KüreselleĢmenin diğer tüm alanlarda olduğu gibi çevresel faktörlerde de etkileri bulunmaktadır. KüreselleĢme ile birlikte çevre sorunlarının sınırı kaybolmuĢ ve küresel bir boyuta ulaĢmıĢtır. Doğal kaynakların geniĢ ölçüde kullanılması ve geliĢmiĢ ülkelerin geliĢmekte olan ülkelerdeki kaynakları kendi ülkelerine aktarmasıyla birlikte çevresel krizler meydana gelmiĢtir. Çevresel anlamda yaĢanan bu geliĢmeler en çok doğayı etkilemiĢ buna karĢı koruyucu önlemler yetersiz kalmıĢtır.
Yapılan endüstri devrimleri sonucunda ortaya çıkan geliĢmelerle çevre, Ģehir ve bina alıĢkanlıkları, sanayi toplumlarından bilgi toplumlarına hızla geçiĢ yapan ve nüfusun ihtiyaçları göz önünde bulunduracak Ģekilde tekrar elden geçirilerek formatlanmaktadır ( I. Türkiye Lisansüstü ÇalıĢmaları Kongresi, 2013:
151). KüreselleĢme ile birlikte çevre konularında ortak koruyucu kararların alınması için, uluslararası antlaĢmalar ve eylem planları yapılmaktadır. Bu kararlar doğrultusunda çevre sorunlarına engel olmak için ülkeler mücadele vermektedir.
KüreselleĢen dünya düzeninde ortak bir hal alan çevre sorunlarına engel olmak için iĢ birliği yapmak kaçınılmaz hale gelmiĢtir.
Modern teknolojinin imkânlarıyla çevreyle uyumlu ve zarar verilmeyecek dizaynda tesis edilen ve cezai yaptırımlara maruz kalmak istemeyen firmalar, üretim yerlerini farklı konumlara taĢımak suretiyle maddi cezai yaptırımlardan ve sosyal baskılardan uzak bölgelerde tesislerini inĢa edebilirler (Elçin, 2016: 14).
KüreselleĢme ile iliĢik olan küresel ısınma, çevre kirlilikleri, kimyasal ve nükleer atıklar gibi sorunlar dünya üzerindeki her Ģeyi ilgilendirmektedir. KüreselleĢmenin çevresel etkisi yeryüzünün nüfus yapısıyla doğrudan iliĢki halindedir. Yeryüzündeki nüfus artıĢları ile mevcut kaynakların kıtlaĢmakta, dünya nüfusunun artmasına bağlı olarak çeĢitli birtakım sorunları ortaya çıkarmaktadır (Bayar, 2008: 31). Bunun en önemli nedeninin insan olduğunu unutmamamız gerekmektedir. Son yüzyılda özellikle küresel ısınma konusu ve iklim değiĢiklikleri konuları fazlasıyla tartıĢılan çevre sorunlarından olmuĢtur. Küresel ısınmanın etkisiyle buzulların erimeye baĢlaması orada yaĢayan canlı türlerinin yaĢamlarını tehlikeye sokmuĢtur. Bu
22 sorunlar ile mücadele etmek için çeĢitli anlaĢmalar yapılmıĢ, ülkeler iĢbirliği içine girerek sorunları ortadan kaldırmak için bir dizi önlemler almıĢtır.
KüreselleĢme dünya yüzeyindeki sosyal iliĢkilerin yoğunlaĢmasına bağlı olarak, uzun mesafeli ticaretin baĢlaması, teknolojilerin yaygınlaĢması, ulus ötesi Ģirketlerin kurulması, dünya pazarının geliĢimi için önemlidir.
Örneğin; ana merkezi Ġngiltere’de bulunan uluslararası bir firmanın New York’taki ofisinde çalıĢan bir personelin, mesai bitiminden sonra Alman yapımı binek aracına binerek evine döndüğünde, Çin malı mutfak araçları ile yapmıĢ olduğu Türk yemeklerini yerken Fransız bir filmi Fin Yapımı televizyonundan izlerken ne kadar Amerikalı olduklarının verdiği mutluluk hissine kapılmaktadır (Aslanoğlu, 1998: 155).
KüreselleĢmeyi en yalın halde bu örnekle tanımlayabilmek mümkün görülmektedir. Mekânsal açıdan baktığımızda, evimizin bir köĢesinde oturduğumuz yerden dünyanın herhangi bir noktasındaki bilgiye, teknolojinin sunmuĢ olduğu olanaklar sayesinde istediğimiz her vakitte ulaĢabilmekteyiz. Kitlesel iletiĢim araçları; televizyon, internet, telefon, bilgisayar gibi araçlar vasıtasıyla sosyal ve kültürel etkileĢim olmaktadır. Susan Sontag' ın belirttiği gibi hepimiz birer televizyon antropoloğu kesildik ve oturduğumuz yerde öteki kültürlerin alıĢkanlıklarını izliyor, sıkılınca da kapatıyoruz (Aslanoğlu, 1998: 171). Daha da kapsamlı düĢünecek olursak televizyon programlarında antropologlar kullanılarak seyircinin yerine yapılacak yorumu seyircinin yerine antropologlar yapmaktadır.
