Mal satışları, hizmet sunumları, faiz, temettüler ve isim hakları
Tam set IFRS’ler (bakınız IAS 18 Hasılat) ve 9 Temmuz 2009’da yayımlanan IFRS for SMEs (bakınız Bölüm 23 Hasılat), hasılatın muhasebeleştirilmesine ve raporlanmasına ilişkin olarak aynı ilkeleri ortaya koymaktadır. Diğer yandan, IFRS for SMEs taslağı basit bir dille hazırlanmıştır ve söz konusu ilkelerin uygulanması hususunda daha az açıklayıcı hüküm içermektedir. Ayrıca, Bölüm 23’ün açıklama hükümleri, IAS 18’de yer alanlara kıyasla daha az detaylıdır.
İnşaat sözleşmeleri
Tam set IFRS’ler (bakınız IAS 11 İnşaat Sözleşmeleri) ve 9 Temmuz 2009’da yayımlanan IFRS for SMEs (bakınız Bölüm 23 Hasılat), inşaat sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesine ve raporlanmasına ilişkin olarak aynı ilkeleri ortaya koymaktadır. Diğer yandan, IFRS for SMEs taslağı basit bir dille hazırlanmıştır ve söz konusu ilkelerin uygulanması hususunda daha az açıklayıcı hüküm içermektedir.
Ayrıca, Bölüm 23’ün açıklama hükümleri, IAS 11’de yer alanlara kıyasla daha az detaylıdır.
Modül 23 – Hasılat
BİLGİNİZİ TEST EDİN
Aşağıdaki sorulara cevap vererek, IFRS for SMEs uyarınca hasılatın muhasebeleştirilmesi ve raporlanmasına ilişkin hükümler konusunda bilginizi test edin.
Testi tamamladıktan sonra, testin sonunda verilen cevap anahtarından cevaplarınızı kontrol edin.
Sorularda yer alan tüm tutarların önemli olduğu varsayılmalıdır.
En doğru seçeneği işaretleyiniz.
Soru 1
Bölüm 23, mal satışlarından, hizmet sunumlarından, işletmenin yüklenici olduğu inşaat
sözleşmelerinden, işletme varlıklarının başkaları tarafından kullanılmasından sağlanan faiz, isim hakkı ve temettülerden kaynaklanan hasılatın muhasebeleştirilmesine uygulanmaktadır. Diğer yandan Bölüm 23:
(a) Kiralama sözleşmelerinden,
(b) Finansal varlıkların ve finansal borçların gerçeğe uygun değerindeki değişikliklerden veya bunların elden çıkarılmasından,
(c) Tarımsal faaliyetlerle ilgili canlı varlıkların ilk muhasebeleştirilmesinden ve gerçeğe uygun değerindeki değişikliklerden,
(d) Yukarıdakilerin hepsinden kaynaklanan hasılatın muhasebeleştirilmesinde uygulanmaz.
Soru 2
İşletme, bir malı müşteriye normal kredi koşulları çerçevesinde (30 günlük faizsiz kredi) ve 1,000PB’lik liste fiyatı üzerinden (ilan edilen fiyat) satmıştır.
Satış işleminden on gün sonra, müşteri, malların satışından kaynaklanan borcunun tamamını 690 PB olarak ödemiştir. Müşteriden tahsil edilen 50 PB’lik tutar, işletmece devlet adına tahsil edilen satış vergisidir.
Liste fiyatıyla ödenen tutar arasındaki fark aşağıdaki gibidir: 1,000 PB liste fiyatı eksi 200 PB fiyat iskontosu eksi 100 PB miktar iskontosu eksi 10 PB anında ödeme iskontosu.
İşletme mal satışından kaynaklanan hasılatı hangi tutar üzerinden muhasebeleştirmelidir?
(a) 640 PB (b) 1,000 PB (c) 700 PB (d) 690 PB
Modül 23 – Hasılat
Soru 3
İşletme (satıcı), müşteriye henüz teslim etmediği mallar için fatura kesmiştir. Teslimat, müşteriden gelen talep doğrultusunda geciktirilmiştir. Satıcı, müşteri yasal mülkiyeti ele geçirdiğinde,
aşağıdakilerin hangisinin sağlanması koşuluyla hasılatı muhasebeleştirir:
(a) Teslimatın yapılması muhtemelse.
