Derelerin Islahı ve Bataklıkların Kurutulması

1950’den itibaren Kocaeli’nde bataklık alanları ıslah edilerek kurutulmuş ve buradan elde edilen araziler tarım arazisi olarak kullanılmıştır. Ayrıca bataklıklardan kaynaklanan hastalıklar da büyük ölçüde önlenmiştir.

23 Ocak 1950'de Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 5516 Sayılı Kanunu’nun amacı; belediye hudutları dışındaki bataklıkları ve bu tür sulak alanların kurutularak tarım arazisi haline getirilmesine ilişkin işlemlerin düzenlenmesidir. Kurutmanın devlet eliyle yapılıp yapılmayacağına karar verildikten sonra, şayet devlet eliyle yapılmayacak ise, başvuran kişiler tarafından gerekli koşulların yerine getirilmesi

524 Binici, İzmit’te 1936–1966 Yılları Arasındaki Yapı Üretiminin Kentin Gelişimine Etkileri, s. 36,245-246.

143

sonucunda kurutulan arazinin bu kişiler adına tapu ve tescil edileceği hükme bağlanmıştır.(md. 7)525.

Bu kanuna 1952’de başka bölümler de eklenmiştir. Mezkûr kanun dipnotta gösterilmiştir526.

525 Levent Yavuz, “Çevre Açısından Sulak Alanların Önemi”, Türkiye BAROLAR Birliği Dergisi, I-1 (1995), s.83-84.

526 Bataklıkların kurutulması ve bundan elde edilecek topraklar hakkındaki 5516 sayılı Kanunun bâzı maddelerini değiştiren ve geçici maddeyi yürürlükten kaldıran Kanun 5963 18. VI. 1952

Madde 1 — 5516 sayılı Kanunun 1, 2, 4, 5 ve 6 ncı maddeleri aşağıdaki şekilde tadil edilmiştir

Madde 1 — Belediye hudutları dışında olup Devletin hüküm ve tasarrufu altında sahipsiz bulunan bataklık ve bataklık mahiyetinde göl ve su birikintileri heı1 hangi bir suretle kurutulduğu takdirde, bu kurutmadan hâsıl olan arazi, aşağıdaki hükümlere göre kurutanlar namına tescil olunur.

Madde 2 — Kurutma isteğini havi dilekçe valiliğe verilir. Kurutulacak yer bir kaç ilin sınırları içinde ise müracaat büyük parçanın bulunduğu mahal valiliğine yapılır. Yetki ihtilâfı halinde isteğin hangi valilikçe inceleneceğini Bayındırlık Bakanlığı tayin eder. Dilekçenin valiliğe verilmesi üzerine 3 ncü maddede yazılı komisyonca iş tetkik edilerek, kurutmanın Sıtma Savaşı Kanununun 8 nci maddesinde yazılı küçük say' mükellefiyeti ile yapılamayacağına karar verildiği takdirde, keyfiyet valilikçe, Başbakanlığa bildirilerek kurutmanın Devlet eliyle yapılıp yapılmayacağı hakkında mütalâaları istenir. Başbakanlık, ilgili bakanlıklar ve dairelerin mütalâalarını almak suretiyle en geç iki ay zarfında kararını bildirir. a) Kurutmanın Devlet eliyle yapılacağı anlaşılırsa müteşebbise tebliğ olunur. Ancak bu takdirde kurutmayı yapacak bakanlığın 4 sene içinde fiilen işe başlaması lâzımdır. Bu süre içerisinde işe başlamadığı takdirde Devlet bu haktan vazgeçmiş sayılır; ...'."..

b) Kurutmanın Devlet eliyle yapılmayacağı. anlaşıldığı veyahut (a) bendindeki süre içerisinde işe başlanmadığı takdirde keyfiyet 2 ay içinde ve 5 defadan az olmamak üzere gazete ile ve mahallî âdetlere göre ilâh edilerek ilgili köylere ve o mıntıkadaki teessüs etmiş su birlikleri veya su ortaklıklarına duyurulur. Bu süre içinde o mıntıkadaki bir veya birkaç köy tüzel kişiliği veya su birlik veya ortaklıkları kurutmaya istekli olduklarını ve işi nasıl finanse edeceklerini bildirirlerse, rüçhan hakkı onlara tanınarak kurutulması istenilen yerin münasebeti bakımından kurutmanın hangi koy veya köylere veyahut su birlik veya ortaklıklarına yerilmesi lâzım geldiğini 3 ncü maddedeki komisyon kararlaştırır ve ilgililere tebliğ eder.

