23.28 İşletme varlıklarının başkaları tarafından kullanılmasından sağlanan faiz, isim hakkı ve temettü getirileri, aşağıdaki koşulların varlığı durumunda 23.29 paragrafı esas alınarak muhasebeleştirilir:
(a) İşleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edilme olasılığının olması ve
(b) Hasılat tutarının güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi.
Modül 23 – Hasılat
23.29 Hasılat, aşağıdaki esaslar çerçevesinde muhasebeleştirilir.
(a) Faiz, 11.15-11.20 paragraflarında tanımlanan etkin faiz yöntemi kullanılarak muhasebeleştirilir.
(b) İsim hakları; ilgili sözleşmenin özü dikkate alınarak, tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilir.
(c) Temettüler, hissedarların ödemeyi alma hakkı oluştuğu anda muhasebeleştirilir.
Örnekler – faiz, isim hakları ve temettüler
Ör 56 Kredili mal satışlarına ilişkin örnekler için Örnek 12 ve 13’ü inceleyiniz.
Bu tür işlemlerde, hasılat tutarı, mal satışından kaynaklanan hasılat ile finansman bileşenine ilişkin faiz geliri arasında dağıtılır.
Ör 57 Bir işletme [yatırımcı], büyük bir yerel kurum (ihraççı) tarafından ihraç edilen bir tahvile 100,000 PB’lik yatırım yapmıştır. Tahvil sözleşmesi ihraççının, altıncı yıl
sonunda yatırımcıya tahvilin itfası için 134,010 PB tutarında ödeme yapmasını zorunlu kılmaktadır (yani 100,000 PB tutarında anapara geri ödemesi ve 34,010 PB tutarında
‘prim’). Söz konusu tahvil, sıfır kuponlu tahvildir (yani faiz ödemesizdir).
Esas itibariyle, itfa primi, vade sonunda yatırımcıya bütünüyle ödenen bir faiz şeklinde düşünülmelidir. İtfa priminin amortismanı ise gelir niteliğindedir. Yatırımcı, ilk yılda 5,000 PB, ikinci yılda 5,250 PB, üçüncü yılda 5,513 PB, dördüncü yılda 5,788 PB, beşinci yılda 6,078 PB, altıncı yılda da 6,381 PB faiz geliri muhasebeleştirmelidir.
İtfa edilmiş maliyet (bakınız Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar), 34,010 PB tutarındaki tahakkukun, etkin faiz oranı yöntemi kullanılmak suretiyle tahvilin ömrü boyunca muhasebeleştirilmesini gerektirmektedir.
Bir Excel sayfası ya da bir finansal hesap makinesi vasıtasıyla, söz konusu tahvile ilişkin etkin faiz oranının her yıl için %5 olduğu bulunabilir (yani altıncı yılın sonunda %5 üzerinden 134,010 PB tutarındaki tek seferlik ödemenin bugünkü değeri 100,000 PB’dir). 34,010 PB tutarındaki prim aşağıdaki şekilde itfa edilecektir:
Prim tutarının itfası (%5 x Varlık) Varlık 100,000
Yıl 1 5,000 105,000
Yıl 2 5,250 110,250
Yıl 3 5,513 115,763
Yıl 4 5,788 121,551
Yıl 5 6,078 127,629
Yıl 6 6,381 134,010
Toplam 34,010
Modül 23 – Hasılat
Ör 58 A işletmesi, B işletmesinin adi hisse senetlerinin %2’sine sahip durumdadır.
18 Aralık 20X4’te, B işletmesi yönetimi, 31 Aralık 20X4 ile biten mali yıl için 1,000,000 PB’lik temettü dağıtımı kararı almıştır. A işletmesi, hissedarlar söz konusu dağıtımı 28 Şubat 20X5 tarihinde onaylayana kadar, 20,000 PB’lik temettü tutarını almaya hak kazanamamaktadır.
28 Şubat 20X5’te, söz konusu temettü dağıtımı, B işletmesinin hissedarları tarafından yıllık genel kurul toplantısında onaylanmıştır. Temettü, 28 Şubat 20X5 tarihinde B işletmesinin adi hisse senetlerinin sahibi olarak kayıtlı konumdaki hissedarlara, 20 Mayıs 20X5 tarihinde ödenecektir.
Hem A, hem de B işletmesinin raporlama dönemi Aralık ayında sona ermektedir.
31 Aralık 20X4 ile biten yıl içinde A işletmesi, 18 Aralık 20X4’te dağıtım kararı alınan temettüye ilişkin olarak herhangi bir hasılat tutarı muhasebeleştirmemelidir. A işletmesi, 20,000 PB’lik temettü tutarı 28 Şubat 20X5’te onaylanana kadar, söz konusu temettüyü almaya hak kazanamamaktadır.
