Küreselleşme ve Teknolojideki Gelişmeler

Günümüzde ekonomik, toplumsal, politik veya kültürle ilgili konular üzerinde durulurken belki de en çok kullanılan kavram küreselleşme kavramıdır. Bu kavram, farklı ülkeler arasındaki ekonomik bütünleşme düzeyinin yükselişine ve politik, toplumsal ve kültürel alanlarda kimi değerlerin dünya geneline yayılışına işaret etmektedir. Başka bir ifadeyle, küreselleşme dünya üzerindeki farklı ülkelerin ekonomilerinin, toplumlarının ve kültürlerinin tüm dünyayı saran iletişim, ulaşım ve ticaret kanalları üzerinden birbirleriyle eklemlenmesidir.

Öte yandan, uluslararası ekonomik bütünleşmenin dünya ölçeğinde mevcudiyetinden söz edilse de ülkelerin gerçekte, küresel düzeyde olmaktan çok

29 Doğal olarak telefon, faks ve televizyon gibi iletişim araçları, bilgisayar ağları ile birlikte kullanılmadıkları sürece bu tanımın dışında kalırlar.

30 ABRAMS & DOERNBERG, agm, sf. 1573.

14 bölgesel bloklar düzeyinde bütünleştiği gözden kaçırılmamalıdır. Örneğin, dünyanın önde gelen ülkeleri üç ekonomik blok (bunlara İngilizce’de kısaca TRIAD da denilmektedir) içinde bütünleşmiş durumdadır. Bunlar Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) bölgesi, Avrupa Birliği ve Japonya’nın başı çektiği Asya-Pasifik bölgesidir. Bu temel bloklara ek olarak çok sayıda görece küçük bloklaşmalar da mevcuttur.³¹ Örneğin Basra Körfezi ülkelerince oluşturulan Körfez İşbirliği Konseyi de bunlardan bir tanesidir. Ayrıca, geçmişte bugünkü ölçülere erişilmemiş olmakla birlikte, örneğin Thompson ve Hirst³² gibi bazı yazarlar bu tür bir küreselleşme sürecinin ilk kez ortaya çıkmadığını, 19 yüzyıl sonunda da uluslararası ekonomik bütünleşme düzeyinin son derece yüksek olduğunu ileri sürmektedir. Bu görüşlerin ciddi kanıtları bulunmakla birlikte şimdiki şekliyle küreselleşmenin 19.

yüzyılın sonundaki biçiminden çok farklı olduğu, sadece uluslararası ekonomik bütünleşmeden ibaret olmadığı, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin de etkisiyle kültürel ve ideolojik yönlerinin de önem kazandığı belirtilmelidir.

Teknolojik gelişmelere bağlı olarak ulaşım ve iletişim tekniklerinde ortaya çıkan yenilikler, uluslararası ticareti ve uluslararası finansal hareketleri büyük oranda kolaylaştırmıştır. Bunların ve uluslararası finansal piyasaların serbestleştirilmesinin (deregülasyon) bir sonucu olarak, uluslararası finansal bütünleşme sermaye hareketlerini şaşırtıcı ölçülerde kolaylaştırmış ve küreselleşme denilen olgunun özellikle son yirmi yılda ciddi bir ivme kazanmasına yol açmıştır.

31 UNCTAD, World Investment Report 2007 – Transnational Corporations, Extractive Industries and Development (2007).

32 HIRST Paul & THOMPSON Grahame, Küreselleşme Sorgulanıyor (1999).

15 Uluslararası ticaret hacmindeki artış, finansal yenilikler ve çok uluslu şirketlerin organizasyon biçimlerindeki gelişmeler ülkelerin ekonomik ve finansal yapılarında önemli etkiler yapmaya başlamıştır. Değişen şartlar karşısında ülkeler ticaret ve sermaye piyasalarını daha da serbestleştirmişlerdir. Bu değişimler Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi uluslararası kuruluşların ulusal hükümetler üzerindeki etkileri neticesinde küreselleşme sürecinin önü alınmaz bir boyuta erişmesini mümkün kılmıştır.

