Küreselleşme Sürecini Ortaya Çıkaran Faktörler

Küreselleşme süreci birden bire ve hiçbir neden olmaksızın ortaya çıkmış değildir. Bu anlamda küreselleşme süresine dinamik kazandıran ve küreselleşme olgusunun arkasında yatan temel etkenler; bilgi ve iletişim teknolojisi olarak görülen teknolojik gelişmelerdir.

Küreselleşme; ülkeler arasında sınırların ortadan kalkmasıyla bilginin genişleyip tüm dünyaya yayılması, böylece dünya üzerindeki her ülkenin bilgiyi ve bilgileri kullanma olanağını elinde bulundurması ve bilgi ve iletişim teknolojisinin gelişmesi sonucunda, ürün ve hizmetlerin sınır tanımaksızın her yere girmesi sürecini kapsar ( Centel, 1998: 60, 61 ) .

Küreselleşme sürecinin ortaya çıkmasında birçok faktörün etkisi olmuştur. Bu faktörler şunlardır;

1. Teknolojik Gelişmeler; Teknoloji, küreselleşme sürecinde yeterli koşul değildir; ancak olmazsa olmaz koşullardan biridir. Bu nedenle küreselleşme üzerinde teknolojinin etkisini inkâr etmek mümkün değildir. Özelikle 1980’lı yıllardan itibaren enformasyon teknolojilerinin yaygınlık kazanması, dünyada mesafe kavramının önemini azaltmıştır. Bu durum küreselleşme sürecinde ilk etkisini finans piyasalarında hissettirmekle birlikte, günümüzde çok daha geniş bir alana yayılmıştır ( Bozkurt, 2000: 26, 27 ) .

Günümüzde olağanüstü bir hızla ucuzlayarak yaygınlaşan enformasyon teknolojileri, uluslar arasındaki değişim ve etkileşim sürecinde, küresel dönüşümü hızlandırmaktadır. 1945 yılında, okyanus ötesi nakliye bedellileri %50;hava taşımacılığı maliyetleri % 80 ve transatlantik telefon bedelleri de % 99 oranın da azalmıştır. 1999 yılı BM İnsani Kalkınma Raporuna göre 9190 değerleri ile Newyork’dan Londra’ya 3 dakikalık telefon görüşmesi bedeli 1930 yılında 245 dolarken bu oran 1998 yılında 35 cente inmiştir (Bozkurt, 2000: 27). Bu nedenle küreselleşme sürecinin en önemli dinamiklerinden biri genel olarak teknolojik alandaki gelişmeler, özel olarak da iletişim ve ulaşım teknolojisinin getirdiği yeni olanaklardır. Teknolojinin alanındaki gelişmelerin en önemlisi ise bilgi teknolojisindeki gelişmelerdir. Ekonomi bilimcileri genellikle küreselleşmeyi 1980’lerden sonra ortaya çıkan bir olgu olarak

değerlendirmekte ve küreselleşme sürecinin teknolojik gelişmeyle yakından ilgili olduğunu belirtmektedirler. Bilgisayar ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler hizmet sektörünün dünya ticaretindeki payını artırmış, klasik üretim faktörlerinin yerine yerli bir üretim faktörünü, bilgi faktörünü eklemiş aynı zamanda küresel mali piyasaların gelişimine hız kazandırmıştır (Tutar, 2000: 27) .

Ekonominin küreselleşmesine hız kazandıran teknoloji bugün özellikle telekomünikasyon yardımıyla küreselleşmenin önemli dinamiklerinden biri haline gelmiştir. Bilgi ve iletişim teknolojisinin birbirlerini tamamlayıcı ve bağımlı bir biçimde gelişmesi, bilginin üretilmesi, bilgi akışının daha etkili bir biçimde olması devrim niteliğinde yenilikler ortaya çıkarmıştır. Bütün bu yenilikler küreselleşme sürecine temel dinamik sağlamış ve hızlanmasına neden olmuştur (Tutar, 2000: 28).

