İnternette Bilgi Güvenilirliği 49

İnsanlar kendini geliştirme, bilgisini artırma, kendini ve çevreyi anlama gibi farklı amaçlarla bilgiye ihtiyaç duyarak bilgi arama davranışı içine girmektedir (Uçak ve Güzeldere, 2006:16). Son yıllardaki teknolojik gelişmelerde göz önüne alındığında bu bilgi ihtiyacı birçok insan tarafından internet üzerinden karşılanmaktadır.

İnternet ortamındaki bilginin fazlalığı ve çeşitliliği göz önüne alındığında elde edilen bilginin güvenilirliği şüphe uyandırır, yanlış ya da eksik bilgilerin web ortamında bulunma olasılığı yüksektir bu nedenle web sayfalarının eleştirel bir değerlemesinin yapılması ihtiyacını doğurmaktadır. Web üzerinde anonim özellik taşıyan bilgiler de çoğunluktadır dolayısıyla bilginin ayıklanmasında kullanıcıların bilgileri değerlendirebilmelerini sağlayacak becerilerini geliştirmesi gerekmektedir. Basılı yayınlar olarak değerlendirebileceğimiz bilimsel yayınlar, kitaplar ve dergilerde yayınlanan bilgiler editör denetiminden geçmiştir ancak web üzerindeki çoğu sitede bu durum söz konusu değildir, internette her isteyen istediği her şeyi bir denetim mekanizması olmadan yayınlayabilir. Bu nedenle internet üzerinden ulaşılan çoğu bilginin niteliğinden emin olunamamaktadır. Tabiki internette güvenilirliğini sorgulayabileceğimiz kaynakların yanında oldukça güvenilir ve zengin kaynaklar da mevcuttur bunların ayrımını yapmakta da en büyük görev kullanıcıya düşmektedir. İnternette bilgi arama sürecinin en önemli öğesi çevrimiçi bilginin derlenmesi, bilgi çağının en önemli öğesi ise bilgiyi eleştirel şekilde değerleyebilmedir (Yolal ve Kozak, 2008:116-117; Halis, 2002:151).

Diğer taraftan NTVMSNBC’de yayınlanan bir habere göre; bir zamanlar evlerin kütüphanelerinde özenle saklanan ve prestij unsuru olan ansiklopediler zamanla içeriklerini internete taşımışlar ve ansiklopedilerin internet versiyonlarının kaliteleri üzerinde bir tartışma başlamıştır. Dünyanın en eski ansiklopedilerinden Britannica, internet ansiklopedisi olarak bilinen Wikipedia’nın içeriğinin bilimsel olarak yanlışlar içerdiğini ve kendi içeriği ile kıyaslanmaması gerektiğini savunmuştur. Tartışmanın başlangıç noktası İngiliz bilim dergisi Nature’da yayımlanan bir makaleden olmuştur. Nature Wikipedia ve Britannica’nın içeriklerini karşılaştıran bir inceleme de kendi alanlarında uzman bilim insanlarına 50 konu üzerinde makaleleri paralel olarak değerlendirmesini istemiştir. Yapılan incelemeler sonucunda her iki ansiklopedide de hata çıkmıştır. Her iki kaynakta da dörder ciddi kavramsal hatanın yanı sıra Nature

dergisinin editörleri ayrıca, kendi incelemelerinde de Wikipedia’da 162, Britannica’da da 123 veri hatası çıkarmıştır. Zamanında insanların neredeyse gözü kapalı olarak güvenebileceği ansiklopedilerde dahi hataların çıkabilmesi güvenilir bilgiye ulaşmadaki en önemli görevin kullanıcıya düştüğünün açık bir kanıtıdır (NTVMSNBC,2006).

