2.3.1.Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar
Bursalıoğlu’nun (1991) Karşılaştırmalı Üniversite Yönetimi araştırmasına göre ABD, Kanada, Avustralya, Federal Almanya ve Hollanda gibi ülkelerin üniversiteleri bürokratik yapı bakımından, aynı ülke içinde farklılıklar göstermektedir. ABD ve Kanada gibi ülkelerde, üniversitelerin değerlendirilmesi bölgesel akademik kuruluşlar tarafından yapılır. Yasal yapıları aynı olan örgütlerin ikliminin de farklı olabileceği bir gerçektir.
Aypay’ın (2003) yükseköğretimin yeniden yapılandırılması araştırmasına göre yükseköğretimdeki en önemli sorun genellikle yaygın kanı olan finansman konusu değildir. Finansman önemli bir sorundur ancak temel sorun yönetişim ve örgütsel yapıdır. Dünyadaki örneklerde görüldüğü gibi iyi yönetişim üniversitelerin transformasyonunda öncelikli belirleyicidir. İyi bir yönetişim sistemi örgütsel yapıları değiştirerek kendisini girişimci üniversite modeline dönüştürebilmektedir. Aypay’ın (2006) yılında yaptığı araştırması da Türkiye’de örgütsel modeller ile öğretim elemanlarının etkinlikleri konusunda kısmen bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Örgütsel modellerin kendi arasında ise güçlü bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır.
Topbaş (2005) tarafından yapılan araştırmaya göre Fransa'nın eğitim sistemi “akademiler” esas alınarak yapılandırılmış ve her akademinin başında bakanlar kurulunun tavsiyesi ile Cumhurbaşkanı tarafından atanmış bir rektör bulunmaktadır. Akademi rektörü, akademi bölgesinde bulunan ilköğretimden üniversiteye kadar tüm eğitim kurumlarından sorumludur. Rektör, sorumlu olduğu bölgede bakanlığın eğitim politikasını uygulamaktadır.
Bural’ın (2007) yükseköğretim kurumlarının yeniden yapılandırılması ve yönetimi araştırmasında yükseköğretimde uluslararasılaşma eğilimi ortaya çıkmıştır. Avrupa Birliği ülkelerinde eğitimin iş dünyası ile bağlantılar kurması ve yükseköğretim finansmanında kaynak çeşitlendirilmesi yapılmaya çalışılması sağlanabilirken, Türkiye’de yeterince sağlanamamıştır.
Burgaz ve Şentürk’ün (2008) küreselleşmenin eğitim fakültelerinin yönetim boyutundaki etkileri araştırmasının Yönetim boyutunda, küreselleşmenin beklenen ve gözlenen etkilerine ilişkin görüşlerin farklılaşması, küreselleşmenin yönetim boyutundaki etkilerinin, Eğitim Fakültelerinde beklenen düzeyde gözlenmediğine, Eğitim Fakültelerinin küreselleşmenin yönetim boyutundaki etkilerine tam olarak açık bir yapı ve işleyişe sahip olmadığına işaret etmektedir. Eğitim Fakültelerinde bürokratik ve hiyerarşik yapılanma, merkeziyetçi yönetim anlayışı sürmektedir. Yükseköğretim sistemindeki yönetim anlayışının uzantısı olarak, Eğitim Fakültelerinde yönetsel ve mali özerklik anlayışı yerleşmemiştir. Eğitim Fakültelerinde katılımcı yönetim anlayışı bulunmamaktadır.
Çankaya ve Töremen’in (2010) çeşitli ülkelerdeki üniversite yönetimlerini karşılaştırdıkları araştırmada AB ülkeleri ve ABD’de üniversite yönetiminde merkezi kuruluşlar olduğu bulunmuştur. Avrupa Birliği Ülkelerinde ve ABD’de rektörlerin seçilmesi sadece akademik personelin tercihi ile sınırlandırılmamış, idari personel, öğretim görevlileri ve öğrenciler de seçim sürecine dâhil edilmiştir.
Yılmaz ve Kesik’in (2010) yükseköğretimde yönetsel yapı ve mali konular araştırmasına göre 5018 sayılı Kanunla getirilen stratejik plan, performans programı, çok yıllı bütçeleme uygulaması ve faaliyet raporları önemli bir altyapı oluştursa da üniversiteler açısından iki temel sorunun çözümünde yetersiz kaldığı görülmektedir. Bunlardan birincisi, getirilen bu yeni mekanizmaların ve araçların henüz kurumlar ve çalışanlar tarafından yeterince iyi anlaşılamamasıdır. İkinci olarak ise, üniversitelerin üretmiş olduğu hizmetin niteliği ile akademik yapılarının diğer kamu hizmeti üreten birimlerden farklılığından dolayı, bu yeni mekanizmaları farklı şekilde çalıştıracak uygulamaların hem üniversiteler hem de üniversitelere kaynak dağılımında yön veren merkezi kurumlar tarafından geliştirilmemesidir.
