D. Elektronik Ticarette Kullanılan Araçlar
2. İnternet ve World Wide Web
Benimsediğimiz tanıma göre, elektronik ticaret bilgisayar ağları aracılığıyla gerçekleştirilir. Bilgisayar ağlarının en bilineni şüphesiz ki “ağların ağı”87 olarak da anılan İnternet’tir.
79 ALTAŞ Yasin, “Elektronik Veri Değişimi (EDI)”.
80 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/UN/EDIFACT”.
81 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/ASC_X12”.
82 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/Uniform_Communication_Standard”.
83 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/TRADACOMS”.
84 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/OFTP”.
85 Bkz.: “http://en.wikipedia.org/wiki/AS2”.
86 Bkz.: “http://walmartstores.com/Suppliers/248.aspx”.
87 SAWYER Adrian J., “Electronic Commerce: International Policy Implications for Revenue
32 a) İnternet
Bugün İnternet olarak bildiğimiz bilgisayar ağının kökleri her ne kadar 1960’lı yıllara kadar uzanırsa da “İnternet” sözcüğünün kendisi 1995 yılından beri kullanılmaktadır.88 1969 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde başlatılan bir askeri araştırma projesi olan ARPANET’e89 önce üniversitelerin ve ardından başkaca bilgisayar ağlarının bağlanması ile zaman içinde İnternet oluşmuştur.90 İnternet (birbirine bağlı ağlar - interconnected networks)91 dünyaya yayılmış milyonlarca bilgisayar arasında kurulmuş binlerce “mantıki ağın” bütününü ifade eder.92 Her ne kadar çoğu zaman bilgisayarlar arasındaki telefon hatları, kablolar, radyo sinyalleri gibi fiziki bağlantı olarak algılansa da İnternet aslında “fiziki” değil bilgisayarlar arasındaki “mantıki” bağlantının adıdır.93
Authorities and Governments”, 19 Va. Tax Rev. 73, sf. 84 (1999). HELLERSTEIN Walter, “State Taxation of Electronic Commerce”, 52 Tax L. Rev. 425, sf. 429’da (1997), United States v. Baker *890 F. Supp. 1375 (Ed. Mich. 1995)+ davasına atıfla, “bilgisayar ağları, aralarında bilgi değiş tokuşu mümkün olan birbirine bağlanmış bilgisayarlar sistemidir. Internet dünyanın en büyük bilgisayar ağıdır ve çoğu kez ağların ağı olarak tanımlanır” demektedir.
88 Bkz.: “http://www.isoc.org/internet/history/brief.shtml”.
89 HAUBEN Michael, “History of Arpanet”. Ayrıca bkz.: “http://www.funet.fi/index/FUNET/history/
internet/en/arpanet.html”.
90 İnternet’in tarihçesi hakkında detaylı bilgi için bkz.: “http://www.isoc.org/internet/history/”.
91 PREBUT David S., “State and Local Taxation of Electronic Commerce: The Forging of Cyberspace Tax Policy”, 24 Rutgers Computer & Tech. L.J. 345, sf. 346’da (1998) “İnternet” teriminin “birbirine bağlı ağlar”ın (interconnected networks) kısaltması olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca bkz., DOERNBERG Richard L, HINNEKENS Luc, HELLERSTEIN Walter and LI Jynian, Electronic Commerce and Multijurisdictional Taxation, sf. 10 (2001).
92 İnternet’in aksine intranetler sınırlı bir alandaki bilgisayarları birbirine bağlayan ağlardır. Örneğin bir işletme içindeki bilgisayarları bir birine bağlayan kapalı devre ağ bir intranettir. İntranetler İnternet’e de bağlı olabilir. Ancak, intranetlerin İnternet bağlantısı genellikle sınırlamalara tabidir.
93 ABRAMS & DOERNBERG, agm, sf. 1574. Ayrıca bkz.: DOERNBERG ve diğ., age, sf. 10.
33 b) World Wide Web
Bilgisayarlar arasında İnternet üzerinden bilgi gönderip almanın muhtelif yolları olmakla birlikte, bu yollardan en iyi bilineni ve en yaygın kullanılanı World Wide Web’dir. İçeriğinin oldukça zengin olması sebebiyle olsa gerek, bilgisayar okur-yazarı olan çoğu kişi World Wide Web’i (ya da kısaca Web’i) “İnternet” zanneder.