İnternet birçok konuda hızlı ve etkili araştırma yapmaya olanak sağlayan bir bilgi kaynağıdır. Aradığımız bilgiye ulaşmada gerekli olan beceri, geleneksel kütüphanelerde yapılan ve internette yapılan araştırmalar için benzer niteliktedir. Önemli olan araştırmada internet üzerinden güvenilir bilgiye ulaşmak için, eleştirel içerik analizi ve bilgi okur-yazarlığıdır (Richardson, 2009:10). Bilgi okur-yazarlığı yeni bir bilim dalıdır, bilgisayarların nasıl kullanılacağından bilgiye erişime, bilginin doğasına, teknik alt yapısına, eleştirel düşünmeye, bilginin çevreyi sosyal, kültürel ve felsefi olarak nasıl etkilediğini anlamaya kadar pek çok konuyu kapsamaktadır. Özellikle web üzerindeki bilgi kirliliğinin eklenen yeni web sayfalarıyla her geçen gün artması bilgi okur- yazarlığı becerilerinin bireylere kazandırılmasını zorunluluk haline getirmektedir. Bu sorumluluk ise eğitim-öğretim kuruluşlarınındır (Polat, 2005:2).

Her geçen gün bilgi edinmek için internete daha sık başvurulmaktadır. İlköğrenimden üniversiteye öğrencilerin çoğu ödev hazırlarken internetten faydalanmaktadır, hatta bilimsel çalışmalarda da internet kaynaklarına atıf yapılmaktadır ve son dönemde bu sayı gittikçe artmaktadır. Sadece öğrenci ve bilim insanları da değil farklı mesleklerden farklı yaşlarda pek çok kişi bilgi ihtiyacını karşılamak amacıyla internet kaynaklarına başvurmaktadır. Bu noktada sorun teşkil eden internetten bilgi edinenlerin birçoğunun bilgiyi sorgulamadan, güvenerek doğru kabul edip almasıdır oysa internet kaynakları söz konusu olduğunda şüpheci davranıp kaynağı sorgulamakta fayda vardır. İnternet üzerinden erişebileceğimiz ansiklopediler, süreli yayın indeksleri, tam metin makaleler vb. elektronik kaynaklar editörlerin, yayıncıların ya da kütüphanecilerin değerlendirmesinden geçmiş güvenilir kaynaklardır burada sözü edilen bunların dışında kalan web sayfalarıdır. Bu sayfalar üzerinde çok fazla miktarda bilgi bulunması bir değerlendirme ihtiyacı doğurmaktadır (Kurbanoğlu, 2002:12-13). Sonuçta bilgiye ulaşmak için kullanılan internet kaynaklarının içinde eğitim amacıyla oluşturulmayan ve denetimden geçmeyene bir çok site yer almaktadır bu nedenle sayfa üzerindeki bilgilerin kesin doğru olduğu varsayımı yanlış olacaktır. Dolayısıyla web sitelerini ödev, araştırma vb. bilgi edinme amaçlı kullanımda

değerlendirme ve karşılaştırma önemli bir yer tutmaktadır (Karakuzu ve Karaman, 2006:330)

İnterneti bilgi edinme amaçlı kullanırken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar şunlardır:

 Güvenirlik: İnternette yer alan bilgilerin kaynağının güvenilir, geçerli ve doğru bilgilerden oluşması önemlidir. Bilginin doğruluğu ve güvenilirliği kontrol edilmelidir. Bu kontrol konuyla ilgili farklı kaynaklarla karşılaştırma yapılarak ya da kişinin bu konudaki bilgisiyle karşılaştırılarak yapılabilir.

 Nesnellik: Kaynaktaki bilgilerin bir görüşü mü, doğru bir bilgiyi mi, bir ideolojiyi mi içerdiğine bakılması gerekir, bireysel görüşler yerine geçerliliği kanıtlanmış ve kabul edilmiş evrensel bilgilerden meydana gelmelidir. Web sayfaları para kazanmak ya da benzer çıkarlar için aynı zamanda birer reklam aracı olarak da sık kullanıldığından yazarı ve yazdığı yazıyı internet üzerinde yayımlamaya iten gücün ne olduğunun sorgulanması gerekir.

