II. BÖLÜM
4.4. İngiliz Hukuku
Kıta Avrupası hukukunun aksine Anglo-Sakson hukukunda kapsamlı teorik tartışmalar söz konusu olmadan, somut olaylara bağlı olarak ihmale ilişkin mahkeme kararları verilmiştir. İngiliz hukukunda hareket etme hususunda; doğal bağlılık, yükümlülüğün üstlenilmesi veya başlamış hareketin bir tehlike yaratması gibi nedenlerden kaynaklanan bir hukuksal yükümlülüğün bulunması koşulu aranmaktadır361. 358 Bahriyeli, s.14. 359 Bahriyeli, s. 15. 360 Bahriyeli, s. 15. 361 Bahriyeli, s. 15.
123
İhbar yükümlülüğüne aykırılıktan kaynaklanan gerçek ihmali suçlara örnek olarak İngiliz hukukunda, bir trafik kazası sonrası durup, isim ve adres bildirmeme veya 24 saat içinde polise duyurmama (Road Traffic Act 1972 sect. 25), terörizm faaliyetlerini ve faillerini ilgili makamlara bildirmeme (Prevention of Terrosism Act 1976 sect.l 1) suçlan gösterilmektedir362.
5.TCK’NUN 279. MADDESİNDE DÜZENLENEN KAMU
GÖREVLİSİNİN SUÇU BİLDİRMEMESİ SUÇUNUN HUKUKİ
KONUSU
Burada, memurların görevlerini yaptığı sırada öğrendikleri bir suçu merciine haber vermemek veya geç haber vermek suretiyle özel nitelikteki görevlerini ihmal cürmü bahse konudur. İşlenen ve doğrudan doğruya kovuşturulan bir suçun zamanında yetkili makamlara bildirilmesinde kamu menfaati vardır363.
Bu suçla korunan hukuki menfaatler dikkate alındığında, kanun koyucunun yeni TCK’da devletin adli menfaatlerini ön planda tuttuğunu belirtmeliyiz. Gerçekten bir hukuk düzeninde suç teşkil eden fiillerin resmi makamlara bildirilmesinde hem bireyler, hem de toplum için önemli faydalar vardır364.
Doktrinde bu suçun korumayı amaçladığı hukuksal değerin, yargı faaliyetinin gecikmeksizin başlamasına olanak tanımak olduğu ifade edilmektedir. Başka bir grup yazar ise, burada adli menfaatlerin ön planda tutulduğunu, suçların adli makamlara bildirilmesinin hem bireyler hem toplum açısından yararı olduğunu, dolayısıyla adliye yanında kamu düzeninin de korunduğu belirtmektedir365.
362 Bahriyeli, s.15.
363 Gözübüyük/Abdullah Pulat, Türk Ceza Kanunu Gözübüyük Şerhi, Kazancı Hukuk Yayınları, 5.baskı, 2.cilt, s. 871.
364 Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 1030. 365 Ünver, s. 306.
124
Suç ve suçlunun zamanında öğrenilip soruşturma ve kovuşturulmasının yapılmasında kamu yararı bulunduğu şüphesizdir. Kamu idaresine mensup kimsenin öğrendiği suçu bildirmemesi yargılama faaliyetinin geç başlamasına ya da hiç başlamamasına neden olmaktadır. Adaletin gerçekleşmesi ve toplum düzeninin sağlanması için yargılama faaliyetinin yapılması ise kaçınılmazdır. Bu nedenle korunan hukuki değer, yargı faaliyetinin gecikmeksizin başlamasına olanak tanımaktır366.
Kanun koyucu ihdas ettiği bu hükümle, kamu görevlileri bakımından bir bildirim (ihbar) yükümlülüğü öngörmüştür. Hiç şüphesiz, genel ve sınırsız bir ihbar yükümlülüğü, çağdaş ceza hukuku anlayışına aykırıdır. Genel ve sınırsız bildirim (ihbar) yükümlülüğü altındaki bireyler birbirlerine karşı güven ilişkisi geliştiremezler. Bu durum esasında ceza kanununun, kişi hak ve özgürlüklerini ve toplum barışını korumak gibi amaçlarını da imkânsız kılar 367.
Kamusal faaliyet yürüten ve bu özellikleri ile devleti temsil eden kamu görevlilerinin öğrendikleri suçlar karşısında tepkisiz kalmamaları, bunları yetkili makamlara bildirmeleri 279’uncu maddeyle “kamusal görev” haline getirilmiştir. Devletin suçla mücadele edebilmesi için, işlenen suçlardan ve faillerinden haberdar edilmesi gerekir. İşte 279’uncu maddede yazılı fiil, devletin suçla mücadelesini gereği gibi yerine getirmesini,adliyenin fonksiyonunu icra etmesini engellediği için yaptırıma bağlanmıştır 368.
Ayrıca burada, kamu görevlilerinin devlete karşı sadakat yükümlerine ve vatandaş tarafından onlara beslenen güven duygusuna aykırı hareketlerini önlemek de esas tutulan ölçütlerden birisidir. 765 sayılı TCK, korunan hukuki menfaatlerden, bu ikincisini esas alarak suçu kamu idaresine karşı suçlar arasında düzenlemiştir.
366 Meran, s. 313. 367 Bahriyeli, s. 9.
125
5237 sayılı TCK’nun bu suça “adliyeye karşı suçlar” arasında yer vermesi, esasında yeni TCK’nun suçla etkin mücadele konusundaki ısrarını da ortaya koymaktadır369.
