İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı

Stratejik olarak Avrupa-Asya ve Karadeniz-Akdeniz arasında bir Boğaz Yarımadası olarak konumlanan İstanbul, yüzyıllar boyunca Doğu Roma ve Osmanlı İmparatorluğunun başkentliğini yaparak siyasi, dini ve sanat tarihi açısından oldukça önemli olaylarla iç içe olmuştur. İstanbul’un geçmişi 2000 yıldan fazla olup kentin içerisinde Haliç, liman, boğaz ve Marmara denizi ile çevrili oldukça önemli bir stratejik konuma sahip Thedosius tarafından inşa ettirilmiş olan antik duvarlalar çevrilidir (Url13).

İstanbul kentinin UNESCO açısından üstün evrensel değerine bakılacak olursa eğer, yüzyıllar boyunca Avrupa ve Asya arasında buluşmayı yansıtan mimari yapıtların eşsiz entegrasyonu ve Bizans ve Osmanlı mimarlarının yaratıcı dehasının oluşturduğu eşsiz manzarası yer almaktadır (Url13.).

İstanbul Tarihi Yarımada UNESCO Dünya Miras Listesine 1985 yılında dahil edilmiş olup ilk yönetim planı 2011 yılında onaylanarak yürürlüğe girmiştir. 2017 yılında ise yönetim planı UNESCO’nun sunmuş olduğu gerekçeler doğrultusunda yenilenerek yürürlüğe girmiştir. Yönetim Plan sınırı İstanbul Kale Surlarından başlayarak arkeolojik ve kentsel koruma alanlarını içerisine alan 2.168 hektarlık bir alanı kapsamaktadır. Plan oldukça yoğun kentsel ve arkeolojik mirasa konu alanları içerisinde barındığı için İstanbul Kale Surlarının bulunduğu bölge bir nevi tampon bölge özelliği göstermektedir. Bu alana ek olarak ise, oldukça küçük bir alan tampon bölge olarak plan kapsamında nitelendirilmiştir. İstanbul Tarihi Yarımada dünya miras listesine dahil edilme sürecinde UNESCO tarafından belirlenmiş olan 1., 2., 3. ve 4. kriterlerde yer alan gerekçeler doğrultusunda kabul görmüştür (Çizelge 2.5).

Çizelge 2.5. İstanbul Tarihi Yarım Ada’nın UNESCO Dünya Miras Listesine dahil edilme sürecinde

etkili olan kriterler¹⁷

Kriterler Açıklama

1.Kriter İstanbul’un tarihi alanları bütününde Bizans ve Osmanlı dönemlerinin izlerini içerisinde barındıran eşsiz anıtsal mimari yapıları içermesi,

2.Kriter Tarih boyunca İstanbul’daki anıtlar hem Avrupa hem de Takın Doğu’da mimarlık, sanat tarihi ve kentleşme üzerinde önemli bir etki bırakmıştır. Kale surları, Ayasofya, saraylar ve kiliseler doğu ve batı ekseninde birçok farklı dala ait sanatsal kavramların ortaya çıkmasını etkilemiştir.

3.Kriter İstanbul birbiri ile ilişkili çok çeşitli yapı türlerini içerisinde barındıran yüksek kaliteli sanat eserlerine sahiptir. Bu süreçte Osmanlı ve Bizans medeniyetlerine benzersiz tanıklık ederek Osmanlı kentsel yapısına ait olağanüstü kanıtlar sunmaktadır.

4.Kriter Kent, insanlık tarihine ait oldukça belirgin aşamalarını gösteren olağanüstü bir anıt, mimari ve yapı kompleksleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

17

Şekil 2.9. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı sınırları18

İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı kapsamında bölgeleme çalışması yapılarak dört farklı çalışma alanı oluşturulmuştur (Şekil 2.9.).

1. Sultanahmet Kentsel ve Arkeolojik Koruma Alanı (140 hektar) 2. Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Alanı (51,8 hektar) 3. Zeyrek Camii ve Çevresi Koruma Alanı (10,5 hektar) 4. İstanbul Kara Surları Koruma Alanı (498 hektar)’dır.