 Güncellik: Site üzerinde sitenin güncellenme tarihi görüntülenebilmelidir ancak bazı sitelerde bu mümkün değildir. Sitelerin güncellenmesinde önemli bir unsur da reklamlardır, reklam içermeyen bazı siteler daha az güncellenmektedir. Ancak site güncellenmesi ve bilgi güncellenmesi aslında farklı konulardır, sadece sitelerin güncellenme zamanına bakılarak bilginin güncel olduğu ileri sürülemez internet üzerinde yaygın olan referans kaynakları eski basımlı olabilmektedir. İnternetteki bilgiler basılı kaynaklara göre güncellenmesi ve değiştirilmesi daha kolay olan kaynaklardır bu nedenle değişen bilgi takip edilmeli ve site yöneticisi tarafından güncellenmelidir.

 Benzersizlik: Kaynağın içeriğinin basılı ya da elektronik başka bir formatta mevcut olup olmadığı araştırılmalı ve başka bir formattan alınmışsa kaynağın orijinal özelliklerini koruyup korumadığı, yeni bilgi eklenip eklenmediği kontrol edilmelidir. Bir bilgi internet üzerinde birden fazla sitede ve farklı formatlarda yer alabilir, bilginin yer aldığı sitenin değeri diğer kaynaklara yaptığı bağlantılarla belirlenir. Eğer sitenin bağlantı yaptığı kaynaklar doğruysa, referans gösterilen dış siteler belirginse ve site sık sık güncelleniyorsa bilgi edinme açısından değerli bir site olduğu söylenebilir. Ayrıca bir site üzerinden bilgi edinirken ya da kaynak gösterirken dikkat edilmesi gereken başka bir noktada internet kaynaklarının adreslerinin sık sık değişmemesi ve gelecekte de

erişilir olmasıdır. Adres değişikliği yaşandığı takdirde site adres değişimi ile ilgili kullanıcıya bilgi vermelidir. Eğer site yeni adrese bağlantı sağlayarak kullanıcıya ve kütüphanecilere işaret (bookmark) koymaya ve MARC (Machine Readable Cataloging) kaydında değişiklik yapmaya izin veriyorsa iyi bir sitedir  Yazarların konuya hakimiyeti: İnternet üzerinden ulaşılan bilgilerin kaynağı

durumundaki yazarların sunulan bilgi konusunda otorite kabul edilen yazarlar olması önem arz etmektedir. Çünkü kullanıcı yazardan daha fazla açıklayıcı bilgi almak yada yeni bilgiden haberdar olmak için yazarla bağlantı kurmak isteyebilir ve yazarın bu konuda yeterli olması gerekir (Karakuzu ve Karaman, 2006:330; Olşen, 1999:201)

Bilgi gereksinimi ve bilgi arama davranışına etki eden gerek içerikle ilgili gerekse tasarımla ilgili birçok unsur bulunmaktadır. Bilginin düzenlenişi, sunumu, kullanıcının bilişsel yapısı ve bilgi arama davranışı gibi unsurların istenen bilgiye, doğru ve güvenilir belgelere erişimi etkileyeceği açıktır (Yolal ve Kozak, 2008:117).

Bir bilgi kaynağı olarak internet öğrenme ortamlarındaki etkinliği artırmada önemli bir role sahiptir. Bilgi ihtiyacı olan ve bu ihtiyacı gidermek için interneti kullanan bireyler güvenilir bilgiye ulaşma konusunda bilgiye yönelik problem çözme işlemlerini, bilgiye olan gereksinimleri tanımlamayı, ilgili bilgi kaynaklarını belirlemeyi, ilişkili bilgiyi elde etmeyi ve düzenlemeyi ve birçok kaynaktan yararlanarak bilgiyi sentezlemeyi bilmelidir (Yalçınalp ve Aşkar, 2003:100).

3. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM