Küresel kentlerin ekonomi üzerindeki etkileri

KüreselleĢme; etkilerinin tümüyle hissedildiği ve kentler üzerinden uluslararası etkileĢim olmasından dolayı kent kimliğinde değiĢmeler ve yenilenmeler olmaktadır. KüreselleĢmeyle meydana çıkan yeni kent modellerinde kentler;

uluslararası finans merkezi olma, hizmet üretiminde öncü firmalar olma, sanayi sektöründe geliĢmiĢ teknolojileri ile yenilikler üreten ve bu yenilikleri üretirken bu ürünlerin pazarının kendisinde olmasını temel alan görevleri üzerine almaktadır (Bozlağan, 2017: 5). Kent, her alanda bir yarıĢ içine girmiĢ ve sermayenin kente gelmesi için birçok çalıĢmalar yapmıĢtır.

Ulus ötesi Ģirketler aracılığıyla sınırların bir önemi kalmadan ticaret yapılabilmekte, bu da ülkedeki küresel Ģehirlerde kurulan firmalar üzerinden olmaktadır. Sermaye dolaĢımının önündeki tüm engellerin neredeyse tamamının ortadan kalkmasıyla birlikte ülkeler ve bölgeler arasında özgürce yapılabilen bir ticaretin gerçekleĢebilmesi için uluslararası mali piyasa kuruluĢları ellerinden gelen

41 gayreti göstermekte; Çok Taraflı Yatırım AnlaĢmaları (MAI) ve Uluslararası Tahkim, bu doğrultudaki çalıĢmalardan birkaç tanesidir (KeleĢ, 2005: 17). Bu gibi örgütlenmeler kentler arasında iletiĢimi güçlendirmekte, kentlere yapılacak olan hizmetlerin artmasına sebep olmaktadır. Uluslararası kuruluĢlar aracılığıyla yapılan ticaretler sayesinde küresel kentlerin önemi artmıĢtır.

Küresel Ģehirler, küresel ölçekte ki piyasalarda gerçekleĢtirilen iktisadi yapılanmayı, nüfusun içindeki istihdamın yapısını ve bu nüfus içindeki sınıf farklılıklarının düzeylerini ortaya çıkarak meydana gelen değiĢimleri önümüze sermekte, küresel piyasalardaki faktörleri bilginin ve zevklerin üzerlerinde hâkimiyet kurmalarını ve mali kaynakların nasıl bir yol ile bir hizmet sunacağını belirlemektedir (Görgülü ve Kaymaz Koca, 2009: 103).

Küresel kent, tüm sorunlarla mücadele edebilen ve tüm ihtiyaçlara karĢılık verebilen kentler olarak tanımlanabilir. KüreselleĢmenin etkisiyle birlikte kentler, yeni özellikler kazanmıĢtır. ÇeĢitli ekonomik ve sosyal göstergelerin uluslardan öteye giderek yoğunlaĢması, iktisadi faaliyetlerin önündeki kısıtlamaların ortadan kalkması ve devlet müdahalesinin ne denli olduğunu gösteren etmenler, kentlerin hangi yeni özellikleri kazandığını göstermiĢtir (TümtaĢ, 2016: 141). Bu sayede kentlere yapılan yeni yatırımlarla sermayenin kente çekilmesi, istihdamın kaydırılarak Ģehre çekilmesi ve hizmet sektörünün de bunlara eĢlik ederek bir birlik içinde kentte yerini aldığı gözlemlenmektedir.

Hizmet sektörü ve bilgi toplumu ekonomi içerisindeki önemi ile kentlerde hayat bulmuĢtur. Sarkia Sassen’in 1990’ların baĢında ortaya attığı “küresel Ģehir”

kavramı “küresel yönetim, finans, profesyonel ve yaratıcı hizmetlerin yoğunlaĢtığı”

ve anılan hizmet faaliyetleri üzerinden dünyanın diğer küresel Ģehirleri ile yoğun bir ağ içerisinde yer alan bölgeler olarak tanımlamaktadır (Ercan, 2017: 1).

UzmanlaĢmıĢ iĢgücü ve kurumsal sektörlerin küresel kentlerde toplandığı ve hizmet kentlerine dönüĢtüğü söylemek mümkündür. Küresel kentler, kent nüfusunun ihtiyaçlarını karĢılamak için tüm alanlarda uzmanlaĢmıĢ iĢgücüne ve kentin bünyesinde bulunan insanların ihtiyaçlarına karĢılık verebilecek bütün sektörlere sahip bir düzeyde olmalıdır.