Bu alanların farklı başlıklar altında nitelendirilmesindeki en büyük etken, İstanbul’a ait dünya yazınına önemli olaylarla konu olmuş bölgelerin detaylı bir şekilde incelenmesini sağlayarak, anlaşılabilirliğini arttırmaktır. Bu dört bölge genellikle arkeolojik mirasa konu alanlardan oluşmakta olup çevreleri ile bir yapı kompleksi özelliği göstermektedirler. İstanbul Tarihi Yarımada; kentsel, tarihi ve arkeolojik sit alanlarını bir arada bulunduran nadir yapılaşma bölgelerinden birisi olarak dünya koruma yazınına geçmiştir.

Yönetim planı kapsamında birçok farklı alanda mevcut durumun analizi yapılarak bölge ele alınmıştır. Mevcut durum analizleri doğrultusunda da SWOT sentezi oluşturularak paydaş katılımı ön planda tutulmuştur. Yönetim Planı bütününde yedi ana tema belirlenmiştir (Url13.). Bu yedi tema öncülüğünde hedefler, stratejiler ve eylem

18 Url 13. Adresinde yer alan İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı doğrultusunda yazar tarafından oluşturulmuştur.

kararları üretilmiştir: (1) Yönetim ve Eşgüdüm, (2) Koruma ve Planlama, (3) Yönetim ve Eşgüdüm, (4) Koruma ve Planlama, (5) Koruma ve Restorasyon, (6) Erişilebilirlik, (7) Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım, (8) Ziyaretçi Yönetimi ve (9) Risk Yönetimi’dir (Url13.).

(1) Yönetim ve Eşgüdüm: Yönetim planı kapsamında sürece dahil olacak uzman

kişiler ve bu kişilerin müdahil olacakları alt uzmanlıklar yer almaktadır. Yönetim planının sağlıklı bir şekilde ilerleyebilmesi için denetimin sağlanması ön planda tutulmuştur.

(2) Koruma ve Planlama: Çalışma alanı içerisinde yer alan arkeolojik, kentsel ve

tarihi sit sınırlarının varlığı bölgeyi kompakt bir şekilde ele alınması gerektiği ve farklı uzmanlık alanlarının (şehir plancısı, arkeolog, mimar, sanat tarihçisi vb.) çalışmaya dahil edilerek doğru ve etkin KAİP hazırlanması hedeflenmiştir.

(3) Koruma ve Restorasyon: Arkeolojik ve kentsel miras alanları içerisinde yer

alan anıtsal ögeler ile sivil mimari örneklerinin KAİP kapsamında tespit ve tescil işlemlerinin yapılarak bir an önce rölöve ve restorasyon projelerinin hazırlatılıp uygulamaya geçilmesi hedeflenmiştir.

(4) Erişilebilirlik: Yönetim alanı içerisinde yer alan tüm bölgelerin kolaylıkla

yaya-taşıt-toplu taşıma entegrasyonu ile ulaşılabilirliğinin sağlanması hedeflenmiştir.

(5) Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım: Koruma-kullanma dengesini ön planda

tutan sürdürülebilir koruma anlayışının bölge halkına farklı yöntemlerle anlatılarak bilinçlendirilmesi ve süreç yönetiminde halkın etkin katılımının sağlanması hedeflenmiştir.

(6) Ziyaretçi Yönetimi: Somut ve somut olmayan kültürel miras alanlarını ziyaret

etmek isteyen turist profiline göre farklı senaryolar oluşturularak turizmin taşıma kapasitesi göz önünde bulundurulup korunan alanların tahribatının minimuma indirilmesi hedeflenmiştir.

(7) Risk Yönetimi: Doğal afetler karşısında koruma alanlarında oluşacak zararın

en aza indirilmesi için farklı boyutlarda önlemler alınması hedeflenmiştir19 .

