İhracat Performansını Etkileyen İçsel Faktörler

İşletmenin ihracat performansı, sadece pazardaki müşterilere ve rekabete bağlı değildir. İşletmenin ihracattaki başarısını gösteren ihracat performansı işletmenin içsel değişkenlerine de bağlıdır. Üstelik işletme ihracat performansını arttırmak istediğinde müşteriler ve rakipler üzerinde kısa sürede değişiklikler yapamayacağından, içsel değişkenler daha önemli hale gelmektedir. İşletmelerin ihracattaki başarılarını işletmenin sahip olduğu fırsatlar ve kaynaklar da önemli ölçüde belirlemektedir. İşletmenin elinde bulunan maddi ve maddi olmayan kaynaklarının varlığı ve kullanım şekli de ihracat başarısını etkilemektedir (Özdemir ve Kula: 2005: 41).

Literatürde ihracat performansını etkileyen içsel faktörlere ilişkin birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalarda içsel faktörler genel olarak; işletme ile ilgili faktörler ve yönetimle ilgili faktörler olmak üzere iki ana gruba ayrılmıştır.

3.2.1.1. İşletme İle İlgili Faktörler

İşletmelerin yetenek ve kısıtlarının, ihracat performansını etkilediği söylenebilir. Bir firmanın anahtar varlıkları ve kabiliyetleri onun için sürdürülebilir rekabet avantajının kaynağını oluşturmaktadır. İhracat pazarlamasında bir firmanın varlıkları ve kaynaklarıyla ilgili kapsama; ölçek büyüklüğü, uluslararası tecrübe, uluslararası bir firma olup olmadığı, ihracatını geliştirici kaynaklara sahip olup olmadığı dahildir. Bu varlıklara ve kaynaklara sahip olmak; bir ihracatçıyı ihracat piyasasında, uygun pazarlama stratejisi geliştirmede ve etkin bir biçimde uygulamada ayrıcalıklı kılmaktadır. Bu nedenle, firma özellikleri ihracat pazarlama stratejisini ve performansını etkilemektedir (Yücel, 2006: 7-8).

İşletme ile ilgili faktörler, objektif işletme özellikleri, objektif yönetici özellikleri ve sübjektif yönetici özelliklerinden oluşmaktadır (Atabay, 2004: 22-25):

Objektif İşletme Özellikleri: Objektif işletme özelikleri işletmenin

büyüklüğü ve ihracat deneyimleri ile ilgilidir.

Objektif Yönetici Özellikleri: Yöneticilerin yaşı, eğitim durumları,

yabancı dil seviyesi, yıllık maaş gibi özelliklerdir.

Sübjektif Yönetici Özellikleri: Yöneticilerin benimsedikleri yönetim

tarzı (otoriter veya katılımcı), yetki devrine yaklaşımları, takım çalışmasına olan destekleri, risk alma düzeyleri, belirsizliklere olan toleransları, duygusal istikrarlılıkları, esneklik ve vicdani yaklaşımları, değişime olan destekleri, yabancı ülkede bulunmaya karşı takındıkları tavır, yabancı ülke koşullarına gösterilen uyum ve milliyetçilik duygulan gibi özellikler yöneticilerin sübjektif karakteristiklerini oluşturmaktadır.

Bir diğer taraftan işletmelerin ihracat performansını etkileyen faktörler, işletme büyüklüğü, işletme yaşı, işletme teknolojisi, işletmenin ihracat deneyimi ve

örgüt kültürü gibi faktörlerde sayılabilmektedir (Kalaycıoğlu, 2011: 7-12; Kartal, 2006: 87-

İşletme Büyüklüğü: Firmaların ihracat performansını etkileyen içsel

değişkenlerden biri olan firma büyüklüğü, literatürde üzerinde en fazla çalışma yapılan içsel değişkendir. Bunun en önemli nedeni ölçümündeki kolaylık, çeşitlilik ve çoğu zaman ikincil verilerle bile elde edilebilmesidir. İhracat performansı literatüründe genel olarak firma büyüklüğünün firmaya sağladığı bir takım avantajlardan (insan kaynakları, finansal olanaklar, devlet desteği vb.) dolayı ihracat performansını olumlu yönde etkilediği görüşü hakim olsa da, konu üzerinde görüş birliği sağlanamamıştır.