Bu noktada, küreselleşme sürecinde en önemli rolü üstlenen çok uluslu şirketlere ve bunların ekonomik faaliyetlerine değinilmesi gerekir. Bu şirketler, en sıradan olanlarından en karmaşıklarına kadar binlerce mal ya da hizmeti dünyanın pek çok ülkesinde aynı anda üretme ve satma kapasitesine sahiplerdir. Popüler kültürün üretiminde ve dünya çapında yaygınlaşmasında kilit rolü oynayanlar da yine bu şirketlerdir. Bazıları birkaç ülkenin milli gelirini içine alabilecek kadar büyük bazıları ise çok küçük ölçeklidir. Bu şirketler bazı yönleriyle ‘ulusal şirketlerden’ farklı olmamakla birlikte eş zamanlı olarak farklı ülkelerde faaliyette bulunma kapasitesini içlerinde barındırmaktadırlar. Öte yandan, özellikle son yıllarda neredeyse tüm ülkelerin devletleri, çok uluslu şirketlerin kendi ülkelerinde yatırım yapmaları için büyük çaba sarf etmektedirler. Onların bu girişimleri önemli ölçüde yukarıda anılan uluslararası kuruluşlar tarafından yönlendirilmektedir.³³ Ayrıca elektronik ticaretin de uluslararası düzlemde bu tür şirketlerin faaliyetleri arasında olduğuna işaret etmekte fayda vardır.

33 Bu tasnifi ilk yapan İngiliz akademisyen John Dunning’dir. Bkz.: DUNNING John, Multinational Enterprises and the Global Economy (1993)

16 2. Türkiye’de İnternet ve Elektronik Ticaretin Gelişimi

Türkiye’de İnternet’e ilk bağlantı Nisan 1993’te Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde gerçekleşmiştir. İlerleyen yıllarda, sırasıyla, Ege, Bilkent, Boğaziçi, İstanbul Teknik Üniversitesi gibi üniversiteler İnternet’e erişim sahibi olmuşlardır.

1996’da İnternet’e erişim hizmeti sunan Turnet kurulmuş, 1999’da bunun yerini TTNET almıştır.³⁴ Bugün TTNET dışındaki ticari kuruluşlar da İnternet erişim hizmeti sunmaktadırlar. 2000 yılında Türkiye’deki İnternet kullanıcısı sayısı 1.785.000 olarak tahmin edilmekteydi. 2007 için bu sayının 16.000.000 kişiye ulaştığı düşünülmektedir.³⁵ 2010 yılında ülkedeki İnternet kullanıcılarının sayısı 35.000.000 olarak telaffuz edilmektedir.³⁶ Kanaatimizce bu verilerin doğruluğuna şüphe ile yaklaşılmalıdır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2005 yılı itibariyle ülkedeki hanelerin %8,66’sının İnternet erişimine sahip olduğu görülmektedir. Bu oran 2010 yılında %41,6’ya yükselmiştir.³⁷ İnternet kullanıcılarının nüfus içindeki dağılımı incelendiğinde genç nüfus ile yaşlı nüfus arasında bir uçurum bulunduğu tespiti yapılabilir.

34 Bkz.: “http://www.meb.gov.tr/belirligunler/internet_haftasi_2005/turkiyede_internet.htm”.

Mustafa Akgül, tarihçeyi 1986’dan başlatır. AKGÜL Mustafa, “Türkiye İnternetinin ve İnternet Üst Kurulunun Kısa Tarihi”.

35 MESTÇİ Aytaç, Türkiye İnternet Raporu, sf. 1 (2007).

36 Hepsiburada.com 2010 Raporu.

37 TÜİK, Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması.

17 Şekil 1 Yaş grupları itibariyle İnternet kullanımı³⁸

İnternet’in Türkiye’de akademik ağlar dışında da kullanılmaya başlanmasıyla elektronik ticaret de gelişmeye başlamıştır. Ulaşılabilen en sağlıklı veriler Bankalararası Kart Merkezi’ne (BKM) aittir. Buna göre, Türkiye’de kredi kartı kullanılarak gerçekleştirilen elektronik ticaret hacminde hızlı bir artış gözlenmektedir. Örneğin 2003 yılında yurtiçi ve yurtdışından alınan kredi kartlarıyla toplam 3.534.678 adet³⁹ elektronik ticaret işlemi yapılmışken bu sayı 2005 yılında 18.286.776 adede, 2010 yılında ise 91.923.281 adede yükselmiştir.⁴⁰ İşlem tutarı açısından bakıldığında ise 2003’te kredi kartlarıyla gerçekleştirilen toplam elektronik ticaret işlem tutarı 262.435.000 TL⁴¹ iken, bu rakam 2005’te 1.388,39 milyon TL’ye ve 2010’da 15.225,1 milyon TL’ye yükselmiştir.⁴²