Kuşkusuz Web günümüzde İnternet’in “en yaygın kullanılan parçası”dır.94 Ancak Web, İnternet üzerinden bilgiye ulaşılmasını ve bilginin paylaşılmasını sağlayan pek çok araçtan sadece biridir.95 1989 yılında Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nin Parçacık Fiziği Laboratuarı’nda Sir Tim Berners-Lee tarafından yaratılan Web, standartlarını belirleyen ve onu geliştiren organizasyon olan World Wide Web Konsorsiyumu tarafından “küresel bilgi paylaşımı için İnternet temelli hypermedia96 girişimi” olarak tanımlanmaktadır.97 Web, Hypertext Transfer Protocol (HTTP) denen bir yöntem ile özel olarak hazırlanmış ve genellikle “web sayfaları” olarak bilinen dokümanlara erişim sağlar. Web sayfaları başta Hypertext Mark-up Language (HTML) olmak üzere çeşitli bilgisayar programlama dilleri kullanılarak hazırlanırlar ve bunların temel özellikleri yazı, ses, görüntü, fotoğraf ve grafik gibi öğeler içermenin yanı sıra başka web sayfalarına bağlantılar (hyperlink ya da dilimize girmiş kısa şekli
94 Deloitte & Touche ve Information Technology Association of America ('ITAA'), Taxation of Cyberspace, sf. 26 (1998).
95 Çoğu İnternet kullanıcısın bilmediği başka araçlar da vardır. Örneğin, LYNX İnternet üzerinden sadece yazı şeklindeki içeriğe ulaşmayı sağlayan bir araçtır. FTP, bir sunucudan bir kullanıcın bilgisayarına doğrudan dosya transfer etmeye yarayan bir araçtır. Bunlar dışında, Gopher, Telnet, Usenet, WAIS gibi daha pek çok araç bulunmaktadır.
96 Hypermedia sözcüğü dilimize yabancıdır. Sözcük, sözlükte bir kullanıcının yazı, ses ve görüntü kayıtlarına, fotoğraf ve bilgisayar grafiklerine erişmesini sağlayan bilgisayar temelli bir bilgi erişim sistemi olarak tanımlanmaktadır. Bkz: “http://dictionary.reference.com/browse/hypermedia”.
97 Bkz.: “http://www.w3.org/People/Berners-Lee”. Web’in işleyişi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.:
“http://www.w3.org/DesignIssues/”.
34 ile “link”ler) içermeleridir. “Tarayıcı yazılımları” (browser) 98 kullanmak suretiyle İnternet’e bağlı bilgisayar kullanıcıları Web’e erişebilirler; web sayfalarının içeriklerini görüp, okuyabilir ya da dinleyip izleyebilirler. Ayrıca bir web sayfasından diğerine bu sayfalarda gördükleri bağlantılara (linklere) tıklamak suretiyle geçiş yapabilirler.99 Bireyler, kurumlar ve ticari işletmeler sıklıkla Web siteleri kurma yoluna giderler. “Web siteleri ait oldukları kişi, kurum veya kuruluş ile ilgili dokümanlardan oluşur ve bunlara, adreslerini (alan adlarını – domain names) bilen her bir Web kullanıcısının ulaşması mümkündür. Web siteleri sunucularda ağırlanır ve sunucular dünyanın herhangi bir noktasına yerleştirilebilir.”100
c) Sunucular
Web sitelerinin sunucular üzerinde bulundurulduğunu belirttik. Tüm İnternet sunucuları World Wide Web için çalışmazlar; ancak, çoğu zaman işletmeler web sitesi sahibi olmak isterler ve bu amaçla Web’den erişilebilen sunucular kullanırlar.