İşletmelerin büyüklüklerinin belirlenmesinde kullanılan nicel ve nitel ölçütler aşağıdaki gibi özetlenmektedir (Atabay, 2005: 85):

Nicel ölçütler:

- Çalıştırılan personel sayısı,

- Personele ödenen maaş ve ücretlerin tutarı,

- Belirli bir süre içinde kullanılan hammadde miktarı, - İşletme sermayesinin tutarı,

- Satışların tutarı, - Üretim miktarı,

- Kullanılan makinelerin miktar ve güçleri Nitel ölçütler:

- Sermaye sınırlılığı ve finansal yeterlilik,

- Uygulanan yönetim ilkeleri ve teknikleri ile bunların yeterliliği, - Sermaye ve para piyasalarına katılım dereceleri,

- Kredi temin etme olanakları,

- Kullanılan teknoloji ve özellikleri,

- İşletme fonksiyonlarının yeterliliği ve gelişmişliği.

Firma Yaşı: Literatürde firma yaşı ile ihracat performansı arasındaki

ilişkiyi araştıran çalışmalarda, birbirleriyle çelişen sonuçlar elde edilmiştir. Çalışmaların bir kısmı firma yaşı ile ihracat performansı arasında negatif yönlü ilişki tespit ederken, bir kısmı pozitif yönlü bir ilişki olduğunu belirtmiştir. Bir kısım çalışmada ise bu iki değişken arasında herhangi bir ilişki tespit edilememiştir.

Firma Teknolojisi: İhracat performansı ile firma teknolojisi arasındaki ilişki literatürde araştırılan diğer bir boyuttur. İki değişken arasında pozitif yönlü ilişki bulunduğunu raporlayan çalışmalar olduğu gibi, negatif yönlü ilişki bulunduğunu raporlayan çalışmalar da yapılmıştır. Bazı çalışmalarda ise iki değişken arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.

Firmanın İhracat Deneyimi: Aşamalı uluslararasılaşma modellerinin

bakış açısıyla, firmanın uluslararası faaliyetlerindeki artış ile uluslararası tecrübesi arasında bağlantı kurulmaktadır. Uluslararası faaliyetlerde etkinlik derecesini arttıran firma sahip olduğu yeni bilgi ve deneyimlerden de yararlanarak, daha doğru karar verebilir ve ihracat faaliyetlerinde de daha başarılı olması beklenir. Firmanın ihracat deneyimi ile ihracat performansı arasındaki ilişki literatürde pek çok çalışmaya konu olmuştur. Bu çalışmaların büyük bölümünde iki değişken arasında pozitif yönlü bir ilişki saptanmamıştır. Buna karşın, iki değişken arasında negatif yönlü ilişki olduğu veya hiçbir ilişkinin bulunmadığını belirten çalışmalar da bulunmaktadır.

Örgüt Kültürü: Firmaların ihracat performansını etkileyen bir diğer

içsel belirleyici ise, firmanın sahip olduğu kültürel değerlerdir. Örgüt kültürünün firmaların kurumsal yönetimine etkisi de dikkate alındığında, örgüt kültürünün ihracat performansı üzerine etkisi oldukça fazladır. Nasıl ki insanlar içinde yaşadıkları kültür tarafından etkileniyorlarsa, örgüt içinde faaliyetlerini sürdüren insanlar da örgütün sahip olduğu kültür tarafından yönlendirilirler.

3.2.1.2. Yönetim İle İlgili Faktörler

İhracat performansını etkileyen içsel belirleyicilerden biri de, firma yönetiminin özellikleridir. Yöneticiler firmada alınan kararlara doğrudan etki etmeleri nedeniyle, firmanın ihracat kararlarının yönlendirilmesi ve sürdürülmesinde önemli bir role sahiptirler. Bu kararların alınmasında yöneticilerin; eğitim düzeyleri, deneyimleri, tutum ve algıları gibi özellikleri devreye girerek, alınan kararların yönünü belirleyebilirler.

Yönetim özellikleri ihracat performansıyla ilişkilidir. Yönetimin tutum ve anlayışları hem ihracatla hem de ihracata konulan yurtiçi engellerle ilişkilidir. Yöneticiler, ihracat engellerinin önem düzeyi hakkında farklı anlayışlara sahiptirler. İhracata yönelik yönetimin tutumları genellikle ihracat önündeki engellerin sayısını algılamakla ilgilidir. İhracatta daha az risk ve engel gören firmalar, genellikle buna karşı olumlu bir davranış sergilemektedir ve sonuç olarak, bu onların ihracat performansına yansımaktadır (Yücel, 2006: 48-49).