38 DPT, Bilgi Toplumu İstatistikleri 2010, sf. 6.

39 Bkz.: “http://www.bkm.com.tr/donemsel-bilgiler-2003-2004.aspx”.

40 Bkz.: “http://www.bkm.com.tr/istatistik/sanal_pos_ile_yapilan_eticaret_islemleri.asp”

41 Bkz.: “http://www.bkm.com.tr/donemsel-bilgiler-2003-2004.aspx”.

42 Bkz.: “http://www.bkm.com.tr/istatistik/sanal_pos_ile_yapilan_eticaret_islemleri.asp”.

18 2009 yılında yapılan bir anket sonuçlarına göre Türkiye’de İnternet üzerinden en çok sipariş edilen mal elektronik araçlardır. Kırsal bölgelerde yaşayan İnternet kullanıcılarının kentli kullanıcılara oranla daha fazla tercih ettiği mal veya hizmet türleri elektronik araçlar, ev eşyası, bilgisayar ve diğer ek donanım, bilgisayar ve video oyunları yazılımları ile telekomünikasyon hizmetleriyken, buralarda yaşayanlar İnternet üzerinden sinema, tiyatro vb. bileti, ilaç, hisse senedi, finansal hizmet, sigorta alımına hiç talep göstermemişlerdir.⁴³

Bireylerin İnternet üzerinden alışveriş yapmaya ihtiyaç duymaması ülkemizde hala yüksek denebilecek oranlardadır. Bunun nedeni olarak gizlilik ya da güvenlik kaygılarının önemli oranda olduğu söylenebilir. Bir diğer neden de ürünü yerinde görerek almayı tercih etmek alışkanlığıdır.⁴⁴

Şekil 2 Türkiye’de İnternet üzerinden alışveriş yapmama nedenleri⁴⁵

43 DPT,agr, sf. 15.

44 Ibid., sf. 16.

45 Ibid, sf. 17.

19 İnternet kullanımının ülkemizde hızla yaygınlaşmasına ve elektronik ticaret alanındaki tüm gelişmelere rağmen 2010 yılı itibariyle Türkiye’de İnternet üzerinden alışveriş yapan bireylerin nüfusa oranı %15 civarındadır.⁴⁶

Türkiye’de elektronik ticaretin gelişimi işletmeler arası ticaret bakımından ele alındığında ulaşılabildiğimiz veriler sadece 2007-2008 yıllarına aittir. Buna göre, 2007 yılında İnternet erişimine sahip işletmelerin %15,4’ü İnternet üzerinden sipariş vermiş, %9,4’ü ise İnternet üzerinden sipariş almıştır. Benzer şekilde, 2008 yılında bilgisayar kullanan işletmelerin bilgisayar ağları üzerinden ürün/hizmet siparişi alma ve verme oranları sırasıyla %10,1 ve %16,2 olarak gerçekleşmiştir.⁴⁷

İnternet üzerinden sipariş alan işletmeler, İnternet’i en çok yeni pazarlara girmek ve satış potansiyelini artırmak için kullanmaktadırlar. İşletmelerin İnternet üzerinden sipariş verdikleri tedarikçilerin büyük bölümü yurtiçinde bulunmaktadır.⁴⁸

Şekil 3 İşletmelerin elektronik ticaretten sağladıkları faydalar, 2008⁴⁹

46 Bkz.: “http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6308&tb_id=20”.

47 DPT, agr, sf. 36.

48 Ibid, sf. 38.

49 Ibid.

20 Şekil 4 İşletmelerin elektronik ticaret yaptıkları tedarikçilerin konumları, 2008⁵⁰

Son olarak, Türkiye’de işletmelerin elektronik ticaret yapmalarının önündeki en büyük engel bir yandan müşterilerin İnternet üzerinden alışveriş yapmaya hazır olmamaları, diğer yandan da işletmelerin ticaretini yaptıkları mal ve hizmetlerin elektronik ticarete uygun olmamalarıdır.⁵¹