Basit bir elektronik ticaret örneğinde bir işletmenin en azından bir sunucuya erişiminin olması gerekir. İşletme kendisi bir sunucu edinebileceği gibi bir İnternet servis sağlayıcısının (ISS ya da Internet Service Provider - ISP) sunucularından birinin üzerinde bir yer kiralayabilir.101 “Sunucu” (server) dediğimiz cihaz bir ağa, örneğin İnternet’e bağlı ve büyük veri (bilgi) saklama kapasitesi ile güçlü veri işleme
98 Sir Berners-Lee aynı zamanda “WorldWideWeb Tarayıcısı” adını taşıyan ilk web tarayıcısının yaratıcısıdır. (1990). Bunu daha sonar Microsoft’un “Internet Explorer”ı, Netscape’in “Navigator”ı, Mozilla’nın “Firefox”u ve Google’ın “Chrome”u gibi pek çok tarayıcı izlemiştir.
99 World Wide Web hakkında daha fazla tanım için bkz.: “http://www.google.com/
search?q=define:World+Wide+Web”.
100 HELLERSTEIN, agm, sf. 430.
101 “İnternet Servis Sağlayıcısı” terimi ticari faaliyeti müşterilerine internet erişimi sunmak olan firmaları ifade etmek için kullanılır. Türkiye’de TTNET, Süperonline gibi firmalar İSS’lere örnek olarak gösterilebilir.
35 kabiliyeti olan bir bilgisayardır. Sunucu üzerinde çalışan özel yazılımlar ağa bağlı diğer bilgisayarların ona erişebilmesini sağlarlar.102 Bir sunucu dünyanın her hangi bir noktasına yerleştirilebilir, zira – kural olarak – sunucunun yerleştirildiği mekân onun işlevlerini yerine getirmesini müspet ya da menfi şekilde etkilemez.
İşletmelerin elektronik ticaret faaliyeti için ihtiyaç duyacağı veriler (ki dijital ürünler de veridir) sunucularda saklanır. İşletmeler, özellikle de İnternet üzerinden dijital ürün satış ve teslimi gerçekleştirenleri, genellikle birden fazla mekânda sunucu bulundurmak suretiyle müşterilerine daha hızlı veri erişimi sunmayı tercih ederler.
Aynı verinin eş kopyaları birden fazla sunucu üzerinde saklanabileceği gibi, verinin muhtelif parçaları farklı sunuculara dağıtılabilir. Örneğin, ürün bilgileri ve müşteri kayıtları bir sunucuda saklanırken, dijital ürünler bir diğer sunucu üzerinde bulundurulabilir. İşletmenin bir sunucu üzerinde bulunan bir web sitesini ziyaret eden müşterileri hiç farkına varmaksızın bir sunucudan diğerine saniyeler içinde yönlendirilebilir.
İnternet’e bağlı bir bilgisayarın kullanıcısı bilgisayarında kurulu tarayıcı yazılımını çalıştırıp tarayıcının adres çubuğuna bir işletmenin web sitesi alan adını (adresini) yazdığında tarayıcı yazılımı İnternet üzerinden HTTP protokolünü kullanmak suretiyle işletmenin web sitesinin bulundurulduğu sunucu ile iletişime geçer ve web sitesini oluşturan web sayfalarını bilgisayar ekranında görüntüleyebilmek için veri transferi talebinde bulunur. Web sayfaları sunucudan kullanıcının bilgisayarına aktarılır (ya da dilimizde yaygın olarak kullanılan terim ile
102 Bir sunucunun işlevi üzerinde çalışan yazılıma göre değişebilir. Örneğin tek bir sunucu ekipmanı web sunucusu veya dosya sunucusu ya da e-posta sunucusu olarak görev yerine getirebilir.
36
“indirilir”) ve bilgisayarın geçici belleğinde (random access memory - RAM) veya sabit diskinde geçici olarak muhafaza edilir. Web sayfalarının bilgisayarda daimi olarak kaydedilmediğini ve bilgisayar kullanıcısının bir web sayfasından diğerine geçmesi ile genellikle önceki sayfaların bilgisayarın belleğinden ve/veya sabit diskinden silindiğini vurgulamak gerekir.