelerde kendisini göstermektedir. Bu çalışmanın konusu açısından bu husus oldukça önemlidir. Çünkü bu durum vergi gelir, yapı ve politikaları üzerinde diğer iktisadi etkenlerin ve daha da önemlisi siyasal iktidarın etkilerini sınırlandırmakta ve bunların hareket alanını daraltmaktadır. Çalışmanın üçüncü bölümünde Türkiye için siyaset-vergi ilişkisi açısından genel kanının aksi istikametinde ve ilginç sonuçlara ulaşılması işte bu sürecin sonucudur.