İlgili köy veya su birlik veya ortaklıkları tayin edilen süre içinde cevap vermedikleri veyahut kurutmayı yapamayacaklarını bildirdikleri takdirde keyfiyet o tarihe kadar komisyona dilekçe ile müracaat etmiş bulunan müteşebbislere bildirilir. Müteşebbisler arasında yapılacak pazarlığın gün ve saati ve 250 liradan aşağı olmamak üzere komisyonca takdir olunan muvakkat teminatın mal sandığına yatırılması tebliğ kâğıdına derc olunur.

Müteşebbisler arasında yapılacak pazarlıkta kurutmadan meydana çıkacak araziden Hükümete en fazla arazi terk etmeyi kabul eden müteşebbis tercih olunur.Kurutma hakkı müteşebbise verilmişse ön projenin hazırlanması için valilikçe gerekli tebligat yapılır ve ön projenin bir aydan aşağı olmayacak münasip bir süre içinde hazırlanarak valiliğe verileceği de bu tebligatta açıklanır. Proje incelenmek üzere valilikçe Bayındırlık Bakanlığına gönderilir. Bakanlık bu proje hakkındaki mütalâasını en çok iki ay içinde valiliğe bildirir. Kurutma hakkının köy tüzel kişilikleri veya su birlik veya ortaklıklarına verilmesi halinde ön proje valiliğin işarı üzerine Bayındırlık Bakanağınca en geç bir sene zarfında yaptırılarak valiliğe gönderilir. Tasdikli projenin müteşebbise veya diğer alâkalılara tevdiinden itibaren en çok bir sene zarfında fiilen işe başlanmadığı takdirde kurutma müsaadesi geri alınarak müteşebbisin teminatı irat kaydolunur ve hazırlamış olduğu projeler üzerindeki hakları sakıt olur.

Madde 4 — Komisyon bu yerin kurutulmasına karar verdiği takdirde kurutma müsaadesi alan müteşebbis, komisyon tarafından mahallinde tespit edilen bataklık sınırlarını yılın en kurak zamanında

144

Kocaeli’nde başlatılan modernizasyon ve yapılaşma çalışmaları doğrultusunda derelerin ıslahı, bataklıkların kurutulması çalışmaları hızlandırılmıştır. Bu kapsamda yapılan çalışmalar aşağıda gösterildiği şekildedir:

1950-1951 arasında yapılanlar527:

1. İzmit için mühim bir sıkıntı oluşturan Bekirdere ıslah edilmiş ve etrafı kullanıma açılmıştır.

2. 1951’de 262.183 Türk Lirası ile Sapanca -Yan Dere ıslahı ve Kumbaşı mahmuzları işi bitirilmiştir. Kumbaşı köyü, Sakarya’nın taşkınlık ve tahribatından korunmuş ve 200 hektar verimli arazi kurtarılmıştır.

mahallî şartlara uygun sabit işaretlerle belirtmek ve bunun muntazam bir plânını yaptırarak üç ay içerisinde beş nüsha olarak valiliğe vermekle mükelleftir.Kurutma hakkının köy tüzel kişilikleri veya su birlikleri ve ortaklıklarına verilmesi halinde yukarıdaki fıkrada işaret edilen tespit işlerini Bayındırlık Bakanlığı yapar. Bataklık sınırlarını yerinde tespit edecek komisyonlara tapu memurları da katılır. Madde 5 — Kurutma müsaadesi verilen müteşebbise, katî proje yapılması için komisyon kararıyla bir seneyi geçmemek şartıyla münasip bir süre verilir ve keyfiyet valilikçe müteşebbise tebliğ olunur. Kurutma hakkı, köy tüzel kişilikleri ve su birlik ve ortaklıklarına verilmişse katî proje, valiliğin işarı üzerine Bayındırlık Bakanlığınca yaptırılarak valiliğe gönderilir.

