Kültürün Öğeleri

2.1.2 Kültürün Öğeleri

White (1949), kültürün öğelerini, ekonomi ve teknoloji, sosyal yapı ve ideoloji olmak üzere üç boyutta toplamıĢtır. Bunlar, bir baĢka açıdan, biliĢsel, davranıĢsal, maddi ve teknik olmak üzere üç boyutta toplanır. Bazıları kültürün tanımında zihinsel boyuta ağırlık vererek kültürü insanların ürettiği ve insan davranıĢlarına yön veren kurallar bütünü olarak ele alırken bazıları da daha çok kültürün maddi boyutuna ağırlık vermekte, insanın ürettiği maddi ürünlere vurgu yapmaktadır. ġu halde insanların düĢünsel, zihinsel yapıları ve bunların ürettiği inanç ve değerler, insanların her türlü eylem ve davranıĢları, maddi planda insanların ürettikleri her türlü ürünler ve teknikler, kültür kapsamında düĢünülmektedir. Her kültür için, inançlar değerler, normlar, semboller, dil ve teknoloji gibi ortak, evrensel bazı öğelerden söz edilebilir. Her ne kadar kültürler arasında bazı evrenselliklerden söz edilebilirse de her kültüre özgü bazı yerellikler de söz konusudur. Gelles ve Levine (1995:81-89)‟e göre kültür tanımları içinde yer alan bazı öğeler kısaca Ģöyle sıralanabilir:

- Ġnançlar: Ġnançlar (varsayımlar/sayıtlılar), dünyanın nasıl iĢlediğine iliĢkin olarak bir kültürün insanları tarafından paylaĢılan ortak görüĢlerdir. Bunlar, geçmiĢin yorumlanmasına, Ģimdinin açıklanmasına ve geleceğin kestirilmesine yarar. Bu inançlar gözle görülen nesnelere ve gözle görülmeyenlere iliĢkin olabilir. Bu inançlar, gelenek, din veya bilim ya da bunların bir bileĢimi üzerine inĢa edilir. Ġnançlar, kültürün en derin ve soyut yönünü oluĢturmakta ve diğer kültürel öğelere biçim vermektedir. Ġnançlar, insanların ya da sosyal grupların içinde yer aldıkları çevreye karĢı tavrını belirlemektedir.

- Değerler: Ġnançlar, neyin ne olduğunu açıklarken, değerler de bir bakıma neyin ne olması gerektiğini açıklar. BaĢka bir ifadeyle değerler, neyin doğru ve neyin yanlıĢ, neyin iyi ve neyin kötü olduğunu belirleyen ölçütlerdir. Değerler inançlara göre oluĢmaktadır. Ġnançlar, kültürün en derin yönünü oluĢtururken değerler, inançlara göre daha yüzeysel yönünü oluĢturmaktadır. Ancak değerler de esas itibariyle soyut öğeler olup dıĢardan gözlenmesi güçtür, ancak

davranıĢlar içinde sezilebilir. Kısaca değerler, bir kültür içinde önem verileni ve tercih edileni ifade etmektedir. Ġnançlar gibi değerler de daha çocukluk yaĢlarından itibaren öğrenilen kültürel öğelerdir. Psikologlar, çocuklarda değerler sisteminin on yaĢına gelinceye kadar büyük ölçüde oluĢtuğunu ve sonraki dönemlerde değiĢmesinin güç olduğunu belirtmektedirler.

- Normlar: Normlar, insanların nasıl davranması gerektiğini tanımlayan ve değerlere göre oluĢan yazılı olmayan kurallar ve standartlardır. Bir baĢka ifadeyle normlar, belirli bir durumla ilgili olarak insanların ne yapması ya da yapmaması, ne söylemesi ya da söylememesi gerektiğini gösteren kurallardır. Değerlere göre normlar daha somut öğelerdir. Dolayısıyla normlar gündelik yaĢamda insanların her türlü eylem ve faaliyetlerine yol gösterir, tercihlerini belirler.

- Semboller: Sembol, insanlar için herhangi bir anlam ifade eden eylem, davranıĢ, iĢaret, renk, nesne vb. olabilir. Semboller, bir kültür içinde en kapsamlı olan öğelerdir. Kültür, büyük ölçüde bir semboller sistemidir. Benzer semboller, farklı kültürlerin insanları için farklı anlamlar ifade edebilir. Semboller içinde yer alan en önemli öğelerden biri ise dildir. Dil, aynı zamanda geliĢmiĢ bir semboller sistemi olarak tanımlanır. Dil, kültürün döl yatağını oluĢturur. Kültür, büyük ölçüde dil aracılığı ile üretilir, paylaĢılır ve aktarılır. - Teknoloji: Teknoloji, kültürün gözle görülen maddi boyutunu oluĢturur.

Teknoloji, insanlar için belirli bir fiziksel, psikolojik ve sosyal çevre oluĢturmakta, dolayısıyla söz konusu çevre de insan davranıĢlarını ve iliĢkilerini etkilemektedir.

