İzmit Mezarlıkları ve Mezarlık Hizmetleri

İzmit’teki yerel basına göre, 1950’ye kadar İzmit’teki mezarlık ile ilgili işlere Belediye Başkanlığı bünyesindeki Mezarlıklar Memurluğu tarafından yürütülmüştür. 1951’de ise memurluk düzeyindeki bu yapı Mezarlıklar Müdürlüğü’ne dönüştürülmüştür. 1945’lere kadar kent içinde bulunan ve estetik açıdan sorun oluşturduğu değerlendirilen mezarlıklar şehir dışındaki alanlara taşınmaya başlanmıştır443.

1931’de Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılan ve müteakiben onaylanan Belediye Mezarlıkları Nizamnamesi ile kent merkezi içerisinde kalan ve ihtiyaca cevap veremeyen mezarlıkların iptal edilmesi ve münasip alanlarda yeni mezarlıkların kurulması kararlaştırılmıştır444. Mezkûr kanun kapsamında 1955’e kadar İzmit’te kentin dışında mezarlık alanlarının yapıldığı ve şehir içindeki mezarlıkların buralara nakledildiği devrin gazetelerinden anlaşılmaktadır.

İzmit kent plancısı Jansen’in 1938 tarihli planında bugünkü İnönü Caddesi’ndeki Gazi Lisesi karşısında yer alan Çocuk Parkı’nın olduğu yerde bulunan mezarlık alanı kent dışına taşınmış ve burası park alanına dönüştürülmüştür. Ayrıca İzmit merkezde zemin katı hazır giyim mağazaları ile dolu olan Oğuz Apartmanı’nın bulunduğu caddede yer

442 Hürsöz, 27 Ocak 1955, No: 1344.

443 F.Yavuz Ulugün ile 24.10.2015’te yapılan görüşme.

123

alan mezarlık da şehir dışındaki bir yere taşınmış ve yerine 1950’de adliye binası yapılmıştır445.

İzmit’in en büyük ve bilinen mezarlığı Baç (Paç)’tır. Bunun dışında iki yerde daha mezarlık alanı yer almıştır. Ancak1950’li yılların başlarında kentteki mezarlıklar yetersiz hale gelmeye başlamıştır Bu nedenle yerel basında Baç Mezarlığı’nın çok dolu olduğu için yeni mezarlık alanlarının yapılması ile ilgili birçok haber yer almıştır. Türk Yolu Gazetesi’nde “Mezarlık İhtiyacımız” başlıklı yazıda şu konulara değinilmiştir: “Er geç fani dünyaya hepimiz veda edeceğiz. İzmit’in mezarlığa olan ihtiyacı Belediyece

de ele alınan mevzular arasında ise de, henüz halledilmiş değildir. Şehrimizin nüfusu günden güne artmakta devam ediyor. Paç (Bac) mezarlığının dolmuş olduğuna göre ölülerimizi gömecek bir tek mezarlığımız vardır. Bağçeşme’de bulunan eski mezarlık. Bu da ihtiyaca cevap vermekten uzaktır. Tasavvur halinde olan İzmit’in doğusunda ve batısında daha iyi mezarlık yaptırılması zarureti vardır. Bu çok mübrem ihtiyacımızın kısa bir zamanda halledilmesini, ilgililerden bekliyoruz446”. Türk Yolu’nun bu haberinden anlaşılacağı üzere, 1950’den önce mezarlık alanı ve hacmi ile ilgili problemler vardır ve bununla alakalı eleştiriler yapılmıştır. Bu durumdan dolayı Belediye Başkanlığı tarafından sorunun acil olarak çözülmesi talep edilmiştir. Bu kapsamda konu ile ilgili belediyenin çalışma yaptığı ve plan ile projeler hazırladığı gazetelerden anlaşılmaktadır.

İzmit’te Baç dışındaki diğer büyük mezarlık Bağçeşme Mezarlığı’dır. Mezarlıklar Müdürlüğü 1950’lerde mezkûr yerin çevre düzenlemesini ve genişletme çalışmalarını yapmıştır. Özellikle kent merkezindeki mezarlıklar buraya taşındığı için Bağçeşme’deki çalışmalar ayrıca hızlandırılmıştır. Ancak Bağçeşme Mezarlığı şehrin uzak bir kısmında yer aldığı için buraya ulaşım konusunda birtakım sıkıntılar yaşandığı devrin tanıklarının ifadelerinden anlaşılmaktadır447.