(b) Söz konusu mal, satışın muhasebeleştirildiği tarihte stokta mevcut, tanımlanmış ve müşteriye gönderilmeye hazırsa.
(c) Müşteri, özellikle ertelenmiş teslimatı kabul etmişse.
(d) Olağan ödeme hükümleri uygulanmışsa.
(e) Hepsi.
Soru 4
İşletme:
(a) Sattığı mallara ilişkin olarak sahiplikten kaynaklanan önemli risk ve getirileri elinde bulundurmaya devam ettiği takdirde, malların satışından kaynaklanan hasılatı muhasebeleştirmemelidir.
(b) İşlemin sonucunu güvenilir bir biçimde tahmin edemediği takdirde, hizmet sunumundan kaynaklanan hasılatı tamamlanma yüzdesi yöntemini kullanarak muhasebeleştirmemelidir.
(c) Sözleşme sonucunu güvenilir bir biçimde tahmin edemediği takdirde, inşaat sözleşmesinden kaynaklanan hasılatı tamamlanma yüzdesi yöntemine göre muhasebeleştirmemelidir.
(d) Hepsi.
Soru 5
Tamamlanma yüzdesi yöntemi aşağıdakilerden hangisinden kaynaklanan hasılatın muhasebeleştirilmesinde kullanılır:
(a) Hizmet sunumlarından ve inşaat sözleşmelerinden.
(b) Yalnızca hasılat yaratan işlemin sonucunun güvenilir biçimde tahmin edilebildiği durumlarda, hizmet sunumlarından.
(c) Sözleşme sonucunun güvenilir bir biçimde ölçülebildiği durumlarda, inşaat sözleşmelerinden.
(d) Hem (b) hem de (c)’den.
Modül 23 – Hasılat
Soru 6
Bir otomobil bayii, yapılan bir kampanya çerçevesinde, satış tarihinden itibaren iki yıl süresince satılan otomobillere ilişkin hizmeti ve bakımı ücretsiz üstlenmiştir. Diğer yandan, kampanyalı satışlar, iki yıl vadeli yapılmakta vade sonunda herhangi bir faiz tahakkuk ettirilmemektedir.
Otomobil bayii, muhasebeleştirme kriterlerini ayrı bir şekilde uygulamasının gerektiği, aşağıdaki ayrı bir biçimde tanımlanabilen bileşenlerden oluşan bir satış işlemi gerçekleştirmiştir:
(a) Mal satışı.
(b) Mal satışı ve bakım hizmetinin sunumu.
(c) Mal satışı, hizmet sunumu ve satışa ilişkin ertelenmiş ödemeyle ilgili finansman bileşeni (faiz).
Soru 7
1 Ocak 20X1’de işletme, bir malı 95,000 PB’ye satmak için 2,000 PB satış maliyetine katlanmıştır.
Satış sözleşmesi, müşterinin 31 Aralık 20X1’de 95,000 PB’nin tümünü ödemesini gerektirmektedir.
Sektörde 1 yıl vadeli satış için geçerli faiz oranı %10’dur. Paragraf 23.5 uyarınca emsal faiz oranının belirlenmesi açısından, bu oran en iyi göstergedir.
İşletme, mal satışından kaynaklanan hasılatı aşağıdaki tutar üzerinden muhasebeleştirmelidir:
(a) 95,000 PB (b) 86,364 PB (c) 97,000 PB (d) 93,000 PB
Soru 8
Bir inşaat şirketi, 1,000,000 PB sabit fiyatlı sözleşme uyarınca konut inşa etmektedir. Şirket, 20X1, 20X2 ve 20X3’te sırasıyla 10,000, 890,000 ve 200,000 PB’lik sözleşme maliyetine katlanmıştır. 20X1 sonu itibariyle işlemin sonucu güvenilir biçimde tahmin edilememektedir; ancak diğer yandan 20X1 yılı içerisinde katlanılan maliyetlerin geri kazanılma ihtimali bulunmaktadır. 20X2 sonunda, yüklenici sözleşme sonucunu güvenilir bir biçimde tahmin edebilmekte ve sözleşmenin tamamlanması için katlanılması gereken maliyetleri de 200,000 PB olarak tahmin etmektedir. Sözleşme 20X3 yılında tamamlanmıştır.
