İletişimi Kolaylaştırma

Mizahın bir diğer işlevi, kişilerarası iletişimi kolaylaştırması hususundaki potansiyelidir. Bu nedenle mizah, sosyal etkileşimin en esnek araçlarından biri olarak görülmektedir. Bu bağlamda, mizahın kişilerarası ilişkileri geliştirme, grup uyumunu artırma, olası gerginlikleri giderme ve tatlıya bağlama, hataları telafi etme (Semrud-Clikeman & Glass, 2010, s.197) gibi iletişime katkı sağlayan birçok işlevinden bahsetmek mümkündür.

Bireysel farklılıklar, öznel deneyimler, yaşam alanı ve ortamsal faktörler iletişim sürecinde alınan ve verilen mesajların ortaklaşmasına mâni olabilir. Bu da iletişim çatışması denilen durumu ortaya çıkarır. Mulkay’a göre böyle bir zorluk karşısında mizah, sosyal ilişkilerde ortaya çıkan uyuşmazlıkları birleştirme ve kucaklamanın yolu olarak işlev görür. Mizahî tavır, karşıt anlamları ve çelişkileri kucaklayan doğası sayesinde, sosyal ilişkilerde ortak kavramsal çerçeve sunabilir. Söz gelimi esprili bir dil, tartışmalı konuda taban tabana zıt görüşlere sahip insanların kendilerini daha rahat ifade edebilecekleri yakın ilişki kurmanın yolu olabilir. Mulkay’a göre böyle bir atmosferde ciddi bir tavır takınmak, sorunu çözemeyen sonsuz tartışmalara neden olabilmektedir.

İletişimde yalnızca ciddi tavrın hâkim olması kişiler arası ilişkinin soğuması ya da sekteye uğramasını beraberinde getirebilir. Mizahî tavır, karşıt görüşleri ifade etme ve onların çatıştığını kabul etmelerine olanak tanıması bakımından ilişkilerin devam etmesi hususunda katkı sunabilmektedir (akt. Martin 2007, s.115-116).

Mizah insanların birbirlerini karmaşık bir şekilde etkilemek için kullandıkları yöntemlerden biri olarak da değerlendirilebilir (Martin, 2007, s.113). Özellikle sosyal çekicilik ve eş seçimi konularında temel kriterlerden birinin hoşça vakit geçirmeyi temsil eden mizah yeteneği olduğu söylenebilir. Olayların komik yönlerini görebilme yeteneği ve eğlenceli vakit geçirmeyi vaat ettiği için mizah yeteneği gelişmiş kişilere genellikle daha kolay yakınlık duyulmaktadır (Martin, 2007). Mizah ve birlikte gülebilme arkadaşlıktan duyulan hoşnutluğu artırabileceğinden, ilişkilerin daha da yakınlaşmasını sağlayabilmektedir. Tersine, iki kişi arasındaki bir dostluk bozulduğunda eskiden gülünen şakalar artık komik bulunmaz, birlikte gülmekten zevk alınamaz. Bu gibi durumlarda, bir kişinin mizah anlayışı artık diğerini eğlendirme özelliğini yitirir, hatta kızgınlık veren bir yapıya dönüşür (Gordon, 2014, s.169). Bu konuda Morreall (1997), iki kişinin kavga ettiğinde, birlikte yapmayı bıraktıkları ilk şeylerden birinin mizahî paylaşımlar ve gülme olduğundan bahsetmektedir.

Mizah yabancılarla iletişim konusunda da kolaylık sağlayabilmektedir. Bireylerin ilk karşılaşmalarda mizahî tavır sergilemesi, aradaki mesafenin azalması adına önemlidir.

Mizah kullanıldığında sosyal etkileşimlerin hoş bir atmosfer içerisinde geçme ihtimali artar. Zira mizah, bireylerin birbirlerine yakınlaşmasını sağlayabilme özelliğine sahiptir (Yardımcı, 2010; Semrud-Clikeman, 2014). Mizahın paylaşılması, yabancılığın verdiği endişe duygularını azaltmasının yanı sıra yakınlık duygularını artırır (Martin, 2007, s.133).

Fraley ve Aron (2004) tarafından yapılan bir deneyde, yabancılarla ilk karşılaşma sırasında paylaşılan esprili bir deneyimin, yakınlık duygusuna yol açma derecesi incelenmiştir. Araştırmada, aynı cinsiyetten yabancı partnerler, mizahî ya da mizah içermeyen birtakım görevler için, random metot ile bir araya getirilmiştir. Daha sonra araştırmaya katılanların partnerlerini kendilerine ne kadar yakın / ne uzak hissettikleri bir ölçek üzerinden değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda mizahî görev verilen katılımcıların daha sık güldükleri ve birbirlerine daha çok yakınlaştıkları tespit edilmiştir.

