Kümelenmelerin Rekabet Üzerindeki Etkisi

1.8.1.1. Kümelenme ve Rekabet Avantajı İlişkisi

Yukarıda anlatılan rekabet avantajı modeline istinaden kümelenmeler açısından bakıldığında maliyet avantajı ve farklılık avantajı önemli yer alır. Bir diğer yaklaşım ise, kaynak temelli yaklaşımdır.

Kaynak temelli yaklaşıma göre, rekabet avantajı geliştirmek için rakiplerinden üstün kaynaklara ve yeteneklere sahip olmak gerekmektedir. Bu üstünlük olmadan, kuruluşların yaptıkları, rakipleri tarafından kolayca kopyalanabilir ve elde edilebilecek rekabet avantajı kaybedilebilmektedir. Kaynaklar, maliyet veya farklılık avantajı sağlamaya uygun ve çok az rakibin ulaşabileceği kuruluşa has özelliklerdir. Patent ve marka, bilgi birikimi, düzenlenmiş müşteri ilişkisi, işletme bilinirliliği, ve marka değeri bu çeşit kaynaklara birkaç örnektir (Bulu vd., 2004: 145).

Bu anlatılanlar ışığında kümelenmenin rekabet avantajı sağladığı bilinmekte ve bu avantajın elde edilmesi için bölgelerin öne çıkan yönleri ve zayıf kalan noktaları incelenmeli, bu doğrultuda oluşumlara gidilmesi gerekmektedir. Aynı şekilde, kümelenme ile rekabet avantajı, kurumsallaşma ve kârlılık artışı hedeflenir; bu hedef birbirine değer yaratma zinciriyle bağlanmış olan tüm iş kollarını destekler. KOBİ’ler açısından da bakıldığında da, iş kolunun doğru seçilmesi, bir bölgede kümelenme yapılacaksa oranın coğrafi, stratejik ve doğal kaynaklarının yeterli olup olmadığının kontrol edilmesi gerekmekte, belirli bir yol haritası çizilmesiyle, KOBİ’lerin dünya çapında rekabet avantajı elde etmesi ve ülke ekonomisine katkı sağlaması kolaylaşmaktadır (Türkoğlu, 2010).

Küresel anlamda da kümelenme işletmelere avantajlar sağlamaktadır. İşletmeler birlikte kümelenerek ölçek ve kapsam ekonomilerine ulaşabilir; coğrafi yakınlık ve sıklıkla güvene dayalı olarak arttırılmış karşılıklı etkileşimler sayesinde, iş görme maliyetlerini azaltabilme şansına sahiptirler. Genelde kümelenme ile birlikte gelen

rekabet avantajı kümelenmeye katılan işletmelerle kendini sınırlamamakta, aynı zamanda bir kümelenmenin olduğu tüm bölgesel ekonomiye katkıda bulunmaktadır (Möhring, 2007: 13).

Sonuç olarak diyebiliriz ki, kümeler rekabeti üç ana yoldan etkilemektedir (Bulu vd., 2004: 145). Şöyle ki;

 Kümelenme içinde kurulmuş olan işletmelerin üretkenliğini artırarak,

 Gelecekte verimliliği yükseltecek ve yeni ürünlerin oluşmasını sağlayacak yenilikçiliği yönlendirerek,

 Kümelenmenin kendisini genişleten ve güçlendiren yeni iş alanlarının ortaya çıkmasını teşvik ederek rekabeti etkilemektedir.

Kümelenmeler, kümelenmeye dahil olan işletmelere, kendi esnekliklerinden feragat etmeden, büyük ölçekli yada diğer işletmelerle ile resmi bağlantılara sahip işletmeler gibiymiş gibi fayda elde etmelerini sağlamaktadır.

1.8.1.2. Kümelenme ve Üretkenlik

Porter’a göre üretkenlik işletmelerin rekabet ettiği alanlara göre değişkenlik göstermez. Burada üretkenlik nasıl rekabet ettiği ile ilgilidir. İşletmeler karmaşık metotlar ve ileri teknolojiler kullanarak aynı rekabet ortamında farklı ürünler ve hizmetler sunarlarsa oldukça üretken olabilirler. Bu her türlü sektör için geçerli bir kuraldır. Tüm sektörler ileri teknoloji kullanabilir; tüm sektörler bilgi yoğun olabilir (Porter, 1998a: 80).

Kümeleşme çalışmaları, özelleşmiş girdilere, hizmetlere, işgücüne, bilgiye olan erişimi güçlendirerek, şirketler arası koordinasyonu kolaylaştırarak, işlem maliyetlerini (transaction costs) düşürürken, iyi uygulamaların şirketlere hızlı difüzyonunu sağlayarak, sürekli bir biçimde performans mukayesesi sağlayarak, yerel rakiplere oranla gelişmek için isteklendirme yaratarak, işletmelerin üretkenliğini ve verimliliğini arttırmaktadır (Çağlar, 2006: 309).