Madde 6— Katî projeler, bataklık sınırını gösteren ve 4 ncü maddede zikredilen plânla birlikte valilikçe Bayındırlık Bakanlığına gönderilir. Bakanlık bu projeler hakkındaki mütalâasını en çok üç ay içinde bildirir. Katî projenin Bakanlıkça tasdikim mütaakıp üçüncü maddede vazıh komisyon ile müteşebbis arasında; işe başlama ve bitirme zamanlan ile gerekli diğer şartlar kararlaştırılarak bir sözleşme akdedilir. Sözleşmenin imzasından evvel müteşebbis keşif bedelinin % 5 i nispetindeki katî teminatı mal sandığına yatırmak mecburiyetindedir. Köy tüzelkişilikleri veya su birlik veya ortaklıkları ile yapılan sözleşmelerde teminat aranmaz. Keşif tutarı 250.000 Türk Lirası’ndan fazla olan sözleşmeler Bayındırlık Bakanlığının tasdiki ile kesinleşir

Sözleşmede tayin edilen süre içinde iş programı gereğince işe başlanmadığı veya sözleşmenin diğer hükümlerine riayet edilmediği takdirde, sözleşme bozularak kurutma izni geri alınır ve sözleşmeyi yapan müteşebbisin teminatı irat kaydolunur. Ancak mücbir sebeplerden ileri gelen gecikmeler dolayısıyla süre uzatılabilir. Mücbir sebeplerin takdiri üçüncü maddedeki komisyona aittir. 250.000 Türk Lirası’ndan yukarı olan işlerde mücbir sebepler tahtında süre uzatılması karan Bayındırlık Bakanlığının tasdiki ile kesinleşir.

Madde 2— 5516 sayılı Kanunun geçici maddesi bu kanunun neşri tarihinden itibaren 6 ay sonra yürürlükten kalkar.

Geçici Madde — 5516 sayılı Kanuna göre başlanmış bulunan muameleler No. 5963 — 871 — 23. V I . 1952

ne safhada bulunursa bulunsun 1.1.1952 tarihine kadar fiilen kurutma ameliyesine başlanmamış ise hükümsüz sayılır. Ancak bu tarihe kadar işe başlamamış; yalnız bu iş için lüzumlu projeleri yaptırarak tasdik ettirmiş veya mukavelesini yapmış olanlar proje ve diğer maddi masraflarını umumi hükümlere göre isteyebilirler.

Madde 3— Bu kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Madde 4 —Bu kanunu Bakanlar Kurulu yürütür (Resmi Gazete, 23 Haziran 1952, Sayı:8142).

145

3. İzmit yan derelerinden Kelle ve Memeli Dereleri ıslahı için 96.402 Türk Lirası ile 150 hektar meyve ve sebze bahçeleri taşkınlık ve tahribattan kurtarılmış ve dere kenarındaki evler de su baskınından korunmuştur.

4. 71.301 Türk Lirası ile Pamukova ana hendek ikinci kısmı inşaatına 1951’de başlanmış ve 1952’de bitirilmiştir. Böylece 200 hektar arazi kazanılmıştır. 5. 90.814 Türk Lirası ile Gölcük, Değirmendere ve Tabakhane Dereleri ıslah edilmiş ve 150 hektar bağ-bahçe arazisi korunmuştur.

6. 282.701 Türk Lirası ile Sapanca Yan Dereleri Sarp, Keçi ve Mahmudiye Dereleri ıslah edilmiş ve 200 hektar bağ-bahçe ve arazi ve tahribattan korunmuştur. Bu işler 1952’de başlanmış ve 1953’te bitirilmiştir.

1951-52 arasında yapılanlar⁵²⁸:

7. 6.69.763 Türk Lirası ile İzmit yan derelerinden Kullar köyü taşkın ve tahribattan korunmuştur.

8. 91.324 Türk Lirası ile Mudurnu kasabası içersinde geçen dere ıslah edilmiştir. Bu yolla kasaba evleri ile 100 hektar bağ ve bahçeler taşkınlar ve tahribattan korunmuştur.

9. 539.722 Türk Lirası ile Adapazarı-Gökçe Ören bataklıkları kurutulmuş, Gökçe Ören’de 1500 hektar arazi kazanılmış, Dinsiz’de 400 hektar taşkından korunmuş ve Akyazı’da 1500 metre tül beton kanal yapılmıştır.

10. 98.799 Türk Lirası ile Adapazarı-Arifiye kurutma kanalı ikmal ve ıslah edilmiştir. Buradan 100 hektar arazi kazanılmıştır.

11. 466.900 Türk Lirası ile Pamukova ana hendek 3. Kısım ıslahı ile Turgutlu ve Paşa Dereleri ıslah ve Cihadiye ile Mekece köyleri yanında Sakarya sol sahil tahkimatı yapılmıştır. 12 km² sahil tahkimi ile 600 hektar arazi taşkından kurtarılmıştır.