42 Kentlerde üretim sektörlerinin yerine tüketim alanlarının giderek artması ile birlikte hizmet sektörü ön plana çıkmıĢ, bu sebeple tüketim toplumuna bu hizmeti verecek iĢgücünün daha kaliteli, uzmanlaĢmıĢ ve kalifiye olduğu bu Ģehirlerde üretimin bir kenara bırakılarak tüketimin bir yaĢam tarzı haline geldiği mekânlar haline dönüĢmektedir (Yaylı, 2012: 342). Küresel kentlerde tüketim alanlarının çoğalması ve istihdam ile artan nüfusu sonucunda, tüketimin fazla olması bu etkileĢimin sonucu olarak karĢımıza çıkmıĢtır. Kentler, üretim alanlarının değil daha çok tüketim alanlarının olduğu bir yerleĢim yeri haline gelmiĢtir. Ulus ötesi firmaların merkezlerinin konumlandığı, finans, teknoloji ve uzmanlaĢmıĢ hizmet sektörü gibi hizmetlerin en ideal yeri olan, ticaretin geçiĢ ve durak noktaları üzerinde yerleĢen bu kentler, bugün kazandıkları yeni dört özellikle karĢımıza çıkmaktadır (Doğan, 2011: 33):

 Küresel iktisadın, siyasi ve idari stratejilerinin belirlendiği merkez üsleri haline gelmiĢlerdir.

 Ġmalat bölümünün önüne geçerek daha önemli hale gelen mali firmaların bulunduğu konumdadır.

 Yeni kurulmuĢ ve geliĢmekte olan sanayilerin üretim ve yatırım özeklerine sahip olmalarıdır.

 Mali piyasalarda ve sanayi sektörünün alınıp satıldığı ya da ıskartaya attığı ürünlerine alternatif satıĢ yerleri konumundadır.

Piyasa ekonomisinde söz sahibi olan Ģirketler, kentler aracılığıyla reklamlarını yapmaktadır. KüreselleĢme ile birlikte dünya ekonomisinde büyük güçleri bulunan piyasa aktörleri tarafından tekrar Ģekillenen küresel iktisadın yeni organizasyonları, sanayi sektörünün geliĢmiĢ ülkelerden kaldırılarak geliĢmekte olan ülkelerin coğrafi alanlarına kaydırılmaktadır. Mali faaliyetleri ve buna hizmet eden alanın küresel anlamda geniĢleyerek mesafe almasını sağlamaktadır (Gökçe, 2016:

132). GeliĢmekte olan ülkelerde sanayi sektörü, büyükĢehirlerin yanı sıra büyükĢehirlerin komĢu kentlerinde de kendilerine yer bulmuĢtur. GeliĢmekte olan ülkelerde sanayi sektörü kendini uluslararası sermayenin toplandığı merkezler haline

43 gelmekte, çeĢitli piyasaların ve üretim etkinliklerinin geçiĢ noktaları olmasıyla önemli yerlerde bulunmakta, küresel finans piyasalarının merkezi konumda olmaktadır (Kayan, 2017: 282). Çok uluslu Ģirketler ve devletlerin ekonomik üsleri olarak adlandırabileceğimiz kurumlar, küresel kentlerde kendilerine yer bulmuĢtur.

Sermayenin, üretimin, iĢgücünün ve sanayinin küresel kentlerde olması gerekmektedir.

Küresel kentlerde, uluslararası finans ve hizmet sektörünün, üretim sanayileri ile yer değiĢtirerek bu alanlarda iktisadi büyümenin ve toplumsal yapılanmanın bir güdümü olmakla birlikte, küresel kontrol kapasitesinin kazanılması ile üretim sektöründen uzaklaĢarak hizmet alanında uzmanlaĢan iĢgücünün ve istihdamın arttığı görülmektedir (Topal, 2003: 25). Daha çok hizmet sektöründe uzmanlaĢma sağlanan küresel kentlerde sanayi, üretim gibi sektörler yakın iliĢkide olduğu komĢu kentlere taĢınmaktadır. Uluslararası taĢımacılığın denizyolu, havayolu ve karayollarının merkez üssü olma yarıĢında olan küresel kentlerde devlet destekli yatırım kredileri aracılığıyla yeni üsler kurulmakta, bu sayede diğer ülkelerin küresel kentleriyle baĢ edebilme gücüne eriĢerek rekabet edebilecek düzeye gelmiĢtir.

Ülkelerini temsil eden küresel kentler, hemen hemen tüm alanlarda özellikle hizmet alanında geliĢmiĢlik düzeyine ulaĢarak ekonomik anlamda ülkeye katkıda bulunmuĢtur. Ekonomik anlamda küreselleĢme kentler üzerinde etkilere sebep olmuĢ, bu etkiler kentlerin geliĢimine ve büyümesine katkıda bulunmuĢtur. Aynı zamanda küresel kentler, ülke ekonomisine içinde bulundurduğu ulus ötesi firmalar aracılığıyla destek olmuĢtur.