Araştırmacılara göre bu bulgu, mizahın sosyal etkileşimde önemli, hatta büyülü bir rol oynadığı hipoteziyle tutarlıdır.

Mizahın bir diğer özelliği toplum bireylerini birbirlerine kenetleyebilmesidir.

Birbirini seven insanlar mizahı paylaşma ve birlikte gülme eğilimindedir. Bunun tersi de doğrudur. İnsanlar genellikle beraber güldükleri ve hoş vakit geçirdikleri kişilere sempati duyarlar (Morreall, 1997; Usta, 2009) Başkalarıyla gülmek hem hoş hem de keyifli bir süreç olarak kabul edilir. Aynı zamanda keyifli etkileşimler mevcut ilişkilerin yolunda gitmesine yardımcı olabilir ve insanları yeni ilişkiler kurmaya yönlendirebilir (Treger, Sprecher, & Erber, 2013, s.534).

İletişim konusunda mizahın bir başka önemli işlevi de zor zamanlarda hataları telafi etme ve durumu kurtarma özelliğidir. Bireylerin mahcup oldukları deneyimlerini mizahî bağlamda anlatmaları nispeten kolaydır. Söz gelimi, anlatılmak istenen konu başkalarını rahatsız edeceği fark edildiği anda mizahî içerik kullanmak ya da şakaya vurmak durumu kurtarabilir. Çocukların ebeveynlerini kızdıracak bir davranışta bulunduğunda şirinlik yapıp gülmeleri bu çerçevede değerlendirilebilir. Yapılan eylemin bir şaka olarak tasarlandığını ve bu nedenle ciddiye alınmasının gerekmediğini göstermek için mizahî bağlama çekmek, olayın tatlıya bağlanmasına olanak tanıyabilir. Mizahın bu işlevi sayesinde kişiler toplumdaki saygınlıklarını koruyabilme ve etrafındaki insanlarla ilişkilerini daha sıcak tutma imkânı bulabilirler (Başak ve Can, 2014, s.367). Ayrıca mizah, ifade edilmesi zor olan görüşleri iletmek için de kullanılabilir (Semrud-Clikeman, 2014). Mizahî bir üslupla iletilen bir mesaj, karşı taraftan kabul görmemesi halinde ciddi olarak bahsedilene nispetle çok daha kolay geri çekilebilir. Bu açıdan hem konuşmacı hem de dinleyici bu zorluğu daha kolay aşabilir (Martin, 2007, s.119).

Mizahın diğer insanlarla olan ilişkilerin kalitesini artırabilme imkânı onun olumlu ve yerinde kullanımına bağlıdır. Konuşmalarda ustaca işlenen mizah, kişilerarası hedeflere ulaşmak için faydalı bir araç olabilir. Bir kişinin amacı anlamlı ilişkiler kurmak, çatışmaları çözmek ve yakınlık geliştirmek ise mizahı bu amaçlar doğrultusunda

kullanabilir. Diğer taraftan amaç, karşıdakini aşağılamak, etnik mizah kullanmak suretiyle dışlamak, onunla alay etmek ya da başkalarına karşı avantaj sağlamak ise bu konularda da mizahın kullanılması hedefe götüren bir girişim olacaktır (Gordon, 2014).

Mizahın çok yönlü doğası sınırlarının muğlaklığı onun birbiriyle çelişik amaçlar adına kullanılması hususunda esneklik kazandırmaktadır. Mizah kullanılarak, insanlarla sıkı dostluklar da sağlanabilir, onlarla alay edilip küçük düşmelerine de neden olunabilir.

Birçok kişi mizahı farklı bağlamlarda farklı amaçlarla kullanabilmektedir (Martin, 2007, s.115). Kısaca belirtmek gerekirse mizah iletişimi kolaylaştırma konusunda sağladığı destek ile kişiler arası yakınlığın tesisinde, iş yaşamında, bireyler arası hataların telafisinde ve partner/eş seçiminde olumlu birçok işleve sahiptir. Ancak mizahın kullanım amacına bağlı olarak bir takım olumsuz sonuçların da ortaya çıkması mümkündür.

Mizahın iletişimde nasıl bir işleve sahip olacağı konusunda mizahın ne amaçla kullanıldığı belirleyici olmaktadır.