Şekil 5 İşletmelerin elektronik ticaretini engelleyen faktörler, 2008⁵²

50 Ibid, sf. 39.

51 Ibid.

52 Ibid.

21 3. Türkiye'de Elektronik Ticaretle İlgili Kurul ve Kuruluşlar

2000’li yılların başlarında İnternet ve elektronik ticaret olguları Türk kamuoyunun da dikkatini çekmiş, bunlara ilişkin teknik ve hukuki alt yapının oluşturulması amacıyla çalışmalar başlatılmıştır. Bu çerçevede şu kuruluşlar zikredilebilir:

a) Bilim Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)

1983 yılında, “Türk bilim politikasının yürütülmesi, uzun vadeli bilim ve teknoloji politikalarının tespitinde hükümete yardımcı olunması, hedeflerin saptanması, plan ve programların hazırlanması, kamu kuruluşlarının görevlendirilmesi, özel kuruluşlarla işbirliği sağlanması, gerekli yasa ve mevzuatın hazırlanması, araştırıcı insan gücünün yetiştirilmesinin sağlanması, araştırma merkezlerinin kurulması için tedbirler alınması, araştırma alanlarının tespit edilmesi ve koordinasyonunun sağlanması” amaçlarıyla Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) kurulmuştur.⁵³

BTYK, Başbakan’ın başkanlığında, ilgili Devlet, Milli Savunma, Maliye, Milli Eğitim, Sağlık, Tarım ve Köyişleri, Çevre ve Orman, Sanayi ve Ticaret, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanları ile YÖK Başkanı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarı, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarları, TÜBİTAK Başkanı ile bir yardımcısı, TAEK Başkanı, TRT Genel Müdürü, TOBB Başkanı ve YÖK’ün belirlediği bir üniversitenin seçeceği bir üyeden oluşur. İlgili kurum ve kuruluş temsilcileri de BTYK toplantılarına davet edilirler.⁵⁴

53 4 Ekim 1983 tarih ve 77 sayılı Kanun Hükmünde Kararname.

54 Bkz.: “http://www.tubitak.gov.tr/sid/470/pid/468/index.htm”

22 1983 ile 2004 yılları arasında sadece dokuz kez toplanan BTYK, bu tarihten sonra yılda iki kez düzenli toplanmaya başlamıştır.⁵⁵ Bu kurul, bilim ve teknoloji politikalarının belirlenip yürütülmesi konusunda ülkemizin en üst düzeydeki koordinasyon organıdır.

b) Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu

Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETTK), BTYK’nın Ağustos 1997’de aldığı bir kararla, ülkemizde “elektronik ticaret ağı” tesis edilmesi ve elektronik ticaretin yaygınlaştırılması amacıyla kurulmuştur.⁵⁶ Kurulun koordinatörlüğünü Dış Ticaret Müsteşarlığı, Sekretaryasını ise TÜBİTAK yürütmüştür. İlk toplantısını Şubat 1998’de gerçekleştiren kurul bünyesinde hukuk, teknik ve finans çalışma grupları oluşturulmuştur. Bu kurulların yürüttükleri çalışmalar neticesinde hazırlanan raporlar Haziran 1998’de BTYK’ya sunulmuştur. ETKK’nın devamı olarak 2000 yılında Dış Ticaret Müsteşarlığı bünyesinde Elektronik Ticaret Genel Koordinatörlüğü kurulmuştur. ⁵⁷

Elektronik Ticaret Genel Koordinatörlüğü, 2001 yılında, kamusal hizmetlerin elektronik ortamdan sunulması amacıyla sürdürülen “e-Türkiye” çalışmalarını yürüten on üç çalışma grubundan biri olmuş ve e-Ticaret Çalışma Grubu adı altında bünyesinde kurduğu sekiz uygulama grubu ile e-ticaret konusundaki

55 Ibid.

56 ETKK, Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı gibi bakanlıklar; Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı, Türkiye İstatistik Kurumu, Merkez Bankası, Rekabet Kurumu, Sermaye Piyasası, Kurulu, Bankalar Birliği, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Türk Patent Enstitüsü, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği gibi kurum ve kuruluş temsilcilerinden oluşmuştur.

