çalışması durumunda müşteriye gereken desteğin sağlanması hususlarını kapsayan bir sözleşme imzalamıştır. Müşteri, sözleşme çerçevesinde güvenlik firmasına alarm sisteminin montajından itibaren 3 yıl boyunca faizsiz olarak yıllık 20,000 PB ödemek durumundadır.
Güvenlik firması, kendi sattığı alarm sistemlerini daima monte etmekte; ancak başka firmalarca satılan alarm sistemlerinin montajını gerçekleştirmemektedir.
Güvenlik firması, birkaç bileşenden oluşan bir satış sözleşmesi imzalamıştır. Satış işleminin birden çok bileşeni bulunmaktadır:
• mal satışı, montaj dahil olmak üzere — hırsız alarm sistemi;
Modül 23 – Hasılat
• alarm sisteminin bakım hizmetlerinin sağlanması;
• alarmın çalışması durumunda müşteriye gereken desteğin sağlanması; ve
• satışa ilişkin ödemeye, hırsız alarm sisteminin bakım hizmetinin sağlanmasına ve alarmın çalışması durumunda müşteriye gereken desteğin sağlanmasına dair finansman bileşeni (bakınız paragraf 23.5).
Güvenlik firması, müşteriden alınacak bedelin gerçeğe uygun değerini, işlemin ayrı ayrı tanımlanabilir bileşenlerine dağıtmak durumundadır. Ayrıca, muhasebeleştirme kriteri de, işlemin ayrı ayrı tanımlanabilir her bir bileşenine uygulanmalıdır (mal satışı için bakınız paragraflar 23.10–23.13, hizmet sunumu için bakınız paragraflar 23.14–23.16 ve finansman işlemi için bakınız 23.28–23.29 (a)).
Bu durumda montaj, işlemin ayrı bir bileşeni olarak değerlendirilmemelidir, çünkü müşteri söz konusu sistemi montajının yapılması koşuluyla satın almıştır ve işletme de sistemi ayrıca satmadığı takdirde montaj hizmeti gerçekleştirmemektedir. Montajın mal satışına bağlı olduğu durumda, montaja ilişkin alınan herhangi bir ücret tutarı, mallar satıldığında muhasebeleştirilir (bakınız Bölüm 23 - Ek, örnekler 2 ve 14). Bir satıcı normalde mal satışından kaynaklanan hasılatı, malların sahipliğinden kaynaklanan önemli risk ve getirilerin karşı tarafa geçtiği an olan, alıcı tarafın teslimatı kabul ettiği ve montaj ile test sürecinin tamamlandığı anda muhasebeleştirir (bakınız paragraf 23.10).
Ör 19 Lüks yatlar üreten bir firma, bir bankaya 1,000,000 PB tutarında bir yat satmış ve aynı anda da, bir yıl sonra bankadan yatı 1,080,000 PB’ye geri satın alacağına dair sözleşme imzalamıştır.
İşlemin gerçekleştirildiği tarihte yatın gerçeğe uygun değeri 2,000,000 PB’dir; üretici için geçerli faiz oranının da yıllık yaklaşık %8 olduğu tahmin edilmektedir.
Bankanın yatı satma hakkı bulunmamaktadır.
Yat üreticisi, yat satışından elde ettiği hasılatı muhasebeleştirmemelidir. İki işlem bir bütün olarak birlikte değerlendirildiğinde, üreticinin bankadan 1,000,000 PB tutarında borç aldığını ve bu borç tutarının, üreticinin yatı (stok kalemi) tarafından teminat altına alındığını söylemek yanlış olmayacaktır. Dolayısıyla üretici, bankadan alınan 1,000,000 PB tutarını, teminat altına alınmış yükümlülük olarak muhasebeleştirmeli; yatın ise üreticinin stokları içerisinde gösterilmesine devam edilmelidir.
80,000 PB (1,000,000 PB’lik satış fiyatı ile 1,080,000 PB’lik geri satın alım fiyatı arasındaki fark), Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar uyarınca, etkin faiz oranı yöntemiyle, kredi vadesi boyunca finansman maliyetleri olarak muhasebeleştirilmelidir.