1.8.1.3. Kümelenme ve Yenilikçilik

Kümelenmeler, içerisinde bulundurduğu işletmelere birçok yarar sağlamaktadır. Bir kümelenmeye dahil olan firmaların, kümelenmeye dahil olmayan firmalara kıyasla daha rekabetçi, yenilikçi ve daha başarılı oldukları görülmektedir. Firmaların pazar alanından daha büyük oranda pay almasını sağlaması, kaynakları birleştirerek ve paylaşarak maliyet-etkinliği oluşturması, uygun iş (ticari) kalkınma stratejilerinin paylaşımının yaratılması, pazar bilgisinin ve fikirlerinin paylaşılması ve ortak öğrenme için uygun çevrenin oluşturulması, kümeye dahil olan işletmelerin pazar güçlüğü koşullarına daha az maruz kalması, diğer işletmelerin uzmanlıklarından yararlanma yeteneğinin kazanılması, ortak problemlere ortak çözümler getirilmesinin sağlanması ve rekabetçilik için engelleri kaldırması konuları kümelenmelerin avantajları arasında sayılabilir (Karataş, 2006: 49).

Verimlilik ve yenilikçilik rekabet gücünün temel unsurlarını oluşturmaktadır ve bu iki unsuru etkileyecek yeni politika araçları olarak da kümelenme ve değer zinciri yaklaşımları ön plana çıkmaktadır. İşletmelerin rekabet gücü hem makro ekonomik politikalara (kur, faiz vb.) hem de mikro ekonomik önlemlere (maliyetlerin düşürülmesi, yatırım ortamının iyileştirilmesi vb.) bağlı olmaktadır. Dolayısıyla kümelenme yaklaşımı mikro seviyede olduğu için rekabet gücü açısından büyük öneme sahiptir (TEPAV, 2007: 81).

Çağlar çalışmasında, kümelenmelerin yenilikçiliği ateşlediğini ve geliştirdiğini, yeni ürünlerin oluşmasını sağlayacak fırsatları algılamayı kolaylaştıracağını, şirketlerin birbirleriyle olan iletişimlerini (çoğu zaman gayri resmi), sektörün ihtiyaçlarını ve eğilimlerinin yakından ve daha önceden görmelerini sağlayacağını, birçok tedarikçinin ve kuruluşun varlığı, bilgi üretimine yardımcı olacağını ve yerel kaynakların göreli bolluğunun yeni ürün ve denemelerin maliyetini düşüreceğini belirtmiştir (Çağlar, 2006: 309).

1.8.1.4. Kümelenme ve Sinerji

İşletmeler kümelenmelere üye olarak girdilere sahip olmada, bilgiye, teknolojiye ve gerekli kurumlara ulaşmada, ilgili firmaları koordine etmede ve gelişimi ölçmede ve de teşvik etmede daha verimli çalışırlar. Gelişmiş kümelenmeler içindeki firmalar uzmanlaşmış ve deneyimli bir çalışan havuzu içinde bulunurlar. Bu firmaların çalışan işe almadaki arama ve işlem maliyetleri azalır ve aynı zamanda süre kısalır (Bulu vd., 2004: 146).

Bir diğer avantaj da yerel rekabetin kümelenme üyelerini motive etmesidir. Bu durum benzer firmalara yakın olmak firmalar üzerinde bir baskı oluşturacaktır. Bu baskı rekabetçi olmayan veya doğrudan rekabet etmeyen firmalara karşı rekabetçi bir baskı meydana getirecektir.

Kümelenme içindeki firmalar toplum içinde iyi gözle bakılmak arzusu ve gurur duymak isteği yaşarlar. Dolayısıyla firmalarda, diğer firmaları yarışta geride bırakmak isteği oluşur. Ayrıca kümelenmeler, firma performansının değerlendirilmesini kolaylaştırır ve firmalar kendi tedarikçilerinin maliyetleri konusunda ayrıntılı bilgiye sahip olurlar. Kümelenme içindeki firmalar, diğer yerel firmalarla maliyetlerini ve çalışanlarının performansını karşılaştır olanağına sahip olurlar. Kümelenmeler sadece üretkenliği geliştirmekle kalmaz aynı zamanda firmaların inovasyon yeteneklerinin gelişmesine de yardımcı olur (Bulu vd., 2004: 146).

Kümeler içerisindeki bağlantılar sayesinde parçaların toplamından daha fazlası sinerjiyi oluşturmaktadır.

1.8.1.5. Kümelenme ve Yeni İs Yapma Şekilleri

Kümelenmeler yeni iş biçimlerine kaynaklık etmektedir. Bunun temel nedeni, kümelenmenin içindeki girişimcilerin ürün ve hizmetlerde ortaya çıkan boşlukları daha hızlı ve daha kolay belirleyebilmesidir. Kümelenmeler içinde sektöre giriş problemleri diğer yerlere göre daha azdır. Kümelenme yerleşiminde yeni firmalar için gerekli olan varlıklar, beceriler, girdiler, personel hazır halde bulunur. Dahası kümelenmeye alışkın

olan finansal kurumlar ve yatırımcılar daha az risk alırlar ve kümelenmenin kendisi önemli bir iç pazar meydana getirir. Dolayısıyla girişimciler zaten kurulu halde bulunan ilişkilerden kolayca faydalanabilirler. Bu faktörlerin tümü kümelenme içinde bir araya gelerek firmaların başarısız olmasına yol açan riskleri azaltır. Kümelenme içinde pozitif bir geri besleme döngüsü de bulunur. Sonuç olarak kümelenmeler, üyelerinin hepsine fayda sağlayan kaynak havuzlarının gelişmesini sağlar (Bulu vd., 2004: 147).