Yüklenici işletme, inşaat sözleşmesinin tamamlanma aşamasını, toplam tahmini maliyetleri de dikkate alarak, o ana kadarki işle ilgili katlanılan maliyetlerin oranını referans almak suretiyle ölçer.
20X2’de şirket,
Modül 23 – Hasılat
(a) 818,182 PB’lik sözleşme hasılatı, 900,000 PB’lik de sözleşme maliyeti muhasebeleştirmelidir.
(b) 808,182 PB’lik sözleşme hasılatı, 890,000 PB’lik de sözleşme maliyeti muhasebeleştirmelidir.
(c) 808,182 PB’lik sözleşme hasılatı, 908,182 PB’lik de sözleşme maliyeti muhasebeleştirmelidir.
(d) 808,182 PB’lik sözleşme hasılatı, 900, 000 PB’lik de sözleşme maliyeti muhasebeleştirmelidir.
Soru 9
Bir inşaat şirketi 1,000,000 PB’lik sabit fiyatlı bir sözleşme çerçevesinde konut inşa etmektedir.
Şirket, 20X1, 20X2 ve 20X3’te sırasıyla 200,000, 400,000 ve 100,000 PB’lik sözleşme maliyetine katlanmıştır. 20X1 sonunda yüklenici, sözleşmeyi tamamlamak için gelecekte katlanması gereken maliyetleri 400,000 PB olarak tahmin etmiştir (yeterli güvenilirlik düzeyi ile birlikte). 20X1 sonunda ise yüklenici, sözleşmeyi tamamlamak için gelecekte katlanması gereken maliyetleri bu sefer
150,000 PB olarak tahmin etmiştir (yeterli güvenilirlik düzeyi ile birlikte). Sözleşme 20X3 yılında tamamlanmıştır.
Yüklenici işletme, inşaat sözleşmesinin tamamlanma aşamasını, toplam tahmini maliyetleri de dikkate alarak, o ana kadarki işle ilgili katlanılan maliyetlerin oranını referans almak suretiyle ölçer.
Yüklenici, sözleşmeye ilişkin hasılatı hangi tutar üzerinden muhasebeleştirmelidir?
(a) 20X1’de 333,333, 20X2’de 466,667, 20X3’te ise 200,000 PB.
(b) 20X1’de 1,000,000 PB, 20X2 ve 20X3’te 0 PB.
(c) 20X1 ve 20X2’de 0 PB, 20X3’te 1,000,000 PB.
(d) 20X1’de 333,333, 20X2’de 333,333, 20X3’te de 333,333 PB.
Soru 10
Verilerin, Soru 9’daki verilerle aynı olduğunu varsayın. Diğer yandan bu örnekte, 20X2 sonu itibariyle katlanılan sözleşme maliyetleri 50,000 PB’lik peşin ödenmiş ücretleri de içermektedir.
Yüklenici, sözleşmeye ilişkin hasılatı hangi tutar üzerinden muhasebeleştirmelidir?
(a) 20X1’de 333,333, 20X2’de 466,667, 20X3’te ise 200,000 PB.
(b) 20X1’de 333,333, 20X2’de 400,000, 20X3’te ise 266,667 PB.
(c) 20X1 ve 20X2’de 0 PB, 20X3’te 1,000,000 PB.
(d) 20X1’de 333,333, 20X2’de 333,333, 20X3’te de 333,333 PB.
Modül 23 – Hasılat
Cevaplar
S1 (d) bakınız paragraf 23.2 S2 (a) bakınız paragraf 23.3
Hesaplama: 1,000 PB liste fiyatı eksi 200 PB fiyat iskontosu eksi 100 PB miktar iskontosu eksi 10 PB anında ödeme iskontosu eksi 50 PB devlet adına işletmece tahsil edilen vergi = 640 PB.
S3 (e) bakınız paragraf 23A.3
S4 (d) bakınız paragraflar 23.10(a), 23.14, 23.16, 23.17 ve 23.25 S5 (d) bakınız paragraflar 23.14 ve 23.17
S6 (c) bakınız paragraf 23.8
S7 (b) hesaplama: 95,000 PB ÷ 1.1 = 86,364 PB. bakınız paragraf 23.5 S8 (c) Hesaplamalar:
Hasılat = 900,000 PB o ana kadar yapılan işe ilişkin katlanılan maliyetler ÷ 1,100,000 PB toplam tahmini sözleşme maliyetleri = % 81,82 tamamlanma yüzdesi. % 81,82 × 1,000,000 PB sözleşme fiyatı = 818,182 PB 20X2 sonuna kadar muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı. 818,182 PB eksi 10,000 PB 20X1’de muhasebeleştirilen hasılat — geri kazanılabilir sözleşme maliyetleri ile sınırlı olan = 808,182 PB 20X2’de muhasebeleştirilen.