Çelik ve Gür (2014) tarafından yapılan yükseköğretim sistemlerin yönetimi ve üniversite özerkliği araştırmasına göre Hükümetler, yükseköğretim sisteminin doğrudan yönetim ve denetim süreçlerinden çekilmektedir. Hükümetler, bu alana ilişkin yetki ve sorumluluklarını aracı kuruluşlara ya da üst kurullara devretmektedir. Yükseköğretim sistemini düzenleyen, denetleyen veya danışmanlık yapan aracı
kuruluşlar ya da üst kurulların üyeleri tamamen ya da çoğunlukla üniversite dışı paydaşlardan oluşmaktadır. Rektörler öğretim üyelerinin seçimiyle değil, seçilmiş siyasi otorite ya da bu otorite tarafından üyeleri belirlenen bir konsey tarafından seçilerek/atanarak belirlenmektedir.
2.3.2.Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar
Farrell (1984) kurumsal araştırma ve karar verme araştırmasında kolej ve üniversitelerin karar verme süreçlerinde kurumsal araştırmanın rolü konusunda görüş çeşitliliği olduğu görülmektedir. Bir uçta kurumsal araştırmacıların, yönetici karar vericiler tarafından kullanılan verileri sağlayan kişilerden daha fazla olması gerektiğine inanan insanlar vardır. Diğer uçta politika analizi ve karar vermede kurumsal araştırma rolünün aktif savunucuları vardır. Literatür özetinde tekrarlanan bir tema ise yükseköğretimin benzersiz bir örgüt ortamında kurumsal araştırmacı pozisyonunun belirsiz doğasıdır. Birçok kaynak kurumsal araştırma ofisinin öğretim üyesi ve yönetim itibarını korumak için tamamen tarafsız olarak algılanması gerektiğini kabul etmektedir.
Barnett’in (2004) yükseköğretimin amaçları ve akademinin değişen yüzü araştırmasına göre dünya çapında yükseköğretim bir dizi değişimler geçirmektedir. Bu değişikliklerden bazıları diğer yükseköğretim kurumları ile rekabet ve piyasalaşma, tüketici olarak öğrenciler, iş dünyası, geniş çevrede zorlu ilişkilerdir. Aynı zamanda üniversitenin yönetilmesi, personelin daha özerk olmasını sağlamak, disiplinler ve kurumsal çıkarları dengede tutma, öğrenci ve akademisyenlerin haklarını saklı tutma da değişiklikler arasındadır.
Stowell (2004) yükseköğretimde değerlendirme kurullarının çalışmasını destekleyen felsefe ve uygulamaları sorguladığı araştırmasında, özellikle eşitlik, adalet ve standart kavramları etrafında kavramsal karışıklıklar olduğunu öne sürmüştür. Bu karışıklığın sebebi, neyin değerlendirileceği ve yükseköğretimdeki başarı ve başarısızlık ile ilgili kararların temeli konusunda netlik olmayışıdır.
Bleiklie’nin (2005) bilgi toplumunda yükseköğretimin örgütlenmesi çalışmasına göre ulusal sistemler bilgi toplumunun yükselişi, yükseköğretimin ve
araştırmanın amacının değişmesi anlayışı ve yükseköğretimdeki genişleme gibi bir dizi gelişmeye maruz kalmaktadır. Bu gelişmelerin gelecekte yükseköğretim ve araştırmanın üzerinde etkileri olabileceği görülmektedir. Gelişmelerin işlevsellikten uzaklaşarak daha hiyerarşik ve yatay geçirgen sistemlere doğru değiştiği anlamına gelmektedir. İdeolojiler ve formal örgüt yapılarından bahsetme eğilimi görülmektedir.
Fasasi (2011) araştırmasında Nijerya yükseköğretiminin planlanması ve gelişimine odaklanmıştır. Sınıfların durumu, kampüsün olanakları, öğretim elemanlarının iş performansı ve öğretim materyallerinin ortalamanın altına düştüğü tespit edilmiştir. Öğrenme için sınıfların elverişli olmadığı, kampüsteki olanaklar ve öğretim materyallerinin sağlanması, kullanılması ve bakımının yetersiz olması, öğretim elemanlarının iş performansı düzeylerinin düşük olması sonuçlarına ulaşılmıştır.
Carnoy ve Dossani (2013) Hindistan yükseköğretiminin yönetimi ve amaçları araştırmasında Hint hükümetinin yönetimdeki aktivist rolü sömürge döneminde değişiklik olduğu bulunmuştur. Hint modeli olan federalizm değişikliğin itici gücü olarak sonradan ortaya çıkmıştır.
Ramirez ve Christensen (2013) araştırmalarında Oslo ve Stanford üniversitesi ve bu üniversitelerin bünyelerindeki iki okulun formal örgütlenmelerindeki değişiklileri incelemiştir. Bu üniversitelerde benzer yolları içeren daha çok rol farklılaşması, kural oluşumu ve kaynak arama faaliyetleri görülmektedir. Bu üniversiteler global çevreden etkilenirler. Ancak farklı üniversitelerin farklı tarihsel köklerini yansıtan kalıcı farklılıkları bulunmaktadır. Üniversite rotalarının, farklı örgütsel kökenlerden ve oyunun (küreselleşme) ortak kurallarından etkilendiği sonucuna ulaşılmıştır.
Araştırmanın yöntem bölümü kapsamında, araştırmanın modeli, çalışma grubu, verilerin toplanması ve verilerin çözümlenmesine ilişkin bilgiler yer almaktadır.