UzunçarĢılı ve diğerlerine (2000) göre güçlü kültüre sahip toplumlarda özellikle var olan ve üyelerini birbirine daha çok bağlayarak, paylaĢılan değerleri arttıran bazı belirleyiciler vardır. Bunlar kültürün bileĢenleri olarak da tanımlanabilir. Bunlar Gelles ve Levine (1995)‟in tanımladığı kültürün öğeleri ile hemen hemen aynı olup, esasında soğan kabuğu gibi soyuldukça altından yeni kabuklar çıkan bir oluĢum gibidir. Bu bileĢenleri, içten dıĢa, ya da görünmeyenden görünene doğru Ģöyle sıralayabiliriz (UzunçarĢılı vd., 2000:6):

kültürün temelini oluĢturur. Bunlar kiĢilerin doğrularıdır ve tartıĢılmazlar. KonuĢulması insanın aklını karıĢtırır.

- Norm ve Değerler; grup içindeki sosyal ilkeler, hedefler ve standartlardır. Değerler, kiĢilerin neye önem verdiklerini gösterir. Normlar, davranıĢ biçimlerini belirtir. Değerler, kiĢi için neyin değerli olduğunu belirtirken, normlar neyin doğru neyin yanlıĢ olduğunun ölçüsüdür.

- Görünen Öğeler; binalar, yerleĢim düzeni, ürünler, tesisler, kullanılan araç gereçler, kullanılan formlar ve giyiniĢ kültürünün dıĢa yansıyan öğelerini oluĢturmaktadır. Bunlar, kültüre iliĢkin simge ve sembollerdir.

Lewis (1998)‟e göre kültürün en bilinen öğeleri üç seviyede yer almaktadır: a) semboller, süreçler ve davranıĢlardan oluĢan doğrudan gözlemlenebilen öğeler, b) duygular, inançlar ve değerlerden oluĢan ve gözlemlenebilen öğeler aracılıyla anlaĢılabilen öğeler ve c) temel varsayımların oluĢturduğu doğrudan gözlemlenemeyen çekirdek değer öğeleridir (Akt. Erkmen, 2010:47).

En dıĢ katmanda yer alan öğelerden sembollerin kapsamında; örgütün logosu, sloganları, adetleri, törenleri, ağızdan ağza anlatılan hikâyeleri, günlük iĢe yönelik uygulamaları, ödüllendirme kriterleri ve kullanılan dili yer alır. Süreçler; kimin kime rapor vereceği, iĢ tasarımı, karar verme stratejileri, yeni iĢe alınan personelin sosyalleĢme yöntemleri, performans değerleme yöntemleri, biçimsel iletiĢim kanalları, iĢe devam ve toplantılarla ilgili kural ve yönetmelikler gibi örgütün iĢlerini gerçekleĢtirme yöntemlerinden oluĢur. Biçimsellik; doğrudan gözlemlenebilen örgütün fiziki yerleĢimi, binalar, eĢyalar, resmi dokümanlar, bültenler, kurum içi yazıĢmalarla temsil edilir. DavranıĢlar ise; doğrudan gözlemlenebilen ve örgüt üyeleri tarafından gerçekleĢtirilen günlük hareket ve faaliyetlerdir. Dolayısıyla, örgüt kültürünü somut ve anlaĢılır kılan, bu dıĢ katmanda yer alan öğelerdir (Erkmen, 2010:47). Kültürün üç seviyede incelenen bu öğeleri ġekil 1‟ de açık bir biçimde görülmektedir.

ġekil 1: Örgüt Kültürünün Üç Katmanı Kaynak: Lewis, 1998

Orta seviyede yer alan inançlar, örgütün toplumdaki yeri ve çalıĢanların örgütteki rollerine iliĢkin örgüt üyelerinin temel varsayımlarıdır. Değerler, örgüt üyelerinin, neyin önemli olduğu ve nasıl davranılması gerektiği ile ilgili ortak düĢünceleri ve inançlarıdır (Erkmen, 2010:47). Değerler, kiĢilerin neye önem verdiklerini gösterir. Normlar, davranıĢ biçimlerini belirtir. Değerler, kiĢi için neyin değerli olduğunu belirtirken, normlar neyin doğru neyin yanlıĢ olduğunun ölçüsüdür (UzunçarĢılı vd., 2000:6).

En alt seviyede yer alan temel varsayımlar ise, örgütün varolma gerçeği ve nedeni ile ilgili önemli varsayımlardır. Temel varsayımlar; inançlar, değerler ve duyguları vurgularlar ve tıpkı onlar gibi dorudan gözlemlenemezler (Erkmen, 2010:47). Temel

SEMBOLLER SÜREÇLER BĠÇĠMLER DAVRANIġ

DUYGULAR ĠNANÇLAR DEĞERLER Açığa Çıkma Açığa Çıkma KÜLTÜR (TEMEL VARSAYIMLAR

Bunlar kiĢilerin doğrularıdır ve tartıĢılmazlar. KonuĢulması insanın aklını karıĢtırır (UzunçarĢılı vd., 2000: 6).