F. Yavuz Ulugün’e göre, 1950’den önce Bağçeşme Mezarlığı’nın yolları yapılmadığı için adı geçen yere giden minibüsler normalden fazla para alırlardı. Örneğin Yazlık

445 F.Yavuz Ulugün ile 24.03.2014’te yapılan görüşme.

446 Türk Yolu,15 Kasım 1949, No: 3415.

124

Kara Çetin Sineması'nın yanından otobüs işlemeyen Bağ Çeşme Mezarlığına giden dolmuşlar gidiş için tam, dönüş içinse ½’den fazla tarife ücret alınırdı. Ayrıca İzmit Belediye Başkanlığı’na ait bir cenaze nakil aracı olmadığı için vatandaşlar cenazelerini kendi imkânlarıyla mezarlığa götürürlerdi. Tabiatıyla aracı olmayanlar için bu durum büyük sorun oluşturmuştur. Bu durumdan dolayı hem mezarlık alanına gitmek hem de cenazeleri götürmek vatandaşlar için ayrı bir maddi külfetti. Bu dönemlerde şehrin ileri gelenlerinin cenazeleri için Kâğıt Fabrikası’nın Bussing marka brandalı kamyonu kullanıma verilirdi. Cenaze törenine katılanlar kamyonun kasasına binerlerdi. Ancak, kimi zaman bu dik yokuşta freni patlayan kamyonlar ciddi tehlike ve sorunlar da oluştururdu.

Bunun dışında mezarlık alanı ile ilgili olarak başka sorunlar da bulunmaktaydı. Bunlardan birisi Milli Eğitim memurlarının mezar taşlarını yollara döşetip, kaldırım yapmaları ve mezarlık alanına zarar vermeleridir. Diğeri ise mezarlıklarda hayvanların otlatılarak ölülere saygısızlık yapılmasıdır448. Yukarıda ifade edilen sorunlardan da anlaşılacağı üzere, İzmit’te hem mezarlık alanı hem de mezarcılık çalışmaları açısından ciddi sorunlar bulunmuştur.

1950’de mezarlık sorunu İzmit Belediye Meclis Başkanlığı tarafından gündeme alınmış ve problemin çözümü için gerekli planlamalar yapılmıştır. Konu ile ilgili altyapı çalışmaları yapıldıktan sonra Kandıra yolu üzerinde istimlâk edilen arazi üzerinde yeni bir mezarlık yapılmasına karar verilmiştir⁴⁴⁹. Bahsi geçen alanda mezar alanın inşa edilmesi için temizlik çalışmaları yapılmıştır. Yeni mezarlığın inşası sırasında Bağ Çeşme Mezarlık alanı da genişletilmiştir450. Bağçeşme Mezarlığı’nın giriş ve çıkış yolları yapılmış ve daha sonraları yapılan yollar asfaltlanarak ulaşım için uygun hale getirilmiştir.

1951’de İzmit Belediyesi tarafından cenaze işlerinde kullanılmak üzere bir araba satın alınmıştır. Ancak cenaze aracı hem bozuk hem de ihtiyaçları karşılamaktan uzak kalmıştır. Bu yüzden cenaze aracı tamir edilerek yenileştirilmiştir. Bu cenaze arabası,

448 Binici, İzmit’te 1936–1966 Yılları Arasındaki Yapı Üretiminin Kentin Gelişimine Etkileri, s. 25-26.

449 Hürsöz, 14 Haziran 1950, No: 126.

125

bilhassa İzmit Memleket Hastanesi’nde vefat eden kimsesiz insanların cenazelerinin kaldırılması işlemlerinde kullanılmıştır451. 1953’te Kandıra Yolu üzerinde yapılan mezarlık tamamlanmış ve tamamen kullanılmaya başlanmıştır. Bu alanda ayrıca Yeni Doğan ve Cedit Mahalleleri için de mezarlık alanı yapılmıştır. Bu tarihten itibaren adı geçen mezarlık İzmit Asri Mezarlığı olarak adlandırılmıştır452.

1955’te 2 adet yeni cenaze aracı satın alınmıştır. Bu araçlar sayesinde cenaze nakil işlemleri daha kolay hale gelmiştir. Aynı tarihte İzmit Belediyesi tarafından ekonomik gücü olmayan vatandaşların cenaze işlemleri için imam kadroları ihdas edilmiştir. Bu yolla vatandaşların cenaze işlemleri sırasında mağdur olmalarının engellenmiş olduğu hükmüne varılabilir453. 1959 yılında İzmit Asri Mezarlığı ağaçlandırılmış ve etrafı surlarla çevrilmiştir. Ayrıca mezarlık çevresinin güvenliğini sağlamak için Mezarlıklar Müdürlüğü kadrosuna bekçiler verilmiştir454. Bu sayede asri mezarlığın zarar görmesi ve büyük ölçüde engellenmiştir.