Ör 20 Verilerin Örnek 19’dakiyle aynı olduğunu varsayın. Diğer yandan bu örnekte, üreticinin, yatı, bankadan, satıştan 1 yıl sonra 1,080,000 PB’ye geri satın alma alma opsiyonu (yükümlülüğü değil) bulunmaktadır.
Yatın gerçeğe uygun değeri, yatın geri satın alınmasına ilişkin opsiyonun uygulama fiyatından önemli ölçüde yüksek olduğundan, üretici büyük ihtimalle opsiyonunu kullanmayacaktır. Bu nedenle, iki işlem birlikte bir bütün olarak değerlendirildiğinde, üreticinin bankadan 1,000,000
Modül 23 – Hasılat
PB tutarında borç aldığını ve bu borç tutarının üreticinin yatı (stok kalemi) tarafından teminat altına alındığını söylemek yanlış olmayacaktır. Dolayısıyla üretici, bankadan alınan 1,000,000 PB tutarı teminat altına alınmış yükümlülük olarak muhasebeleştirmeli; yatın ise üreticinin stokları içerisinde gösterilmesine devam edilmelidir.
80,000 PB (1,000,000 PB’lik satış fiyatı ile 1,080,000 PB’lik geri satın alım fiyatı arasındaki fark), Bölüm 11 Temel Finansal Araçlar uyarınca, etkin faiz oranı yöntemiyle, kredi vadesi boyunca finansman maliyetleri olarak muhasebeleştirilmelidir.
23.9 Bazı durumlarda, satış işleminin bir parçası olarak müşteriye, işletmeye bağlılığının karşılığı olarak, hediye puanı niteliğinde, mal veya hizmetleri gelecekte bedava ya da indirimli olarak satın alma hakkı verilir. Bu tür durumlarda hediye puanlar, paragraf 23.8 uyarınca, başlangıçtaki satış işleminin ayrı bir unsuru olarak muhasebeleştirilir.
Başlangıçtaki satışa ilişkin olarak alınan veya alınacak bedelin gerçeğe uygun değeri, hediye puanlar ile satış işleminin diğer unsurları arasında dağıtılır. Hediye puanlara dağıtılan bedel, söz konusu puanların gerçeğe uygun değeri (yani piyasada ayrı olarak satılabilecekleri değer) dikkate alınarak ölçülür. [Referans: Bölüm 23 - Ek, örnek 13]
Örnekler – müşteri hediye puanları
Ör 21 Bir market, müşteri sadakat programı uygulamaktadır. Market, programa üye olan müşterilerine, gıda alışverişi için belirli tutarda para harcamaları durumunda, hediye puanları vermektedir. Programa üye olanlar, söz konusu puanları gıda alışverişlerinde kullanabilmektedirler. Puanların herhangi bir son kullanma tarihi bulunmamaktadır.
Market, müşterilerine hediye puanlar vermek suretiyle, birden çok bileşenli satış işlemi gerçekleştirmiş bulunmaktadır.
Market, satış işleminin ayrı bir biçimde tanımlanabilir bir bileşeni olan hediye puanları, verildikleri anda (ilk satış) muhasebeleştirmelidir. İlk satışa ilişkin olarak alınan ya da alınabilecek olan bedelin gerçeğe uygun değeri, ilk satış sırasında müşteriye sağlanan mallar ile hediye puanlar arasında dağıtılmalıdır. Hediye puanlara dağıtılan bedel, söz konusu puanların gerçeğe uygun değerleri referans alınmak suretiyle belirlenmelidir (yani hediye puanların ayrı olarak satılabildiği tutar).
23.10 – 23.13 hükümleri uyarınca, market, hediye puanlara dağıtılan tutarı, hediye puanlar kullanıldığında ve market söz konusu hediyeleri sağlama yükümlülüğünü yerine getirdiğinde, hasılat olarak muhasebeleştirmelidir. Muhasebeleştirilen hasılat tutarı, toplamda kullanılması beklenen hediye puanların sayısıyla orantılı bir biçimde, kullanılan hediye puanların sayısına dayalı olarak hesaplanır.