Maliyet = % 81,82 × 1,100,000 PB toplam tahmini sözleşme maliyetleri = 900,000 PB 20X2 sonuna kadar muhasebeleştirilen sözleşme maliyetleri. 900,000 PB eksi 10,000 PB 20X1’de muhasebeleştirilen maliyetler = 890,000 PB 20X2’de muhasebeleştirilen tutar.
Diğer yandan, toplam sözleşme maliyetlerinin toplam tahmini sözleşme hasılatını aşması beklenmektedir; bu nedenle ekonomik açıdan dezavantajlı sözleşme çerçevesinde ilave bir kayıp tutarının muhasebeleştirilmesi gerekmektedir, yani % 18,18 (sözleşmeye ilişkin gelecekte gerçekleştirilecek faaliyet yüzdesi) × 100,000 PB toplam tahmini sözleşme hasılatını aşan toplam tahmini sözleşme maliyetleri tutarı = 18,182 PB.
Gider = 908,182 PB (yani 890,000 PB içinde bulunulan tarihe kadar katlanılan + 18,182 PB ekonomik açıdan dezavantajlı sözleşme çerçevesinde).
S9 (a) Hesaplamalar:
20X1: 200,000 PB o ana kadar yapılan işe ilişkin katlanılan maliyetler ÷ 600,000 toplam tahmini sözleşme maliyetleri = % 33,33 tamamlanma yüzdesi. % 33,33 × 1,000,000 PB sözleşme fiyatı = 333,333 PB 20X1’de muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı.
20X2: 600,000 PB o ana kadar yapılan işe ilişkin katlanılan maliyetler ÷ 750,000 PB toplam tahmini sözleşme maliyetleri = % 80 tamamlanma yüzdesi. % 80 × 1,000,000 PB sözleşme fiyatı (20X2 sonuna kadar muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı) eksi 333,333 PB (20X1’de muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı) = 466,667 PB 20X2’de muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı.
20X3: 1,000,000 PB sözleşme fiyatı eksi 800,000 PB (20X2 sonuna kadar muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı) = 200,000 PB 20X3’te muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı.
Modül 23 – Hasılat
S10 (b) Hesaplamalar:
20X1: 200,000 PB o ana kadar yapılan işe ilişkin katlanılan maliyetler ÷ 600,000 PB toplam tahmini sözleşme maliyetleri = % 33,33 tamamlanma yüzdesi. % 33,33 × 1,000,000 PB sözleşme fiyatı = 333,333 PB 20X1’de muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı.
20X2: (600,000 PB – 50,000 PB peşin ödeme) = 550,000 PB o ana kadar yapılan işe ilişkin katlanılan maliyetler. 550,000 PB + 50,000 peşin ödeme + 150,000 PB tahmini gelecekteki sözleşme maliyetleri = 750,000 PB toplam tahmini sözleşme maliyetleri.
550,000 PB o ana kadar yapılan işe ilişkin katlanılan maliyetler ÷ 750,000 PB toplam tahmini sözleşme maliyetleri = % 73,33 tamamlanma yüzdesi. % 73,33 × 1,000,000 PB sözleşme fiyatı (20X2 sonuna kadar muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı) eksi 333,333 PB (20X1’de muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı) = 400,000 PB 20X2’de muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı.
20X3: 1,000,000 PB sözleşme fiyatı – eksi 733,333 PB (20X2 sonuna kadar muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı) = 266,667 PB 20X3’te muhasebeleştirilen sözleşme hasılatı.
Modül 23 – Hasılat
BİLGİNİZİ UYGULAYIN
Aşağıdaki problemleri çözerek, IFRS for SMEs uyarınca raporlama dönemi sonrasındaki olayların muhasebeleştirilmesi ve raporlanmasına ilişkin hükümler konusunda bilginizi uygulayın.
Problemleri çözdükten sonra, en sonda verilen cevaplardan cevaplarınızı kontrol edin.