12. 79.265 Türk Lirası harcanarak Mudurnu ve Dinsiz Derelerinin ıslahı yapılmış ve buralardan toprak kazanılmıştır.

13. 2.800.000 Türk Lirası ile Adapazarı-Gökçe Ören bataklığının kurutulmasına ve Çark Suyu Mansak ıslahı yapılmıştır. Bu şekilde 1500 hektar arazi kurutulmuş ve 500 hektar arazi de taşkından kurtarılmıştır.

146

1952-53 arasında yapılanlar:

14. 300.000 Türk Lirası ile Adapazarı Adliye köyünün 200 hektar bağ-bahçe ve arazi taşkından korunmuştur.

15. 430.000 Türk Lirası ile İzmit bölge ve işletme binaları yapılmıştır.

16. 1.400.000 Türk Lirası ile Adapazarı Dinsiz Deresi menba tarafı ıslah edilmiş ve inşaatı yapılmıştır.

17. 29.999 Türk Lirası ile Mesudiye Seddesi yapılmıştır. Böylece 500 hektar arazi kurtarılmış ve Mesudiye köyü taşkından korunmuştur.

18. 29.847 Türk Lirası ile Kuşbaşı mahmuzları yaptırılmış, 3.000 metre tül sahil tahkimiyle Kumbaşı köyü tahribattan korunmuştur.

19. 20.000 Türk Lirası ile Rüstemler ila Çelebiler seddelerinin birinci kısmı ikmal edilmiştir. Böylece Rüstemler ve Çelebiler köyleri ile 150 hektar arazi taşkından kurtarılmıştır.

20. 142 Türk Lirası ile Bedil Tahir köyü tahribattan ve 150 hektar arazi taşkından korunmuştur.

21. 229 Türk Lirası Bedil Tahir köyünün ikinci kısmının da inşaatına başlanarak yapılmıştır.

22. 29.962 Türk Lirası ile Kumbaşı mahmuzlarının ikinci kısmı ikmal edilerek Kumbaşı köyü tahribattan korunmuş ve 3.000 tulda tahkimat yapılmıştır.

23. 47.962 Türk Lirası ile Sakarya sol sahil seddeleri takviye edilmiş, 1500 hektar arazi taşkınlıktan korunmuştur.

23. 1.314 Türk Lirası ile Dinsiz Deresi üzerinde Yağ Basan Hamzaoğlu Değirmen bendi yıktırılmıştır529.

1953-55 arasında yapılanlar:

24. 9.900 Türk Lirası ile Sapanca İstanbul Deresi 1.Kısmı ikmal edilmiş ve Sapanca’nın bağ ve bahçeleri taşkından korunmuştur.

25. 5.164 Türk Lirası ile Kazancı Seddeleri ikmal edilmiş ve150 hektar arazi taşkından korunmuştur.

147

26. 46.066 Türk Lirası Kanlı Çay civarında Sakarya sağ sahil kapama ve mahmuz inşaatı ikmal edilerek, Geyve Kışla Çay 1200 metre sahil tahkimi tamamlanmıştır.

27. 738 Türk Lirası ile Sapanca-İstanbul Deresi ikinci kısmı ikmal edilmiştir. 100 hektar Sapanca’nın bağ ve bahçeleri taşkından korunmuştur.

28. 2.117 Türk Lirası ile Kumbaşı mahmuzları takviye edilmiştir. Bu suretle Kumbaşı köyü tahribattan kurtulmuştur.

29. 49.672 Türk Lirası ile Sakarya sağ sahil seddeleri takviye edilmiştir. 16 parça köy ile 1860 hektar arazi taşkınlıktan kurtarılmıştır.

30. 330.000 Türk Lirası ile Çaybaşı-Fuadiye kanal inşaatının birinci kısmı 1956’da başlayıp 1957’de bitirilmiştir. Bu yolla 7 parça köy ile 300 hektar arazi taşkınlıktan kurtarılmıştır.

31. 8.994 Türk Lirası ile Kışla Çay seddesi inşa edilerek 2 köy ile 300 hektar arazi taşkından korunmuştur.

32. 9.029 Türk Lirası ile Ali Fuat Paşa Deresi’nin sol sahil tahkimi yapılmıştır. Bu yolla Ali Fuat Paşa köyü ile 50 hektar arazi tahribat ve taşkınlıktan korunmuştur.