Örneğin bir gezgin, diyar diyar gezerek oradaki yaĢam koĢullarını, kentin dokusunu, yiyeceklerini, sosyal yaĢantısı inceleyerek ve orada bunu değerlendirerek kent hakkındaki bilgilere bizim yerimize ulaĢmakta ve bunu bizlere iletmektedir. Giderek tembelleĢen sadece tüketici modeline dönüĢen insanoğlu diğer kültürleri televizyon programlarında izleyerek hızlı bir Ģekilde tüketebilmektedir.
Bu anlamda küreselleĢme yer bilimleriyle iliĢkili çalıĢmaların odak noktasında yer edinirken, ölçeğin bağımsız olduğu mekânsal süreçlerin açıklanmasında ana unsur olarak karĢımıza çıkmaktadır. Giddens'a göre;
küreselleĢme ile ilintili olan zaman ve yer kavramı, belli bölgelerinin alanından
23 bağımsızlaĢarak tüm insanların ortak kullanım alanları haline gelmektedir. (Giddens, 2016: 45). Kullanım alanlarının insanlığın ortak paydasında olması neticesiyle, mekân algısı kendi benliğinde özerkliğini ilan ederek küreselleĢmenin getirdiği kazanımlara sahip olmaktadır. Günümüzde insanlar, kendilerini çevreleyen mekânların dıĢına çıkarak kolaylıkla bilgi sahibi olmakta ve gündemi dilediğince takip edebilmektedir. Güncel olaylara kolayca eriĢebildiğinden dünya genelinde bir olaya çeĢitli yorumlarını yapabilmektedir. Ortak eriĢim alanlarının olduğu teknolojinin giderek geliĢmesi neticesinde, sosyal ağlar ile birlikte kullanım alanının herkesçe ulaĢılabildiği ve güncel olaylarının takibinin yapıldığı alanlar doğmaktadır.
Bu bağlamda küreselleĢen dünyada teknolojinin de hızlı bir Ģekilde ilerlemesi ve geliĢmesi yeni ortak mekânların doğuĢunu hızlandırmakta ve katkı sağlamaktadır.
KüreselleĢme, tüketimi ön plana çıkararak, serbest piyasa koĢullarında rekabetin sınır tanımaması sebebiyle çevreye birçok sorun vermektedir. Bunun neticesinde ekosistem bozulmakta doğa önü alınamayan kıyımlara maruz kalmaktadır. Bunların önüne geçilmesi için ülkeler ya da çeĢitli uluslararası örgütler önlemler almalı ve bunları hayata geçirmelidir. KüreselleĢme, aynı zamanda çevresel anlamda ülke sınırlarını ortadan kaldırarak insanlar arasındaki etkileĢimi artırmaktadır. Ġnsanlar teknolojiyi kullanarak dünyada yaĢanan olaylardan haberdar olabilmekte, olumsuz sonuçlar doğuran çevresel olaylarda örgütlenerek tepkilerini ortaya koymaktadır. Özellikle büyük kentlerde yaĢayan insanların tepkileri daha ön plana çıkmakta ve ses getirmektedir.
24
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
KüreselleĢme kavramı farklı Ģekillerde tanımlanmıĢtır. Dünya, gün geçtikçe coğrafi sınırların ortadan kalktığı küresel bir köy haline gelmiĢtir. Sınırların ortadan kalkmasıyla birlikte küreselleĢme, Ģehirler üzerinde olumlu veya olumsuz birçok etkiye sebep olmuĢtur. KüreselleĢmeyle beraber geliĢen ve ilerleyen dünyada, kentlerden bu geliĢime ayak uydurabilenler dünyada önde gelen kentler arasında yerlerini almıĢtır. KüreselleĢme, kentlerde yaĢayan insanların hayatında etkilere sebep olmuĢtur. YaĢanan bu geliĢmeler, küresel kentlerde siyasetten ekonomiye ekonomiden kültüre ve vatandaĢlık hakları üzerinde birçok etkiye sebep olmuĢtur.
Kent, sadece fiziki bir alandan ibaret olmamakla birlikte kültürlerin bir arada olduğu insan topluluğudur. Ġçinde yaĢayan insanların sürekli birbirleriyle etkileĢim halinde olmaları, kentin özelliklerinin de bu etkileĢimden payını almasına sebep olmuĢtur. Teknolojinin de geliĢmesiyle birlikte kentin dokusu değiĢmekte zamanla yenidünya düzenine ayak uydurmaya çalıĢmaktadır. Yenidünya düzeninde kentler, siyasetin, ekonominin, tarihin, felsefenin var olduğu yerlerin yanı sıra da insanların yaĢayarak geliĢtiği yerler haline gelmiĢtir.
Kent farklı toplumların bir arada yaĢadığı, yönetim birimlerinin olduğu, tarım sektörünün yerine sanayi ve hizmet sektörünün daha yoğun olduğu, sürekli geliĢim halinde olan bir yerleĢim yeridir. KüreselleĢmenin kentler üzerindeki etkileri gün geçtikçe daha da artmaktadır. Bu etkiler özellikle kent nüfusunu etkilemekte, siyasetten ekonomiye, ekonomiden kültüre, kültürden vatandaĢlık haklarına kadar birçok etkisi bulunmaktadır.