2) Hükümet Politikaları: Finans ve ticaretin serbestleştirilmesi, tarifede kotaların kaldırılması, uluslar arası sermaye akışı üzerindeki kontrollerin azaltılması küreselleşmeyi başlatan ve bu süreci hızlandıran faktörlerdir (Türker; Örerler, 2004: 19).

3) İdeoloji Faktörü: Özellikle doğu blokunun yıkılması sonrasında liberal piyasa ekonomisine karşı güven duygusu artmıştır. Kısa bir sürede tüm maliyetine rağmen, eski planlı devletçi ekonomiler piyasa mekanizması içinde, serbest ticaretin ve yabancı sermayenin imkânlarından yararlanma çabasına girmişlerdir Diğer bir ifadeyle duvarların yıkılmasından sonra, küreselleşmenin önündeki en büyük engellerden birisi kalkmıştır. Her ne kadar Asya krizi sonrasında küreselleşmeye karşı itirazlar başlamışsa da, son dönemde neo-liberal ideolojinin temel ilkelere güven duygusu içerisinde hızlandırılarak sürdürülme çabası söz konusudur. Başta ABD olmak üzere DTÖ, Dünya Bankası ve İMF gibi uluslararası kuruluşların öncülüğünde sürdürülen küreselleşme süreci hızlandıkça anti küreselci akımlarda tepkilerini ortaya koymaya başlamışlardır ( Bozkurt, 2000: 27, 28 ) .

4) İşletme Stratejileri: Uluslar arası politikalarda meydan gelen değişimler işletmeleri yeniden yapılanmaya yöneltmektedir. Bu nedenle, işletmeler ürettikleri mal veya hizmetleri dış ülkelere satmakta, dış ülkelerden de kaynak almaktadır özellikle ihracat yaparak ve faaliyetlerini düşük maliyetli merkezlere ve ülkelere kaydırarak dış ekonomik ilişkiler kurmaktadırlar. Ayrıca, dışardan kurdukları ilişkiler yolunda işverenlerce üretilen mal ve hizmetin bazı parçaları dışardan satın alınmaktadır (Türker; Örerler, 2004: 19).

Küreselleşme sürecinin en önemli dinamiklerinden biri global işletmelerdir ve bugün bu işletmenin sayısı 27 binin üzerindedir ( Tutar, 2000: 26 ) .

5) Ekonomik Faktörler: Gelişmiş ülkelerde iç piyasaların doyması özellikle 1970’lerdeki petrol krizi sonrasında dış piyasalara açılma arayışı ile iktisadi faaliyetlerin hacimlerinin artış göstermesi küreselleşmeyi ortaya çıkaran ekonomik faktörlerden bazılarıdır. Çok uluslu firmalar yeni uluslar arası iş bölümü çerçevesinde, üretim sürecini bütün dünyaya yaymışlardır. Her gün finans piyasalarında büyük miktarda para bir ülkeden başka bir ülkeye akmaktadır.

Ekonomik açıdan bugün yeryüzündeki ülkelerin büyük bir kısmı birbirleriyle bütünleşmeye başlamıştır. Örneğin; Tayland’da başlayan bir kriz bütün Asya’yı etkilediği gibi bizi de etkileyebilmektedir. Ya da Rusya’da yaşanan kriz sonrasında Türkiye’den bu ülkeye ihracat yapan birçok firma varlığını kaybedebilmektedir. Bu da ülkeleri kendi politikaları kadar başka ülkelerin izledikleri ekonomik ve siyasal politikalar karşısında da duyarlı olmaya zorlamaktadır. Yani artık ülkenin iç işlerinde yaşadığı sorunlar ile dış ilişkilerindeki sorunlar arasındaki sınır giderek kaybolmaya başlamıştır ( Bozkurt, 2000: 28 ) .

Kısaca, küreselleşme sürecinin ortaya çıkmasında ve hızlanmasında teknolojik gelişmeler, bilgi ekonomisinin ön plana çıkması, dünyada yaşanan neo-liberal politikaların yükselişi, çok uluslu firmaların yayılışı etkili olmuştur ( Türker; Örerler, 2004: 18 ) .