57 Bkz.: “http://www.e-ticaret.gov.tr/etk/tarihce.htm”.

23 koordinasyonunu sürdürmüştür. Bu kapsamda, e-Ticaret Çalışma Grubu 2002 yılı içerisinde, eAvrupa+ Eylem Planı, e-Türkiye Girişimi I. Ara Raporu ve e-Türkiye Girişimi Eylem Planı çalışmalarına katılmıştır. Dış Ticaret Müsteşarlığının e-Ticaret Çalışma Grubu, diğer kurum ve kuruluşlarla birlikte işbirliği halinde faaliyetlerini sürdürmüş; bunların sonucunda Kasım 2009’da kamunun görüşüne sunulan

“Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Tasarı Taslağı” hazırlanmıştır.⁵⁸ c) İnternet Üst Kurulu

1996 yılında Türkiye’de İnternet’in ticari uygulamalarının başlamasıyla beraber ortaya çıkan sorunlar “ilgili herkesin katıldığı ve sorunlara çözüm bulacak bir üst kurul fikri”ni beraberinde getirmiştir.⁵⁹ Bu çerçevede 1998 yılında Ulaştırma Bakanlığı tarafından, “ülkemizde İnternet hizmet ve uygulamalarının altyapıdan başlayarak kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerini belirlemek, bu hedeflere erişmek için gerekli ulusal stratejik kararların alınması ve uygulanması; bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin ortaya çıkardığı yeni konuların ve bunların ülkemizde uygulanabilirliği ile ilgili olarak oluşturulacak politikaların tespiti; İnternet üzerinde yapılan yayınlar ve hizmetlerle ilgili olarak toplumu bilgilendirmek ve bilgi toplumu olma yolunda sağlıklı yöntemlerin tespiti süreçlerinde Ulaştırma Bakanlığına önerilerde bulunmak”⁶⁰ üzere İnternet Üst Kurulu kurulmuştur.⁶¹ Kurul kamu kurum ve kuruluşlarının, İnternet altyapı sağlayıcılarının ve sivil toplum kuruluşlarının

58 Bkz.: “http://www.e-ticaret.gov.tr/tarihce.htm”

59 AKGÜL, agm.

60 Bkz.: “http://kurul.ubak.gov.tr/netkrl/ik_calisma_ilkeleri”.

61 AKGÜL, agm.

24 temsilcilerinden oluşur.⁶² Üye yapısı incelendiğinde kurul üyelerinin çoğunun özel sektör temsilcilerinden oluştuğu görülmektedir.

d) Kamu Net Üst Kurulu

1998 yılında Başbakanlık Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü’nün bir genelgesi ile “kamu bilgisayar ağları konusunda yapılan faaliyetlerin değerlendirilmesi, koordinasyonu, izlenmesi ve finansmanı konusunda karşılaşılan darboğazların aşılması amacıyla” Kamu Net Üst Kurulu kurulmuştur.⁶³ Kurul Başbakanlık Müsteşarı'nın başkanlığında, Hazine, Dış Ticaret, Devlet Planlama Teşkilatı müsteşarları ile İçişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığı müsteşarlarından oluşur.⁶⁴ Genelgede kurulun görevleri şu şekilde sayılmıştır:

a. Kamu bilişim personeli politikalarının oluşturulması.

b. İnsan gücü planlaması ve hizmetiçi eğitimin sağlanması.

c. Ulusal ağın oluşturulması.

62 Kurul şu üyelerden oluşur: Kamu Kurum ve Kuruluşları: Devlet Bakanlığı (Kadın ve Aileden Sorumlu), Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Türksat A.Ş., Üniversiteler (Akademisyen), TÜBİTAK; İnternet Altyapı Sağlayıcılar: Türk Telekomünikasyon A.Ş., TTNET A.Ş., GSM Şirketleri; Sivil Toplum Kuruluşları: İnternet Servis Sağlayıcıları Temsilcisi, Türkiye Bilişim Derneği – TBD, Türkiye Bilişim Vakfı – TBV, Tüm Telekomünikasyon İş Adamları Derneği – TÜTED, Mobil İletişim Sistemleri ve Araçları İşadamları Derneği – MOBİSAD, Telekomünikasyon ve Enerji Hiz. Tüketici Hakları ve Sektörel Arş. Derneği(TEDER), Bilgi Teknolojileri Derneği, İnternet ve Hukuk Platformu, Bilgi Güvenliği Derneği, IBC Danışmanlık LTD Şirketi, Yazılım Sanayicileri Derneği (YASAD), Mobil Servis Sağlayıcı İş Adamları Derneği (MOBİLSAD), İnternet Medyası Temsilcisi, Bilişim Sanayicileri Derneği.