Ör 59 Veriler yukarıdaki örnek 58’dekiyle aynıdır. Yalnızca, bu örnekte, A işletmesinin raporlama dönemi sonu Mart’tır.
31 Mart 20X5 ile biten yıl için A işletmesi, 18 Aralık 20X4’te dağıtım kararı alınan 20,000 PB’lik temettü tutarını muhasebeleştirmelidir. A işletmesi temettüyü almaya, hissedarların söz konusu temettü dağıtımını onayladığı tarih olan 28 Şubat 20X5’te hak kazanacaktır. 31 Mart 20X5 tarihli finansal durum tablosunda A işletmesi, 20 Mayıs 20X5 tarihinde ödenecek temettü için bir “alacak” muhasebeleştirmelidir.
Ör 60 Bir bilgi teknolojisi şirketi, vergi yazılım programı üretmektedir. Müşteriler, bir yıllık kullanıma imkân sağlayan bir lisans satın almaktadırlar. Söz konusu lisansın istendiği takdirde yenilenme imkânı da bulunmaktadır. Yenileme durumunda, müşteri, gelecek yıl için vergi mevzuatında ortaya çıkabilecek değişikliklere göre yenilenmiş ve güncellenmiş programı kullanabilmektedir. Şirketin, lisans satışından sonra herhangi bir ilave
yükümlülüğü bulunmamaktadır. Güncelleme olmaksızın, söz konusu yazılım programı yalnızca bir yıllığına kullanılabilmektedir; çünkü vergi mevzuatında her yıl değişiklik meydana gelmektedir.
Şirketin, lisans satışından sonra herhangi bir ilave yükümlülüğü bulunmadığından, mal satışlarından kaynaklanan hasılatın muhasebeleştirilmesine ilişkin paragraf 23.10’da yer alan kriterlerin sağlanması koşuluyla, yıllık lisans ücreti, lisansın satışıyla birlikte anında hasılat olarak muhasebeleştirilebilir (bu tarih, lisansın başladığı dönemden önceki bir tarih olsa bile). Not: Müşterilerin, lisansı, ilave bir dönem ya da dönemler için piyasa fiyatının altında bir fiyatla (yani, ilk yıl için ödenen fiyatın altında bir fiyatla) yenileyebilme imkânlarının bulunması durumunda, ilk yılın hasılatın bir kısmının, piyasa fiyatının altındaki bir fiyatla, öngörülen yenileme dönemi süresince muhasebeleştirilmek üzere ertelenmesi gerekebilecektir (bakınız paragraf 23.9).
Modül 23 – Hasılat
Ör 61 Bir bilgi teknolojisi şirketi, vergi yazılım programı üretmektedir. Müşteriler, satın alma tarihinden itibaren on yıllık kullanıma imkan sağlayan bir lisans satın almaktadırlar.
Lisans sözleşmesi çerçevesinde, müşteri, lisansın geçerli olduğu dönem boyunca yazılıma ilişkin tüm güncellemeleri bedelsiz elde etme hakkına sahiptir. Söz konusu program, vergi mevzuatındaki değişiklikler çerçevesinde yıllık olarak ve şirket, programın
geliştirilmiş versiyonunu piyasaya sürdüğünde de söz konusu yeni versiyonla eş zamanlı olarak güncellenmektedir. Şirket, aynı zamanda, programı kullanma konusunda güçlük yaşayan müşterilerine de bedelsiz destek hizmeti sağlamaktadır.
Şirketin satıştan sonra güncellemeleri yapma ve destek sağlama hususunda sürekli bir yükümlülüğü bulunduğundan, hasılatın bir kısmı ya da tamamı, güncellemelerin ve müşteri destek hizmetlerinin lisans sahiplerine sağlandığı dönemde muhasebeleştirilmek üzere, lisansın geçerli olduğu 10 yıllık döneme dağıtılmalıdır.
Ertelenen hasılat tutarının büyüklüğü, lisans anlaşmasının hüküm ve koşullarına (örneğin güncellemelerin ve destek hizmetinin, lisans anlaşmasının ilk gününde müşteriye tedarik edilen yazılım programı ile kıyaslandığında ne kadar önemli olduğuna) bağlıdır.
Not: Anlaşma, birden çok bileşeni bulunan satış işlemi niteliğindedir — malların (yazılım) ve hizmetlerin (güncelleme hizmetleri ve müşteri destek hizmetleri) satışı. Paragraf 23.8, tek bir işlemdeki birbirinden ayrı olarak tanımlanabilen bileşenlerin belirlenmesine ilişkin rehberlik sağlamaktadır.