Avrupa’dan ve Türkiye’den seçilmiş olan üç örnek yönetim planı genel hatları ile değerlendirildiğinde; Floransa Tarihi Kent Merkezi Yönetim Planı, hazırlanma sürecinde oldukça kapsamlı bir şekilde ele alınmış olup koruma, turizm ve kültürel miras temaları üzerinde detaylı eylem planları üreterek koruma-kullanma delegesini en

19

üst seviyede uygulayabilmiş ender kentlerden birisidir. Mostar Yönetim Planı, tarihi köprü çevresinde gelişme gösteren ve tarihin izlerini içerisinde barındıran tarihi kent merkezi anıtsal yapılar ve sivil mimari örnekleri ile bir bütün şeklinde değerlendirilebilmesi için aceleci bir yaklaşımla yapılmış olan restorasyon çalışmalarından kaynaklanan yanlış uygulamalardan dolayı alan bütününde tahribatın önüne geçilememiştir. UNESCO bu tahribatın önüne geçebilmek adına yönetim planı çalışmalarına uyarı niteliğinde raporlar hazırlayarak doğru strateji ve yaklaşımlar doğrultusunda restorasyon çalışmalarının yapılması gerektiğini bildirmiş ve yönetim planı sınırında değişikliğe gitmiştir. Süreç içerisinde yapılan yanlışlıklardan dolayı tarihi kent merkezi eski ihtişamını ve görselliği kaybetmiştir. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı bağlamında, kentsel, arkeolojik ve tarihi mirasın bir arada bulunduğu ve dünya tarihine yön veren önemli olayların yaşandığı tarihi kent UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Miras Listesine dahil edilmiş; ancak alana ait ilk yönetim planı 2011 yılında onaylanabilmiştir. Bu süreç içerisinde anıtsal yapılara ait farklı koruma politikaları geliştirilmiş ve uygulamaya konulmuştur. 2011 yılından sonra ise yedi farklı tema üzerinde durularak koruma, planlama, ulaşım, turizm ve alana ait risklerin ortaya konularak alt eylem kararlarının oluşturulduğu detaylı bir yönetim planı uygulamaya geçilmiştir.

Genel olarak üç yönetim planı değerlendirildiğinde; Çizelge2.6.’da yer alan kriterler doğrultusunda kentsel ve arkeolojik alanların bir arada bulunduran mevcut kent ile entegrasyonunun doğru ve etkin bir şekilde sağlandığı, başarılı restorasyon uygulamalarının hayata geçirildiği, finansman olarak bütçe planlamasının rasyonel bir şekilde oluşturulduğu Floransa Tarihi Kent Merkezi Yönetim Planı kapsamı ile en başarılı yol gösterici nitelikteki örnek olarak değerlendirilmektedir (Çizelge 2.6).

Çizelge 2.6. İncelenen yönetim planı örneklerine ilişkin değerlendirme tablosu Floransa Tarihi Kent

Merkezi Yönetim Planı

Mostar Yönetim Planı

İstanbul Tarihi

Yarımada Yönetim Planı Dünya Miras Listesine

Giriş Tarihi ^{1982 2005 1985}

İlk Yönetim Planı Tarihi +

(2006 Yılı)

+

(2006 Yılı) +

(2011 Yılı)

Kentsel Miras Alanı + + +

Arkeolojik Miras Alanı + + +

Tampon Bölge Varlığı + + +

Konu Edilen UNESCO

Dünya Mirası Kriterleri ^{1-2-3-4-6 6 1-2-3-4}

Tema/Hedef -Kültürel Miras -Araştırma -Ulaşım -Turizm -Yönetim -Finans -Koruma -Planlama -Yönetim ve Eşgüdüm, -Koruma ve Planlama -Koruma ve Restorasyon - Erişilebilirlik -Eğitim, Bilinçlendirme ve Katılım -Ziyaretçi Yönetimi -Risk Yönetimi

Yönetim Planı Düzeltmesi +

(2008 Yılı) + (2007 Yılı) + (2017 Yılı) Sınır Düzeltmesi + + + Somut Miras + + +

Somut Olmayan Miras + + +

Yerleşik Alanla Birliktelik + + +

Etaplama + + +

Katılım + + +

Ulaşılabilirlik + + +

* Örnek yönetim planı incelemeleri Url11., Url12. ve Url13’ten yararlanarak hazırlanmıştır.