63 19/03/1998 tarih ve B.02.0.PPG.0.12-320-04993 sayılı Genelge, (Bkz.: “http://kamunet.inet-tr.org.tr/kamu genelge.htm”)

64 Kamu Net Üst Kurulu’nun işleyişinde bazı sorunlar olduğu yönünde bkz.: AKGÜL Mustafa,

“KamuNet Dokümanları”.

25 d. Kamu ile kamuoyu arasında saydamlığı temel alan sağlıklı iletişim sağlanması.

e. Kamu yönetiminde bilişim hizmetlerinin etkinliğinin sağlanması.

f. Kamu bilişim projelerinin koordinasyonunun ve izlenmesinin sağlanması.

e) İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME)

Ülkemizin ihracatını geliştirmek ve sağlıklı bir yapıya kavuşturmak, bunun için araştırma ve çalışmalar yapmak ve ilgili kurumlar arasında koordinasyonu sağlamak amaçlarıyla 1960 yılında 118 Sayılı Kanunla Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde

“İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi” (İGEME) kurulmuştur. İGEME, 2001 yılından bu yana Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı’na bağlı olarak faaliyetini sürdürmektedir.⁶⁵

Elektronik ticaretin sınır aşan boyutu, İGEME’nin de elektronik ticaret yoluyla gerçekleştirilen ihracatlar bakımından çalışmalar yürütmesini gerekmektedir. Bu çerçevede 2006/6 sayılı Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği Hakkında Tebliğ kapsamında İGEME, “Elektronik Ticaret (E-Ticaret) Sitelerine Üyelik Giderleri Desteği” adı altında Türkiye’de sınai veya ticari faaliyette bulunan şirketler, yazılım şirketleri ve sektörel dış ticaret şirketlerinin ürünlerinin yurt dışına yönelik olarak elektronik ortamda pazarlanabilmesi amacıyla Dış Ticaret Müsteşarlığı’nca uygun görülen ve nihai tüketiciye yönelik olmayan e-ticaret sitelerine üye olabilmek için yaptıkları giderlerin belirli bir bölümünü karşılamaktadır.⁶⁶

65 Bkz.: “http://www.igeme.org.tr/igeme/section-igeme-index.cfm”.

66 Bkz.: “http://www.igeme.org.tr/fa/section-fa-etic.cfm?sec=etic”.

26 İGEME gerek işletmeler arasında (B2B) ve gerekse işletmelerle tüketiciler arasında (B2C) elektronik ticaret konularında ihracatçılara eğitim sağlamakta ve yayın yapmaktadır.⁶⁷

C. Elektronik Ticaretin Şekilleri (Tasnifler)

1. Doğrudan – Dolaylı Elektronik Ticaret

Elektronik ticaretin konusuna giren malların maddi ya da gayrimaddi (dijital) olmasına göre bir tasnife tâbi tutulduğunu; gayrimaddi mal ve hizmetleri konu alanın “doğrudan”, maddi malları konu alanın ise “dolaylı” elektronik ticaret olarak tanımlandığını ifade etmiştik.

2. İşletmelerle Tüketiciler Arasında Elektronik Ticaret (B2C)

İngilizce’de “Business to Consumer” ya da “Business to Customer” (B2C) şeklinde ifade edilen, işletmelerin tüketicilere, maddi ya da gayrimaddi her türlü mal ve hizmeti elektronik ticaret aracılığıyla sunma faaliyetidir. B2C dendiğinde akla gelen çoğu kez elektronik ticaret ile perakendeciliktir. Çiçekten yemeğe, elektronik aletlerden otomobile, müzik albümlerinden bilgisayar programlarına kadar akla gelebilecek hemen her türlü mal bu tür ticarete konu olabilir. B2C malların yanı sıra bankacılık, turizm, gayrimenkul, sağlık ve hukuk gibi pek çok alana yayılan hizmetleri de içerir.⁶⁸

67 Bkz.: “http://www.igeme.org.tr/bilkay/section-bk-etic.cfm”.

68 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/B2C”.