Bu suç ile kamu görevlilerine görevleriyle bağlantılı olarak öğrendikleri suçu bildirme yükümlülüğü getirilmiştir. 278. maddede herkese getirilen benzeri yükümlülüğün evleviyetle kamu görevlilerine de getirilmesi gerekirdi. Devletin yargısal görevlerini yerine getirmesiyle, suçların takibi ve önlenmesindeki toplum menfaati esas alınarak ve adli menfaat öne çıkarılmak suretiyle bu suç düzenlenmiştir. Gerçekten, kamu görevinin yapıldığı yerlerde suç işlenmesi durumunda ihbar edileceğinin bilinmesi, toplum bakımından bir güven sağlayacağı gibi kamu görevlilerinin görevlerini yasa ve mevzuata uygun yürütmelerini teşvik ve bir anlamda genel oto kontrol işlevi görmektedir. Ayrıca, işlenen bir suçun derhal takip edilerek suçlunun cezalandırılması ve bu suretle suçun dolaylı önlenmesine ilişkin amaçlar da bu sayede gerçekleştirilmektedir370.
Kanun koyucu bu hükümle, kamu görevlilerine suçu bildirme yükümlülüğü getirdiğine göre, bu yükümlülük onlar bakımından yasal bir 'görev' olarak kabul edilmelidir. Yükümlülüğe aykırı davranmak, görev gereğine aykırılık olarak anlaşılmalıdır. Bu bakımdan, 279. maddenin aslında özel nitelikli bir görevi kötüye kullanma suçu olduğu düşünülmelidir371.
İhbar yükümlülüğüne aykırılıktan kaynaklanan diğer tüm suç tiplerinde olduğu gibi, bu suç tipinde de korunan hukuksal değer ile ilgili farklı görüşler mevcuttur. Bir kısım yazarlar, kamu görevlisinin suçu bildirmemesi suçu ile korunan hukuksal değerin yargı faaliyetinin gecikmeksizin başlamasına olanak tanımak olduğunu belirtmiştir. Bu suçun 765 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda "kamu idaresine
karşı suçlar" arasında düzenlenmişken, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda "adliyeye karşı suçlar" arasında düzenlenmesinden hareketle, korunan hukuki menfaatler
369 Artuk/Gökcen/Yenidünya, s.1031. 370 Yaşar/Gökcan/Artuç, s. 8021. 371 Yaşar/Gökcan/Artuç, s. 8021.
126
dikkate alındığında 5237 sayılı kanundaki düzenleme ile kanun koyucunun devletin adli menfaatlerini ön planda tuttuğu belirtilmiştir. Bunun yanı sıra kamusal faaliyet yürüten ve bu özellikleri ile devleti temsil eden kamu görevlilerinin öğrendikleri suçlar karşısında tepkisiz kalmamaları, bunları yetkili makama bildirmelerinin 279. madde ile "kamusal görev" haline getirildiği de ifade edilmektedir372.
Adliyeye karşı suçların hukuksal konusunu, genel olarak, adli faaliyetin norma uygunluğunun sağlanması olduğu söylenebilir. Adli faaliyetin normlara aykırılığına yol açan hukuka aykırı eylemler "adliyeye karşı suç" sayılmaktadır. Değinilen genel saplama, hangi suç tiplerinin "adliyeye karşı suç" kapsamında olması gerekliliği konusunda değişik görüşleri ve düzenlemeleri önleyecek kesinlikte değildir. Kaldı ki, değişik ülkelerin faklı siyasal yaklaşımları, genelde "devletin
korunması" özelde "adliyeye karşı suçlar" kavramına verilen anlamı
değiştirmektedir. Bu değişim, adliyeye karşı suç tiplerinin belirlenip tanımlanması konusunda etken olduğu gibi, adli faaliyetin norma aykırılığı sonucunu yaratan suç tiplerinin belirlenmesi ve bu suçların cezalandırılmasındaki amaç açısından farklı sistemlere neden olmaktadır373.
Doktrinde genel kanaat, kamu görevlisinin suçu bildirmemesi suçunun hukuki konusunun, "adaletin gecikmeksizin yerini bulmasına yönelik kamusal menfaatin
sağlanması" şeklinde olduğudur. Kanun koyucu bu hükümden önce düzenlediği,
genel suçu bildirmeme suçuna nispeten bildirimi gereken suçların kapsamını daha dar tutmuştur. Öyle ki kamu görevlisi, karşılaştığı tüm suçları değil yalnızca "göreviyle bağlantılı" olarak ve "kamu adına soruşturulması ve kovuşturulması
gereken" bir suçun işlendiğini öğrendiğinde ihbar yükümlülüğü altındadır. Böyle bir
suçu öğrenen kamu görevlisi, suçun yetkili makamlara bildirilmesi hususunda ihmal veya gecikme göstermemelidir. Ancak hemen belirtelim ki, 279. maddedeki bu tipe uygun eylem gerçekleşmese dahi, kamu görevlisinin genel ihbar yükümlülüğü yani
372 Bahriyeli, s. 17.
127
278. madde çerçevesindeki sorumluluğu devam etmektedir. Eğer 278. maddedeki tipe uygun eylem gerçekleşmişse, kamu görevlisi hakkında bu madde çerçevesinde soruşturma başlatılması gerekmektedir374.