33. 3.431 Türk Lirası ile Doğan Çay Deresi’ne üç adet mahmuz inşa edilmiştir. Böylece Doğan Çay köyü tahribattan kurtarılmıştır.

1955-56 arasında yapılanlar:

34. 30.000 Türk Lirası ile Sakarya memba tarafı sağ ve sol sahil seddeleri 1956’da başlayıp 1957’de bitirilmiştir. Bu suretle 400 hektar arazi taşkından kurtarılmıştır.

35. 25.000 Türk Lirası ile Akça Kamış Bataklığı birinci kısmı kurutulmuştur. 930 hektar arazi kurutulmuştur.

36. 16.000 Türk Lirası ile Doğan Çay Kışla Çay köyü sağ sahil ikinci kısım inşaatı ikmal edilmiştir. Bu yolla Kışla Çay köyü tahribattan korunmuştur. 37. 48.900 Türk Lirası ile Sakarya Nehri menba taraf sağ ve sol sahil seddeleri yapılmıştır. Böylece 1.000 hektar arazi taşkınlıktan korunmuştur.

38. 48.400 Türk Lirası ile Çay Kışla ve Kanlı Çay Deresi ıslah edilmiştir. Bu yolla 1.000 hektar arazi taşkınlıktan korunmuştur.

148

39. 33.830 Türk Lirası ile Adapazarı Doğancılar Velioğlu Tepesi seddeleri ikmal edilmiş, 100 hektar arazi taşkınlıktan korunmuştur.

40. 50.946 Türk Lirası ile Adapazarı-Akçakamış bataklığının ikinci kısım inşaatı ikmal edilmiş, 930 hektar bataklık kurutulmuştur.

41. 53.958 Türk Lirası ile Sapanca-Mahmudiye Deresi ıslah edilmiş, Mahmudiye köyü ile 150 hektar bağ-bahçe tahribattan kurtarılmıştır.

42. 100.000 Türk Lirası ile Geyve Karaçalı Dere ıslahının birinci kısmı 1957’de başlanmış ve 1958’de bitirilmiştir. Böylece Geyve kasabasının 300 hektar bağ ve bahçesi taşkından kurtarılmıştır.

1956’dan Sonra Yapılanlar:

43. 18.824 Türk Lirası ile Sahan yan derelerinden Kurt Deresi sol sahil seddesi ikmal edilmiş, Kurt köyü tahribattan ve 200 hektar bağ ve bahçe de taşkından korunmuştur.

44. 111.201 Türk Lirası ile Geyve Karaçam Deresi2nin ıslahının ikinci kısmı ikmal edilmiştir. Geyve kasabasının 300 hektar bağ ve bahçesi tahribat ve taşkından kurtarılmıştır.

45. 40.000 Türk Lirası ile Tardiye-Yebeş seddeleri ikmal ve takviye edilmiş ve köylerin 200 hektar bağ ve bahçesi tahribattan kurtarılmıştır.

46. 57.000 Türk Lirası ile Turgutlu Deresi ıslahına başlanmıştır. Turgutlu köyü ile 100 hektar bağ ve bahçe tahribattan kurtarılmıştır.

47. 40.000 Türk Lirası ile Sakarya sağ ve sol sahil seddeleri inşaatına başlanmış ve kısa sürede bitirilmiştir. Böylece 500 hektar arazinin taşkından kurtarılması sağlanmıştır.

48. 229.368 Türk Lirası ile Çaybaş-Fuadiye köylerinin Değirmendere taşkınlıklarından korunması için inşaata başlanmıştır. 1957’de inşaatın bitmesi ile 7 parça köy ile 2.000 hektar arazinin taşkınlıktan kurtarılması sağlanmıştır530. Görüldüğü üzere; Kocaeli’nde 1950’den itibaren bataklıkların kurutulması ile birçok tarım arazisi kazanılmıştır. Bu faaliyetler sonucunda elde edilen arazilerin büyük bir bölümü tarıma arazisi için; Kocaeli’nde üretilen tarım ürünlerinin miktarı ve türü

149

artmıştır. Bu da beraberinde Kocaeli ekonomisinde tarım ürünlerinin yerini arttırmıştır. Ayrıca bu bölgede bataklıklardan dolayı büyük hastalıklar görülmüş, ancak bataklıklar bütünüyle kurutulunca hastalıklar da ortadan kalkmıştır. Buna örnek sıtma hastalığı verilebilir.

150 BÖLÜM 2: İKTİSADİ DURUM