27 3. İşletmeler Arasında Elektronik Ticaret (B2B)

“Business to business” (B2B), üreticiler, toptancılar, perakendeciler gibi ticari işletmeler arasında gerçekleşen elektronik ticareti ifade etmek için kullanılır. Genel kanının aksine işletmeler arasında gerçekleşen elektronik ticaret hacmi, işletmelerle tüketiciler arasında gerçekleşenden çok daha fazladır. Bunun temel nedeni, tedarik sürecinde ham maddelerin temininden tamamlanmış mamulün satışına kadar süreçte pek çok işlemin gerçeklemesidir. Oysa işletmelerle tüketiciler arasındaki ticarette genelde tek işlem olur.⁶⁹

4. İşletmeler İle Devletler Arasında Elektronik Ticaret (B2G)

B2B’den türetilmiş olan “Business to Government” (B2G) işletmeler ile devlet organları arasında elektronik olarak gerçekleşen ticari faaliyeti ifade eder.⁷⁰ Bu kapsamda kamu ihalelerinin internette yayınlanması ve firmaların elektronik ortamda teklif vermeleri düşünülmelidir.⁷¹

5. Devletl İle Vatandaşlar Arasında Elektronik Ticaret (G2C)

“Government to Citizens” (G2C) tasnifi esasen elektronik ticarete ilişkin değildir. Devletler ile vatandaşlar arasındaki iletişimin elektronik kanallarla sağlanmasını ifade eden⁷² bu tasnife ülkemizde devlet hizmetlerinin tek bir çatı

69 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/Business-to-business”.

70 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/Business-to-government”.

71 Vergi ve gümrük işlemlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilmesini de B2G kapsamında düşünenler vardır. Bkz.: KAYA Ömer, Tüketim Vergileri Boyutuyla Elektronik Ticaret, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, sf. 5-6 (2007). Kanaatimizce bu tür faaliyetler “ticari” olmamaları nedeniyle B2G olarak değil, “Government to Business” (G2B) kapsamında değerlendirilmelidirler. Bkz.:

“http://en.wikipedia.org/wiki/Government-to-business”.

72 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/Government-to-citizen”.

28 altında yürütülmesi amacıyla oluşturulan “E-devlet Kapısı” aracılığıyla sunulan hizmetleri gösterebiliriz.⁷³

6. Tüketiciler Arasında Elektronik Ticaret (C2C)

“Consumer to Consumer” (C2C) ile tüketiciler arasında, genellikle bir üçüncü taraf aracılığıyla, elektronik ortamda gerçekleştirilen alışverişler kastedilmektedir.⁷⁴ Örneğin, Ebay⁷⁵ gibi çevrimiçi müzayede sitelerinde ticari işletmelerin yanı sıra tüketiciler de eşyalarını satışa çıkarabilmektedirler. Şüphesiz ki tüketicilerin arızi olarak elektronik ortamda satış yapması ticari faaliyet olarak nitelendirilmez. Bu tasnif, özellikle aracıların ticari faaliyetini vurgulaması anlamında değer taşır.

D. Elektronik Ticarette Kullanılan Araçlar

Elektronik ticarette kullanılan araçlar dediğimizde, aklımıza ilk gelenler onlar olmasa da, öncelikle telefon, faks, radyo ve televizyonu zikretmek gerekir. Elbette bu cihazlar da elektroniktir ve bazı tanımlarda bunlarla yapılan ticaret de elektronik

Elektronik ticarette kullanılan araçlar dediğimizde, aklımıza ilk gelenler onlar olmasa da, öncelikle telefon, faks, radyo ve televizyonu zikretmek gerekir. Elbette bu cihazlar da elektroniktir ve bazı tanımlarda bunlarla yapılan ticaret de elektronik

Belgede ELEKTRONİK TİCARETİN VERGİLENDİRİLMESİ (sayfa 33-0)